‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.3. Statistik tekshirish bosqichlari
S ta tis tik te k s h iris h t o ‘rt b o s q ic h d a n ib o r a td ir . U la r q u -
yidagilardir:
1-bosqich —
tek sh irish d a stu ri va rejasini tu zish ;
2-bosqich —
m a ’lu m o tlar yig‘ish (kuzatuvlarni ro ‘yxatga olish);
3-bosqich —
statistik m a ’lu m o tla rg a ishlov b e rish , g u ru h larg a 
a jratish , nisbiy k o ‘rsa tk ic h la rn i,o ‘rta c h a nisbatni hisoblab ch iq ish , 
grafik tasvirlash, a x b o ro t tayyorlash;
4-bosqich —
m a ’lu m o tla rn i o T g a n ib , x u lo sa la r qilish va u larn i 
am a liy o tg a tad b iq qilish y o ‘llarin i k o ‘rsatish.
Ish b o s h la s h d a n o ld in s ta tis tik te k s h iru v m a q s a d in i b ilish
lozim , ch u n k i unga dastur, reja m os kelishi shart. T ekshirish dasturi 
q u y id ag ila rd a n iborat: m a ’lu m o tla r yig‘ish d a stu ri (a n k e ta , k arta, 
b la n k m a z m u n i) va ishlab ch iq ish d a stu ri (jadvallar, m ak e tla r). 
M a ’lu m o tla r yigNsh dastu ri karta (b la n k , h u jja t)d a n ib o rat b o ‘lib, 
k u zatu v birligi k o ‘rsatilib, hisobga o lin a d ig a n belgilar (savollar) 
sanab o ‘tiladi. 
Misol.
Kasallik tufayli vaqtinchalik m eh n at qobiliyatini 
y o ‘q o tish n i o ‘rg an ish d a m e h n a tg a y aroqsizlik varaqasi m a ’lu m o t 
yig‘ish n in g rasm iy dastu ri h iso b la n a d i. K uzatuv birligi m e h n a t 
qobiliyatini y o ‘qotganlik hodisasi b o ‘lib, unga m eh n atg a yaroqsizlik 
varaq asi t o ‘ldiriladi. H isobga o lin a d ig a n b elg ilar quyidagilar: jin s, 
yosh, m e h n a t qobiliyatini yo ‘qo tg an vaqti va b o sh q a m a ’lum otlar.
32

---

B archa b irla m c h i tib b iy o t hujjatlari S og‘liqni saqlash vazirligi 
to m o n id a n ta sd iq la n g a n rasm iy hisob shakllari (fo rm alari) b o ‘lib, 
ah o li sog‘lig‘i va u n ing tib b iy o t tekshiruvi, sog‘liqni saqlash m u as­
s a s a la ri fa o liy a ti t o ‘g ‘risid a g i m a ’lu m o tla r n i y ig ‘ish d a s tu ri 
hisoblanadi.
S h ifo k o rla r m ax su s c h u q u r te k s h iru v o ‘tk a z ib , m a ’lu m o t 
y ig‘ish n in g m ax su s d a s tu rin i (k a rta , a n k e ta , s o ‘rov v a ra q a si) 
tu zad ilar. K artada yozilgan savollarga jav o b lam in g hisobga olinishi 
z a ru r b o ‘lgan belgilar qayd qilin ad i. H isobga o lin ad ig an belgilar 
(savollar) qisqa va aniq b o lis h i, to ‘g ‘ri joylashtirilishi, hisob raqam i 
q o ‘yilgan b o ‘lishi kerak. K a rta n i to ‘lg‘azishda jav o b lard an birining 
tagiga ch izib q o ‘yiladi. M asalan , 
jins:
1) e rk ak , 2) ayol; 
oilaviy
ahvoli:
1) b o ‘ydoq (ersiz), 2) uylangan (eri b o r); 
davo natijasi:
1) sog‘aydi, 2) ahvoli y ax sh ilan d i, 3) yaxshi b o l m a d i, 4) o ‘ldi.
K a rta n i b u n d a y t o ‘ldirish jav o b n i y en g illash tirish bilan birga 
u nga ishlov b e rish n i h a m o so n la sh tira d i.
T ekshirish o ‘tkazishni rejalashtirishda quyidagi tashkiliy ishlarga 
e ’tib o r b erish zaru r: 1) m a ’lu m o t olish usuli va uslubi; 2) b a rc h a
b o sq ic h la rd a ishlash m u d d a tla rin i belgilash; 3) tek sh irish o ‘tk a- 
zadigan shaxslarni belgilash; 4) z a ru r xarajatlar m iqdori.
M a ’lu m o t yig‘ish: k u zatu v larn i qayd qilish ikki usu ld a am alga 
oshiriladi. B irinchi usulda h a r bir hodisaning paydo b o ‘lishi, undagi 
o ‘zg arish lar m a ’lum v aq tg a c h a (1 yil va h o kazo) kuzatiladi. M a ­
salan , kasallik d in am ik a si va b o sh q a la r h a r k u n i qayd qilin ad i 
(k u n d alik kuzatuv).
Ik k in c h i usulda k u zatuv (k u zatu v lar) ayni b ir vaq td a qayd 
qilin ad i yoki tekshiruv natijalari yoziladi. Bir v aq tn in g o ‘zid a qayd 
qilish n atijasida ah o li so n i, b e m o rn in g soni va tasnifi, shifokorlar 
va o ‘rta tibbiyot xodim larining soni va hokazolar aniqlanadi. Tibbiyot 
k o ‘rigi o ‘tk az ila y o tg an d a tek sh irilayotgan gu ru h d ag i o d a m la rn in g
u yoki bu kasallikka chalinganligi aniqlanadi.
K o ‘p gina b irla m c h i tib b iy o t hu jjatlarin i (b e m o rla r va o ‘rin 
fo n d in in g k u ndalik hisob varaqasi, shifokor qabuliga, shifoxonaga 
y o tq iz is h g a ta lo n la r , m u o la ja v a ra q a la ri va h o k a z o ), a y n iq sa
feldsherlik p u n k tla rid a g i b a rc h a tibbiyot hu jjatlarin i o lrta tibbiyot 
x o d im lari to ‘ldiradi.
3 - 2 2
33

---

M a ’lu m o tn i ikki y o ‘l b ila n (y o p p a sig a va ta n la s h ) y ig‘ish 
m u m k in :
1. B archa o b y e k tla rd a n o lin g a n m a ’lu m o tla r yig‘indisi yoki 
te k s h ir u v c h in i q iz iq tir a d ig a n h o d is a la r n i r o ‘y x a tg a o lis h d a
q o ‘llan ilad ig an y oppasiga k u zatuv u su lid a n davlat statistik asid a 
fo y d alan ilad i. M asalan , h a r b ir tu g ‘ilish, o ‘lim , y u q u m li kasal­
liklar hodisasi ro ‘yxatga olinadi. Bu usul bilan chegaralangan dastur 
b o ‘y icha c h u q u r o ‘rganish im koniyati kam b o ‘lgan h olda yoppasiga 
m a ’lu m o t o lin ad i.
2. T an lab tek shirish u sulida h o d isalarn in g h am m asi em as, balki 
b ir qism i tek sh irilad i. B u n d a q ism a n te k sh irila d ig a n h o d isa la rn i 
s h u n d a y tan la sh kerakki, bu m a ’lu m o tla r aso sid a b a rc h a o ‘xshash 
hodisalar haqidagi tu sh u n c h a paydo b o ‘lsin. Tekshirilgan hodisalarga 
asoslanib jam i o ‘xshash hodisalar to ‘g ‘risida xulosa qilib b o ‘lm aydi.
H odisalarni tanlab tekshirishda quyidagilarga e ’tibor berish kerak: 
h o d isalar soni yetarli b o ‘lishi va iloji b o ric h a tan la b olin g an ja m i 
yig‘indisi u c h u n tip ik b o ‘lishi lozim . T a n la n a d ig a n yig‘indi tipik 
b o ‘lishi u ch u n ko ‘pin ch a m exanik usul q o ‘llanilib, 5— 10—20 hodisa 
qayd qilingan va yang lish m aslik k a im k o n b erad i. B u usul keng 
tarq a lg a n b o ‘lib, b ir q a n c h a (m a b lag 1, v aq t, k u c h n i k am ishlatish, 
ish d a stu rin i c h u q u rla sh tirish g a o ‘xshash) afzalliklarga egadir.
Ijtim o iy -tib b iy tek sh irish d a yig‘in d id a n tan la b o lish usuli bilan 
birga m a ’lu m o t yig‘ish usuli m u h im a h a m iy a tg a ega. M asalan , 
a n a m n e s tik usu ld a (y u n o n . 
anamnesis
— x o tirla sh ) b e m o rn in g
o ‘zi h a q id a va kasallikning kelib c h iq ish i t o ‘g ‘risida s o ‘rab olingan 
m a ’lu m o tla r yozib boriladi. A n a m n e stik m a ’lu m o t olish ikki usulda 
a m alg a o shiriladi: a n k e ta u su li va s o ‘rov usuli. B irin c h i u su ld a
tek sh irila y o tg a n shaxs o ‘zi h a q id a o ‘zi m a ’lu m o t y o zib berad i. 
Ik k in c h i usulda m a ’lu m o t olish su h b a t u sulida b o i i b , tekshiruvchi 
tib b iy o t x odim i kerakli m a ’lu m o tla rn i s o ‘rab, k a rta n i toM diradi.
M a ’lu m o t y ig ‘ish d a u y o k i b u u s u ld a n fo y d a la n is h is h n in g
m aq sad va m a z m u n ig a b o g ’liq. A n k e ta u su lid a n kish in in g shaxsiy 
h a y o ti h a q id a a n iq m a ’lu m o tla r o lis h d a fo y d a la n is h m u m k in va 
b u a n k e ta , o d a td a , a n a n im ( y a s h irin ) b o ‘la d i. M a ’lu m o t yi- 
g ‘ish d a qaysi u s u ld a n fo y d a la n is h n i te k s h iris h o ‘tk a z is h reja sin i 
tu z a y o tg a n d a b elg ila n a d i.
34

---

Y ig‘ilgan m a ’lu m o tla rn i k o ‘rib ch iq ish a n c h a m u rak k ab ish 
hisoblanadi. B unda yig‘ilgan m a ’lum otlam ing aniq va yetarli ekanligi 
tekshiriladi (k arta, blan k alar) va guruhlarga ajratiladi. M a ’lu m o tlar 
m a z m u n jih a td a n b ir-b irig a o ‘xshash b o ‘lgan m u h im belgilariga 
q arab guruhlarga ajratiladi. Bu esa hodisani aniqlash va unga to ‘g ‘ri 
b a h o b erish im k o n iy atin i y aratadi.
K asalliklarning ayrim tashxislarini sinflar va kasallik (hokazolar) 
guruhlariga b o ‘lib o ‘rganishda bem o rlarn in g yoshiga, jinsiga qarash 
m uhim aham iyatga ega. Statistik ishlarda m a ’lum otlarni hisoblashni 
y en g illashtirish m aq sa d id a u la r (g u ru h lash texnikasi, birlam ch i 
m a ’lu m o tla r) sh ifrla n a d i (sh artli b elg ilan ad i). O d a td a , kasalliklar 
xalq aro ta s n if b o ‘y ic h a sh ifrlan ad i. U n d a h a r b ir kasallik u c h u n
ta rtib raq a m i b o ‘ladi.
0 ‘rta tib b iy o t x o d im i sh ifrlash n i sh ifo k o r rah b arlig id a am alga 
o sh irad i. Q ab u l q ilin g an g u ru h la sh va shifrlash asosida k a rta la r 
hisobga olinib, m a ’lum ot tuziladi, hisoblangan m a ’lum otlar jadvalga 
kiritiladi. Jadval m ak eti tekshirilishning birinchi bosqichida tuzilib, 
u ish lab c h iq is h d a s tu ri h iso b la n a d i. Ja d v a lla r o d d iy , g u ru h - 
lash g an , a ralash b o ‘ladi. F a q a t b ir belgi b o ‘yicha tu zilg an (yosh 
b o ‘y ich a ) jad v al o d d iy jad v a l d eyiladi (9-jadval).