Жаxон географияси маърузалар

 
Havo transporti 
Aviasiya-transportning eng yosh, eng tez, eng qimmat va joy relefiga bog’liq 
bo’lmagan turidir.Dastlabki “samolyotni” 1885 yil rus dengiz ofiseri A.F.Mojayskiy 
ixtiro qildi.U bug’ dvigatelli 1-samolyot bo’lib, podsho tomonidan qo’llab-
quvvatlanmadi.2-samolyotni 1903 yil 17.X11. amerikalik aka-uka Raytlar yaratdi 
(kerosin bilan ishlaydigan).mazkur samolyot 32m ga uchdi.”Avis” so’zi lotincha 
“qush” demakdir. 
Mashxur aviakonstruktorlar: E.N.Jukovskiy, A.N.Tupalyov (AN, TU marka), 
S.V.Ilyushin (Il), A.I.Mikoyan (Mich), A.S.Yakovlev (Yak).(TU). 
Il-76-40t.yukm bilan 850km tezlikda ucha oladi.MIG-qiruvchi samolyoti 
2400km.soat tezlikda ucha oladi. 
Havo transportining ahamiyati yil sayin ortib bormoqda.Masalan: 1948 yil havo 
transportida 20mln yo’lovchi tashilgan bo’lsa, 1990 yil 1,2mlrd yo’lovchi tashildi. 
Dastlabki samolyot bug’ dvigatelli bo’lsa, hozirda turbovintli va reaktiv 
samolyotlar qatnamoqda. 
Havo yo’llarining umumiy uzunligi 8mln km ga cho’zilgan bo’lib, ularni 25000 
tayyoragoh tutashtiradi.Havo transportini qays regionlarda va qay darajada 
rivojlanganligi jahondagi eng yirik 19 ta aeroportni joylashgan hududiga qarab ham 
bilsa bo’ladi. Jahondagi eng yirik mazkur 19 aeroportni 8 tasi AQSHda, 5 tasi Xorijiy 
Yevropada, 1 tasi Rossiyada, 1 tasi Kanadada, 1 tasi Kubada, 1 tasi Singapurda, 1 tasi 
YAponiyada, 1 tasi Avstraliyada joylashgan.Dunyodagi eng katta tayyoragoh 
Londondagi Xitrou tayyoragohi bo’lib, 1sutkada 100000 yo’lovchi va 700 samolyotni 
qabul qiladi va uchirib yuboradi. 

---

69 
AQSHdagi eng yirik xalqaro aeroport CHikago shahridagi O
1
Xayr aeroportidir. 
MDHda 
esa 
1-o’rinda 
Domodedovo 
(Moskva) 
2-Toshkent 
aeroporti 
turadi.Toshkent MDHning janub va Sharq darvozasi bo’lib, 30dan ortiq Osiyo 
mamlakatlariga samolyot orqali bog’langan. 
Qit’alararo yo’lovchi tashishda havo yo’llari dengiz transportini siqib chiqardi va 
1-o’rinni egalladi. 
Aviasiya-qishloq xo’jaligida, dengizda baliq ovlashda, o’rmon yong’inlarini 
o’chirishda, meterologiyada va tez yordamda katta o’rin tutadi. 
Havo transporti eng rivojlangan mamlakatlar: AQSH, MDH, Yaponiya, Buyuk 
Britaniya, Fransiya, Kanada, Germaniya. 
Zamonaviy trubovintli samolyotlar: “Boing 747” (AQSH 500 yo’lovchi), Il-86, A-
310 (GFR,-Fransiya,-Buyuk Britaniya) tovushdan tez uchadigan “Konkard” (
Fransiya,-Buyuk Britaniya), Embraer.O’zbekistonda Il-114. 
Jahon havo transportining 50%i AQSH ga (Boing) to’g’ri keladi.Jami tashiladigan 
yukning AQSHda 0,3%i,Fransiyada 0,8%i,Yaponiyada 0,7%i, jami yo’lovchining 
Rossiyada 18,6%i,AQSHda 11,3%i, Fransiyada 6,8%i,Yaponiyada 8,7%i havo 
transportiga to’g’ri keladi (2006 y).