Ayiqtovondoshlar (
Ranunculaceae Juss )- ikkipallalilar sinfining ayritojlilar
kenja sinfiga mansub o‘simliklar oilasi. Oila vakillari asosan ko‘p yillik (ba’zilari bir
yillik) o‘t. Buta yoki chala buta turlari ham uchraydi. Barglari ketma-ket (ba’zi
turlarida qarama-qarshi) o‘rnashgan, ko‘pincha yon bargchasiz, panjasimon – o‘yma
yoki qirqma, oddiy (ba’zilarida murakkab). Gullari ikki jinsli, ko‘pchilik turlarida
to‘g‘ri (akti-nomorf), ayrim turlarida qiyshiq (zigo-morf). Gulqo‘rg‘oni oddiy yoki
qo‘shqavat. Sallagul (Paeonia), suvyig‘ar (Aquilegia), parpi (Aconitum), isfarak
(Delphinium), ayiktovon (Ranunculus) kabi turkumlarga mansub o‘simliklarning
gulkosasi, ko‘pchilik turlarida esa gultojlari ham besh bargli. Aksariyat turlarida
changchi va urug‘chilar ko‘p. Mevalari – bargak yoki yong‘oqcha, kamdan-kam
hollarda ko‘sakcha shaklida. A.ning 1500 ga yaqin turi bor. Tropik zonadan boshlab
shimolidagi barcha mintaqalarda uchraydi. Markaziy Osi-yoda 200 dan ziyod turi (25
turkumi) bor. O‘zbekistonda Ayiqtovondoshlarning ayiqtovon, isfarak, pufanak
(Anemone), adonis (Adonis), suvyig‘ar kabi turkumlariga mansub juda ko‘p turlari
o‘sadi. Ba’zilari, sallagul, isfarak, suvyig‘ar xushmanzara o‘simlik, ayrimlari esa,
adonis, ayiqtovon, parpilar dorivor o‘simlik. Oilaning ayiqtovon, parpi singari
turkumlariga mansub turlarning tarkibida zaharli moddalar (alkaloid va glikozidlar)
bor. Shu sababli bundan o‘simliklar o‘sgan o‘tloqlarda mol boqish xavfli.
Ishning borishi Tegishli miqdordagi ko‘rgazmali qurol yetarli darajada bo‘lmagan taqdirda,
gerbariy materiallaridan, mavjud rasm va jadvallardan foydalaniladi.
O‘simlikning tuzilishi to‘liq o‘rganilgach, uning alohida qismlarining (novdasi,
bargi, guli) surati va gul diagrammasi chiziladi va nihoyat o‘simlikning qisqa va aniq
tavsifi beriladi.
