Umurtqasizlar zoologiyasidan

0 ‘rgimchaklar 
(Aranei)
turkumi
vakillari juda xilma-xil 
va 
keng tarqalgan. Bu turkumga 30000 dan ortiq 
tur kiradi.
0 ‘rgimchaklar, shu jumladan butli o ‘rgimchak, asosan quruqlikda 
yashaydi. 0 ‘rgimchaklaming tanasi bir-biridan aniq ajralib turadigan 
bosh-ko‘krak va
Boshida 4 juft oddiy ko‘zchalari bor, ulaming bosh qismida 
m o‘ylovlari bo‘lmaydi. Bosh-ko‘krak bo‘limida olti ju ft o ‘simtalari 
bo‘ lib, ulardan ikki jufti-xelitsera va pedipalpalari ovqat hazm qilishda 
ishtirok etadi, qolgan to ‘rt jufti esa yurish oyoqlari hisoblanadi. 
Xelitseralar uch bo‘g'imdan iborat: eng ustki bo‘g'imi harakatchan, 
o ‘tkir ilmoqni hosil qiladi. 0 ‘rgimchaklarda pedipalpalar yurish 
oyoqlariga o ‘xshash bo‘lib, sezgi organi vazifasini bajaradi, 4 ju ft yurish 
oyoqrarining hammasi bir xilda tuzilgan, 6-7 bo‘g'imli oyoqlaming 
uchki qismida timoqlari bo‘ladi.
Butli o ‘rgimchakning qorin qismi yumaloq va silliq, uning orqa 
tomonida oqish butsimon chizig‘i bo‘ladi.
160

---

0 ‘rgimchaklaming xelitsera va pedipalpasining asosiy bo‘g'imi 
og'iz organlari vazifasini bajaradi. Ichagining oldingi halqum bo‘limi 
muskulli so‘ruvchi keng oshqozonni hosil qiladi (59-rasm).
59-rasm. Butli o ‘rgimchak: A-ichki tuzilishi. B-xelitsera va pedipalpalarii. D-
tashqi tuzilishi: 1-xelitsera asosidagi zahar bezi, 2-so‘ruvchi oshqozoni, 3-
ichakning ko‘r o'simtalari, 4-yuragi, 5-tuxumdoni, 6-tuxum yo ‘li, 7-o‘rgimchak
bezlari, 8-o‘pkasi, 9-jigari, 10-yurak teshigi,! 1-malpigi naychalari, 12-
xelitseraning timoqsimon uchki bo'lirni, 13-xelitseraning asosiy bo‘g'imi, 14-
pedipalpasi, 15-pedipalpa asosiy bo'g'imining jag' bo'lagi, 16-pastki labi. D-tashqi
tuzilishi: 1-bosh-kokrak, 2-xelitseralar, 3-pedipalpalari, 4-yurish oyoqlari, 5-qorin