Umurtqasizlar zoologiyasidan

Ishning bajarilish tartibi:
1. Planariyani Petri shisha idishidagi 
suvga qo‘yib, binokulyar yoki qo‘l lupasi yordamida uning harakatini 
kuzating. Planariya tanasiga nina tekkizganda uning qisqarishiga va 
sekin-asta oldingi holiga qaytishiga e’tibor bering.
2. Tirik planariyani buyum oynasidagi bir tomchi suvga qo'yib, 
uning ustini mum yoki plastilindan yasalgan oyoqchalarga ega bo‘lgan 
qoplag‘ich oyna bilan yoping. Oldin mikroskopning kichik keyin esa 
katta obyektivi orqali planariya kiprikchalarining harakatini kuzating.
3. Preparoval ninaning uchi bilan qoplovchi oynachaning qirrasidan 
biroz bosib, planariya harakatini mumkin qadar sekinlashtiring va 
binokulyar yordamida ovqat hazm qilish sistemasini kuzating. Agar tirik 
planariya bo'lmasa, bu maqsad uchun planariyaning bo'yalgan tayyor 
mikropreparatlaridan ham foydalanish mumkin.
4. Oq planariyaning nmumiy ko‘rinishini, ovqat hazm qilish va
nerv sistemalari sxematik tuzilishining rasmini chizing hamda
bilimingizni nazorat qilish uchun quyidagi test topshiriqlariga javob
bering. C=42
1. Oq planariya qanday tuzilgan? A-gavdasi bargsimon, oqish, V- 
gavdasi tasmasimon, yashil, V-oldingi uchi kengaygan, G- oldingi uchi 
konussimon, D-oldingi uchida bir juftdan kalta paypaslagichlari va 
qoramtir ko'zlari bor, E-tanasi bir qavat kipriklar bilan qoplangan, J- 
keyingi qismi kengaygan.
2. Planariya gavdasi ko‘ndalang qavatlarini tartib bilan ko‘rsating: 
A-bo‘ylama muskullar, B-halqa muskullar, V-parenxima, G-kiprikli 
epiteliy.
3. Planariya qanday oziqlanadi? A-yirtqich, B-o‘limtikxo‘r, V- 
o'ljasini tanasi bilan qoplab oladi, G -o‘ljasini og‘zi bilan tutadi, D- 
o'ljasini yutadi, E -o ijasin i so'radi, J-oziq qoldig‘i og‘iz teshigidan 
chiqariladi, Z-oziq qoldig’i anal teshigidan chiqariladi.
4. Planariya hazm qilish sistemasi qanday tuzilgan? A -og'iz teshigi 
gavdasi oldingi tomonida, B-og‘iz teshigi qorin tomoni o ‘rtasida, V- 
ichagi ikki shoxli, G-ichagi ko‘p shoxli, E-ichagi bitta shoxi oldingi 
tomonga, ikkita shoxi orqaga yo‘nalgan, J-orqa ichagi yo‘q.
5. Planariya ayirish sistemasi qanday qismlardan iborat? A- 
parenximada joylashgan 
ikkita 
mayda 
naycha, 
B-parenximada
66

---

joylashgan juda ko‘p mayda naychalar, V-gavdasi ikki yonidagi mayda 
naychalar, G-gavdasi ikki yonidagi ikkita yirik naycha.
6. Nerv sistemasi qismlarini nerv hujayralari to‘plamidan boshlab 
tartib bilan ko‘rsating: A-ko‘ndalang nerv tolalari, B-nerv gangliylari, 
V-gangliylar va nerv stvollaridan chiqadigan nervlar, G-ikki boylam 
nerv stvoli.
7. Planariya jinsiy sistemasi qanday bo‘limlardan iborat? A- 
germafrodit, B-gavdasi oldingi qismida bir juft oval tuxumdonlar, V- 
gavdasi keyingi tomonida shoxlangan tuxumdonlar, G-urug‘donlar 
gavdasi oldingi tomonida, D-urug‘donlar gavdasi o’rta qismida, E- 
urug‘donlar juda ko‘p shoxlangan, J-urug‘donlar naysimon, Z- 
urug‘donlar juda ko‘p pufaksimon.
8. Planariyaning ko‘payishi va rivojlanishini tartib bilan ko'rsating: 
A-yosh planariyalar pillani yorib chiqadi, B-tuxumlar urug‘lanadi, V- 
ikkita planariya yaqinlashib urug‘ hujayralarini o ‘zaro almashinishadi, 
G-yosh planariya metamorfozsiz voyaga etadi, D-tuxumlar pillaga 
qo‘yiladi. •
9. Planariyaning jinssiz ko‘payishi qanday sodir boMadi? A-qulay 
sharoitda tanasi mayda boMaklarga boMinadi, B-noqulay sharoitda tanasi 
mayda boMaklarga boMinadi, V-qulay sharoitda har bir boMakchadan 
yana alohida organizm rivojlanadi. G-noqulay sharoitda yoki xavf 
tug’ilganda tanasining bir qismi uzilib qoladi.
10. Oq planariya qanday harakat qiladi va nimalar bilan oziqlanadi? 
A-paypaslagichlari 
orqali 
harakatlanadi, 
B-kipriklari 
yordamida 
harakatlanadi, 
V-muskullar 
yordamida 
harakatlanadi, 
G-mayda 
jonivorlar bilan oziqlanadi, D-hasharotlar lichinkasi bilan oziqlanadi, E- 
bir hujayrali hayvonlar va kolovratkalar bilan oziqlanadi, J-baliq va 
amfibiya tuxumlari bilan oziqlanadi.
11. Regeneratsiya tushunchasi m a’nosini belgilang. A -ko‘p marta 
boMinish orqali jinssiz ko'payish, B-tanasi jarohatlangan qismining 
qayta tiklanishi, V-tanasi bir boMagining uzilib qolishi, G-tanasining bir 
qismidan yangi organizmning hosil boMishi.
12. Oq planariya qayerda hayot kechiradi? A-suv tubida, B-suv 
qa’rida, V-dengizda, G-hayvonlar organizmida, D-cho‘p va barglar 
ostida, E-toshlar ostida.
67

---