uni faolvyatga nimalar da‘vat etayotganini, uning ehtiyojlari qanday ma‘no kasb
etishini biladi. Lekin barcha motivlar ham bu kateg‗riyaga kiravermaydi. Inson
ishlari va xatti-harakatlari sababiyatining anchagina ahamiyatga molik jabhasi
anglanilmagan motivlardan tarkib topadi. Endi ana shularni ko‗rib chiqamiz.
Psixologiyada shaxsning yo‗l-yo‗riqlari uning yo‗riqlari u yoki bu ehtiyoji
qondirilishiga yordam berishi mumkin bo‗lgan faoliyatga tayyorligining,
moyilligining o‗zi tomonidan anglanilmaydigan holatini belgilaydi. Yo‗l-yo‗riq
ob‘ekt ni aynan muayyan tarzda idrok etish, tushunib etish va anglab olish yoki u
bilan ish ko‗rishga o‗tmishdagi tajribada shakllangan shaylik va moyil-likdan
iboratdir. D.I.Uznadze va uning xodimlari o‗tkazgan ajoyib tadqiqotlar shaxs xulq-
atvorini belgilaydigan qayd etalgan yo‗l-yo‗riqlarning shakllannsh jarayonini
ko‗rsatib berdn.
Masalan, birinchi sinf o‗quvchilarining muallimaga nisbatan uning har qanday
ko‗rsatmasini bajarishga shayligi shaklida namoyon bo‗ladigan yo‗l-yo‗riqlari ana
shundaydir. Bunda muallimaning har qanday hatti-harakatlariga, shu jumladan,
biron bir boshqa kishida namoyon bo‗lganida bolalarning qarshi harakatini
qo‗zg‗atashi mumkin bo‗lgan hatti-harakatlariga nisbatan ham hech qanday
tanqidiy yondashish bo‗lmaydn.
Ko‗pgina yo‗l-yo‗riqlarning mohiyatini tashkil etadigan n‘xolislik e kishining
shaxsiy tajribasidagi ba‘zi faktlar-dan shoshilinch va etarli darajada asoslanmagan
xulosalar chiqarilishining oqibati hisoblanadi, yoxud bu tafakkur stereotiplarining-
muayyan ijtimoiy guruhda qabul qilingan standartlashtirilgan mulohazalarning
natijasi bo‗ladi.
Ijtimoiy hayotning turli faktlarn (hodisalar, odamlar va boshqalar)ga nisbatan
yo‗l-yo‗riqlar ijobiy bo‗lishi ham (vrachning barcha ko‗rsatmalarini bajonidil va
aniq bajaradigan bemor umuman tibbiyotga va qolaversa, uni davolayotgan
doktorga nisbatan ijobiy munosabatga asoslanadigan yo‗l-yo‗riqqa amal qiladi) va
noto‗g‗ri tushuncha tusini olgan holda salbiy bo‗lishi ham mumkin.
Psixologik tadqiqotlar yo‗l-yo‗riqning tuzilishi uchta tarkibiy qism (kichik
tuzilish)dan iboratligini ko‗rsatdi, Bular: kishining bilib olishga va idrok etishga
tayyor qiyofa (obraz) dan iborat bo‗lgan kognitiv (lotincha sodisho — bilish degan
so‗zdan olingan) kichik tuzalish, yo‗l-yo‗riq ob‘ekt iga nisbatan xayrihohlik va
xush ko‗rmaslik hislatlari komleksidan iborat bo‗lgan hissiy-baholash kichik
tuzilishi, yo‗l-yo‗riq ob‘ekt iga nisbatan muayyan tarzda harakat qilishga, irodaviy
kuch-g‗ayratlarni safarbar etishga shaylikdan iborat bo‗lgan xulq-atvor kichik
tuzilishidir.
Dostları ilə paylaş: