Xirurgik kasalliklar


Anatomik-fiziologik xususiyatlar



Yüklə 10,99 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə102/363
tarix02.01.2022
ölçüsü10,99 Mb.
#1636
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   363
Anatomik-fiziologik xususiyatlar 

Shunday qilib, tomirlar xirurgiyasining ta’siri xozir g’oyatda katta va undan 

go’yo  uzoqda  turgan  tibbiy  ixtisosliklarga  ham  tarqaladi.  Shularning  hammasi 

tibbiyot  oliy  bilimgohi  talabalarini  angiologiya  va  angioxirurgiyaning  xozirgi 

holati:  uning  diagnostik  va  operativ  imkoniyatlari  bilan  tanishtirishni  taqozo 

etadi. 


Bemorlarni  tekshirish  usullarini  yoritishdan  oldin  arterial  tizimning  ba’zi 

bir  asosiy  kasalliklari  ustida  to’xtalib  o’tish  zarur.  Bular:  ateroskleroz, 




 

133 


nospetsifik  aorto-arteriit,  fibroz-mushak  displaziyasi,  obliteratsiyalovchi 

endarteriit. 

Ateroskleroz  atamasini  1904  yilda  Marshan  taklif  qilgan,  bu  aorta  va 

arteriyalarning  o’ziga  xos  kasalligidir.  Bu  kasallik  arteriyalar  intimasi  ostida 

lipidlarning  o’choqli  yig’ilib  biriktiruvchi  to’qima  atrofi  o’sib  qalinlashuvi, 

kaltsiy  yig’ilishi  va  mediyaning  o’zgarishi  bilan  bog’liq:  asosiy  sabablari  – 

tashqi  omillar  (xolesteringa  boy  ovqat,  xis-hayajonlar,  gipokineziya,  chekish), 

genetik moyillik, endokrin buzilishlar, modda almashinuvi buzilishlaridir. 

Ateroskleroz patogenezining eng tarqalgan nazariyasi N.N. Anichkov, G.F. 

Lang,  A.L.  Myasnikovlar  taklif  qilgan  neyrometabolitik  nazariyadir.  Gidrofil 

xolesterin  kompleksi  yaratilishida  beqaror  lipoprotein  komplekslariga  –  3/4 

qismi  lipidlardan  iborat  beta-lipoproteidlarga  va  1/4  qismi  oqsil  bo’lgan 

xolesteringa  katta  ahamiyat  beriladi.  Ularning  tomirlar  orqali  bunday  tashilish 

usuli  ishonchli  emas,  komplekslar  erimaydigan  lipidlar  cho’kishi  bilan  oson 

parchalanadi.  Xolesterinning  bu  esterlari  erimaydigan  komplekslar  holida 

arteriyalar  intimasida  to’xtalib  qoladi  va  asta-sekin  yig’ilib,  uning  devoriga 

o’tadi. 

Urugvay  xirurgi  Palme  tavsiya  qilgan  gemodinamik  nazariyasi  nuqtai 

nazardan ateroskleroz sistolik qon to’lqini zarblarining arterial devorni surunkali 

shikastlashi  natijasi  hisoblanadi.  Bu  arteriyalarning  himoya  sistemasi  o’z 

vazifasini ado etolmaganda ro’y beradi. 

Aterosklerozning  trombogen  nazariyasini  ingliz  patologi  Dugayt  taklif 

etgan.  Uning  tadqiqotlariga  binoan  aortadagi  tromblar  avval  g’ovak,  so’ngra 

kontakt  fibrindan  tashkil  topgan.  Tromb  yuzasi  endoteliy  bilan  qoplanadi, 

shunga  ko’ra  u  go’yo  tomir  devorining  tarkibiy  qismiga  o’xshab,  intimaga 

joylanib olganday bo’ladi. Shundan keyin fibrin kondensatsiyasi va tromb hosil 

bo’lishi  yuz  beradi.  Fibrin  yig’ilishi  takrorlanadi.  Takrorlanish  tez  yuz  bersa, 

fibrinning bir qatlami ikkinchi yangi qatlami bilan aloqaga kirishadi. 

Nospetsifik  aorto-arteriit  –  tomirlarning  tizimli  kasalligi  bo’lib,  asosiy 

xususiyati  aortada  va  uning  shox  tarmoqlarida  stenozlovchi,  anevrizmatik  yoki 




 

134 


aralash  jarayon  hisoblanadi.  Uni  1956  yilda  Savori  tasvirlagan.  Nospetsifik 

aorto-arteriitning haqiqiy tarixi yapon vrachi M. Takayasuning 1905 yilda aorta 

ravog’i tarmoqlari zararlanishining klinik tasvirini bayon etishidan boshlangan. 

Aortitning allergik tabiatini hisobga olib, qator mualliflar uning autoimmun 

kelib  chiqishi  to’g’risidagi  taxminni  bayon  qiladilar.  Ayrim  mualliflar  uni 

kollagenozlar  qatoriga  kiritadilar,  chunki  unda  kollagenozga  xos  yallig’lanish 

reaktsiyalari,  subfebrilitet,  sistem  zararlanish,  klinik  polilorfizm,  ayrim  musbat 

laboratoriya  sinamalari  qayd  qilingan.  Bu  kasallikda,  odatda,  arteriyaning 

birlamchi  tashqi  qatlamlari  zararlanadi,  so’ngra  jarayon  tomirning  birmuncha 

chuqur qatlamlariga tarqalib, intimani qalinlashtiradigan ikkilamchi yallig’lanish 

xodisalari yuz beradi. 

Obliteratsiyalovchi  endarteriit  –  oyoq  distal  arteriyalarining  yallig’lanish 

kasalligi bo’lib, tromboz va o’tkazuvchanligining buzilishi bilan o’tadi.  

Etiologiyasi  va  patogenezi.  Xozircha  noaniq,  uning  rivojlanishini 

tushuntiradigan  nikotin,  infektsion,  endokrin,  buyrak  usti  bezi,  trombogen 

nazariyalar  rad  etiladi.  Arteriospazm  rivojlanishida  nikotin  intoksikatsiyasining 

ishtiroki  yaxshi  ma’lum,  biroq  so’nggi  yillarda  chekadigan  ayollar  sonining 

ko’payishi  ayollar  o’rtasida  endarteriit  bilan  kasallanish  darajasini  oshirgani 

yo’q.  Bugungi  kunda  endarteriit  rivojlanishida  allergik  komponentning 

ahamiyatini inkor etib bo’lmaydi. Neyrogen omil diqqatni tortadi. Endarteriitda 

nerv  sistemasi  zararlanishini  ko’pgina  mualliflar  isbotlab  berganlar,  bunda 

morfologik o’zgarishlar oyoqdagi obliteratsiyaga uchramagan arteriya nervlarida 

ham  topiladi.  Arterial  devorning  maxalliy  o’zgarishlari  allergik  komponentni 

ham o’z ichiga oladi. Autoantigenlar, autoantitelalar hosil bo’ladigan murakkab 

immun  biologik  reaktsiyalar  ro’y  beradi,  arteriya  devorlarida  morfologik 

o’zgarishlar sodir bo’ladi. 

Arteriyalarning  fibroz  displaziyasi  –  jarayon  etiologiyasi  xali  to’liq 

o’rganilmagan.  Birinchi  martta  De  Kamp  va  Birxall  tasvirlagan.  Gistologik 

tekshirishda  o’rta  parda  normal  elementlarining  gipertrofiyasi  aniqlanadi, 

natijada  arteriya  bo’shlig’i  kontsentrik  torayadi,  u  anevrizmatik  kengaymalar 




 

135 


bilan  navbatlashadi.  Katta  anevrizmalar  hosil  bo’lishi  ham  mumkin.  Asosan 

navqiron  yoshdagi  ayollar  kasallanadilar.  Fibroz  displaziya  ilgari  faqat  buyrak 

arteriyalarida  uchrar  edi.  So’nggi  vaqtlarda  jaxon  adabiyotida  uning  umumiy 

tomir  kasalligi  bo’lib,  buyrak  arteriyalaridan  boshqa  tomirlarni  kasallantirishi 

haqida ilmiy ishlar paydo bo’ldi.  

Endovazal  sabablardan  tashqari,  aorta  va  uning  tarmoqlaridagi  qon  oqimi 

ularning  turli  ekstravazal  omillardan  bosilishi  sababli  buzilishi  ham  mumkin. 

Aorta  tarmoqlarining  rivojlanish  nuqsonlari,  arteriyalarning  uzayishi  va 

patologik  egri-bugriligi,  umurtqa  arteriyasi  og’zining  surilishi  shular  jumlasiga 

kiradi.  Suyak  kanalida  umurtqa  arteriyasining  kompressiyasi  buyrak 

osteoxondrozida  osteofitlardan,  umurtqalararo  diskalar  tushib  qolganda  va 

umurtqalar oldinga surilganda yuz berishi mumkin. 

Braxiotsefal  arteriyalarda  qon  oqimi  buzilishiga  ularning  karotid  tana 

o’smalaridan va bo’yin chandiqlaridan bosilishi kamdan-kam sabab bo’ladi. 

Qorin stvoli anatomik joylashuviga ko’ra diafragma  medial oyoqchasining 

fibroz  boylami,  quyosh  chigalining  gangliyalari  va  nerv  tolalaridan  bosilishi 

mumkin.  Uning  me’da  osti  bezi  o’smasi,  periarterial  fibrozdan  kompressiyaga 

uchrash  hollari  tasvirlangan.  Tomir  kasalliklarini  aniqlash  qiyinligiga  qaramay, 

ularning ko’pchiligini bemorni odatdagi klinik tekshirishda bilib olsa bo’ladi. 


Yüklə 10,99 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   363




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin