Xələfli A. A

 
§17. Süxurların fiziki xassələri 
Ölçülən fiziki sahəni düzgün qiymətləndirmək yaxud izah etmək 
üçün tədqiqat aparılan ərazidə əlavə olaraq orada əmələ gəlmiş 
süxurların fiziki xassələrini öyrənmək lazımdır. Süxurların fiziki 
xassələri müxtəlif amillərdən: onların tərkibindən, quruluşundan, 
yerləşdiyi dərinlikdən və bir çox amillərdən asılıdır. Eyni bir süxurun 
fiziki xassələri adları çəkilən amillərin təsirindən asılı olaraq geniş 
hududda dəyişə bilər. Ona görə də süxurların fiziki xassələrini 
tərkibindən asılı olaraq dəyişdikcə təyin etmək məqsədə uyğundur. 
Fiziki sahə haqda dəqiq, düzgün məlumat almaq üçün tədqiqat 
aparılan nümunələrin sayı 30—100-dən az olmamalıdır. Fiziki 
xassələri birbaşa çöldə, marşrutda, həm də marşrutdan götürülmüş 
nümunələrdə laboratoriya şəraitində təyin etmək olar. Çöl işləri 
zamanı kəsilişlərdə birbaşa süxurların elektrik, maqnit, radioaktivlik, 
qravimetrik və elastiklik xassələrini öyrənmək olar. Alınan qiymətlər 
o vaxt tam doğru olar ki, aşağıdakı faktorlar nəzərə alınsın. Layların 
çatlığı, məsaməli olması, su ilə doymuş olması və ya olmaması, 
suyun tərkibində mineral duzların nə miqdarda olması və s. 
Süxurların təbii yatım (uzanma) şəraitində fiziki xassələrinin 
öyrənilməsi üçün adətən açıq yerdə və yaxud mədənlərdə fiziki 
parametrlərin ölçülməsi işləri aparılır. Fiziki parametrlərin təyini za-
manı çalışmaq lazımdır ki, ölçmə işləri müxtəlif süxurların təmasda 
olduğu yerdən uzaqda aparılsın. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

80 
Süxurların fiziki xassələrinin öyrənilməsində quyulardan çox 
geniş istifadə edirlər. Bəzi hallarda fiziki parametrlər geofiziki ano-
maliyaların ölçülərindən asılı olaraq hesablanılır. 
Laboratorya şəraitində adətən süxurların maqnit xassəsi, sıxlığı, 
radioaktivliyi, elektrik, akustik və s. xassələri öyrənilir. 
Nümunələr kəsilişlərdə, açıq yerlərdən, dəyişikliyə uğramamış 
süxurlardan, mədənlərdə quyu materiallarından 30-300 sm
3
həcmin-
də götürülür. Nümunələrin götürüldüyü yer çöl kitabcasında qeyd 
olunur və plana salınır. Onlar nömrələnir, oradan laboratoriyaya 
göndərilir və fiziki xassələri öyrənilir. Fiziki xassələri təyin olunan 
süxurların nəticələri laboratoriya jurnalında qeydiyyatdan keçir, 
cədvəl halına salınır. Hər bir süxurdan 30-dan 100 qədər nümunə 
düzəldilir, bu nümunələrdən müxtəlif qiymətlər alınır. 
Fiziki parametrlərin daha dəqiq təyin olunması üçün ölçülən 
nümunələrin sayından asılı olaraq variasiya əyrisi qurulur, əyrilər ya 
adi yaxud da loqarifmik miqyasda qurulur (şkil 3). Loqarifmik 
miqyas o vaxt tətbiq olunur ki, süxurların fiziki xassələri geniş 
hüdudda dəyişsin. Variasya əyrisi qurulan zaman horizontal xətt uzrə 
fiziki parametrlərin qiyməti, şaquli xətt üzrə isə nümunələrin sayı və 
yaxud təsaduflərin sayı N (faizlə) göstərilir. Süxurun təyin edilmiş 
fiziki xassələri hesablanmaış interval uzrə cədvələ köçürülür və sonra 
hər bir interval üçün ölçülərin sayı hesablanır və hər interval üçün ölçüləri 
faizə çevirilir. Nümunələrin ümumi sayı 100c bərabərləşdirilir (cədvəl.1, 
şəkil 26). 
Süxurların fiziki xassələrinin təyininin nəticələri geofiziki 
tədqiqatların geoloji təhlilinin əsasını təşkil edir 
downloaded from KitabYurdu.org

---

81 
Şəkil.
26 Süxurların sıxlığının dəyişməyrisi.1-diorit (50 nümunə) 2-qabro 
(80 nümunə) Şəkil cədvəl əsasında qurulub.