Xələfli A. A

 
§38. Maqnit kəşfiyyatının tətbiq sahələri 
Geoloji axtarış işlərinin bütün mərhələlərində maqnit 
planalma işlərindən istifadə olunur. Bu kiçik miqyaslı geoloji 
xərətəalmadan başlayaraq yataqların kəşfiyyatına kimi istifadə 
olunur. Keçmiş SSRİ ərazisi tam olaraq kiçik miqyaslı aeromaqnit 
kəşfiyyat işləri ilə (1:1000.000; 1:200.000) əhatə olunub ki, bunun 
köməyi ilə bütün ərazinin maqnit sahəsinin xəritəsi qurulmuşdur. 
Regional maqnit planalması havada, dənizdə, Yerin səthində 
aparılır. Bu işlər qravi kəşfiyyat və seysmik kəşfiyyatla birlikdə 
aparılır. Regional maqnit planalma geotektonik rayonlaşdırmada və 
xəritəalmada, o cümlədən regional strukturlarda, platforma və 
geosinklinal ərazilərdə, dağarası çökəkliklərdə qırılmalarla yuxarı 
qalxmış və aşağı düşmüş zonaların öyrənilməsində geniş istifadə 
olunur. Maqnit anomalyasına görə maqnitliyə malik olan süxurların 
yerləşdiyi dərinliyin özülunu və yayıldığı ərazinin quruluşunu aşkar 
etmək olur. Digər tərəfdən intruzya və effuzivlərin əmələ gəldiyi və 
çöküntü süxurlarına soxulduğu hissələri aşkar etməkdə geniş istifadə 
olunur. Belə məsələləri geoloji üsullarla həll etmək (böyük xərclə 
dərin quyular qazmaqdan başqa) qeyri mümkündür. Aeromaqnit və 
hidromaqnit planalma ilə okeanın ayrı-ayrı dağ zirvələrinin 
downloaded from KitabYurdu.org

---

125 
sahələrinidə maqnit anomaliyaları aşkar edilmişdir, bu, geofiziklərin 
fikrincə, yer qabığının bloklarının birinin digərinə nisbətən hərəkəti 
sayəsində baş vermişdir. Bir neçə tip zolaqlı anomaliyalar isə 
okeanın dibinin aralanaraq genişlənməsi, yəni yeni yer qabığının 
əmələ gəlməsi ilə izah olunur. Bu zonalara rifit dərələri deyilir ki, 
həmin dərələrdə mantiayadan gələn maddi kütlələr soyuyub, yer 
qabığı əmələ gətirirlər. Beləlnklə, regional maqnit planalmanın 
nəticələri böyük dərinliklərdə baş verən tektonik hərəkətlər haqda 
mülahizələr söyləməyə imkan verir. 
Orta miqyaslı maqnit planalma torpaqla üstü örtülmüş 
ərazilərdə geoloji xəritəyə alma məsələlərində geniş istifadə edilir. 
Qırışıqlarla səciyyələnən ərazilərdə maqnit axtarış üsulu üstü 
torpaqla örtülmüş ərazilərdə maqmatik və metamorfik süxurların 
əmələ gəldiyi sahələrin sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsində geniş 
istifadə edilir, çox hallarda bu süxurlar faydalı qazıntıların daşıyıcısı 
filiz mineralları ilə zəngin olur. Bu da kəşfiyyat işlərini tezləşdirir və 
maya dəyərini aşağı salır, bu ərazilərin maqnit xəritələrində nəinki 
forması, eyni zamanda məkan daxilində hədəfin həcmi təsvir olunur. 
Bu xəritələrdə üstü torpaqla örtülmüş tektonik zonalarda qırılmaların 
birləşdiyi yerlər göstərilir. Əlverişli şərait olduqda maqnit kəşfiyyatı 
üsulu tektonik və geoloji quruluşların elementlərini, petroqrafik 
faktorları öyrənməyə şərait yaradır, bu da öz növbəsində faydalı 
qazıntıların yerləşdiyi əraziləri aşkar etməyə kömək edir. Geoloji 
işlərin bəzi mərhələlərində maqnit kəşfiyyatı ilə böyük ehtiyata malik 
olan dəmir yataqları da aşkar edilə bilər. 
Böyük miqyaslı geoloji tədqiqatlarda (1:50.000, 1:25.000, 
1:10.000) maqnit kəşfiyytı işləri elə aparılır ki, geoloji kütlələrin 
əmələ gəldiyi ərazinin sərhədləri və məkan daxilindəki vəziyyətini 
təyin etmək mümkün olsun. O kütlələr böyuk müvəffəqiyyətlə aşkar 
edilir ki, həmin kütlələr maqnit mineralları ilə zəngin olsun, bu da 
aşağıdakı süxurların tərkibində zəngin olur: maqmatik, əsasi, ultra 
əsasi və süxurlar maqnetit, pirrotin, maqnit mineralları ilə zəngin 
olur. Çox hallarda maqnitli süxurlar arasında maqnitliyə malik 
olmayan süxurlar asanlıqla aşkar edilə bilir. Dayka süxuru turş əsasi 
downloaded from KitabYurdu.org

---

126 
süxurdursa, o zəif maqnit sahəsinə malikdir, əgər bu böyük maqnitli 
süxurlar arasında yerləşibsə, maqnit planalma xəritələrində asanlıqla 
görmək olacaq. 
Geoloji 
xəritəalma zamanı maqnit kəşfiyuatı işləri 
hidrotermal dəyişikliklərə məruz qalmış süxurlarla təmsil olunan 
tektonik pozulmaları izləmək məqsədi ilə çox sə- mərəli istifadə 
olunur. Dərin maqnit sahəsində pozulmalar müxtəlif formada təzahür 
edir. Tektonik pozulmalar çox hallarda özlərini müsbət aydın 
anomaliya kimi göstərir, Bunun da səbəbi tektonik pozulma olan 
yerlərdə ferromaqnit minerallarla zənginləşmə prosesi baş verdiyi ilə 
izah olunur. Məlumdur ki, tektonik pozulmalar olan sahələrdə nor-
mal maqnit sahəsi fonunda mənfi xətti maqnit anomaliyası qeyd 
olunur, bu o deməkdir ki, tektonik pozulmaların çatları çoxlu 
miqdarda kvarsla dolmuşdur. Hal-hazırda maqnit kəşfiyyatı üsulu 
böyük miqyaslı geoloji xəritə almada qabaqcıl üsullardan birinə 
çevrilmişdir. 
Maqnit kəşfiyyatı üsulunun geniş istifadə olunduğu sahə 
müxtəlif faydalı qazıntı yataqlarının axtarılmasıdır. Maqnit kəşfiyyatı 
üsulu birbaşa dəmir, boksit, marqans filizəri və s. faydalı qazıntılar 
kəşfiyyatında geniş istifadə olunur. Maqnit kəşfiyatı üsulunun 
maqnetit filizli yataqların aşkar edilməsində geniş istifadə 
olunmasının səbəbi həmin yatağın güclü maqnit sahəsinə malik 
olması və yataq üzərində yüksək gərginlikli anomaliyanın olması ilə 
əlaqədardır. Ona görə də maqnit kəşfiyyat üsulu dəmir filizi 
yataqlarının axtarışında yataq haqda qabaqcadan məlumat almaq 
üçün ən yaxşı üsuldur. 
Bundan başqa, maqnit kəşfiyyatı üsulu həm filiz, həm də 
qeyri-filiz yataqlarını aşkar etməkdə geniş istifadə olunur, çünki bu 
yataqlar həm əsasi, həm də ultra əsasi süxurlarla əlaqədardır (nikel, 
xrom, titan, almaz və s.). Əlvan, nadir, nəcib metallar filizi aksesor 
maqnit mineralı, skarnlarda əmələ gələn filiz yataqları (volfram, 
molibden, mis və s.) bir qayda olaraq maqnitit mineralı ilə zəngin 
olur. Əksər hallarda müxtəlif yataqların axtarışında maqnit kəşfiyyat 
üsulu müxtəlif geofiziki üsullarla birlikdə geniş istifadə olunur. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

127