128
2
2
1
r
m
m
G
F
Burada, G cazibə sabitidir; beynəlxalq
vahidldr sistemi VS-də
G=66,73
10
m
3
(kQs
2
) Yer səthində olan bütün cisimlərin Yerlə
qarşılıqlı təsirdə olduğu bu qanuna tabedir.
Hər hansı bir cismin kütləsi havada onun həcminin V sıxlığına,
vurma hasilinə bərabərdir. m
1
=V
1
•
1
Yer qabığında yerləşən geoloji cismin (kutlənin) sıxlığı sıfra
bərabər deyil. Buna görə də bu və ya digər geoloji cismin (kutlənin)
tərəfindən yaranan cazibə anomaliyasını təyin etdikdə, bu kütləni
özündə yerləşdirən və sıxlığa malik olan
mühitin cazibə qüvvəsinə
təsirini nəzərə almaq mütləq lazımdır. əgər kütləni özündə
yerləşdirən mühitin sıxlığını
ο
ilə işarə etsək və cismin (kütlənin)
sıxlığı
1
olsa, onda cazibə anomaliyası qalıq (artıq) kütlə tərəfindən
yaradılacaqdır.
m
1
=V
1
(
1
-
ο
)
(
1
və
ο
cismin və cismi özündə yerləşdirən mühitin sıxlığıdır.
Bunların fərqinin həçmə vurulmasına cismin qalıq (art) kutləsi
deyilir. Qalıq sıxlıq həm müsbət, həm də mənfi ola bilər, bu cismin
(kutlənin), yaxud cismi özündə yerləşdirən mühitin sıxlığın çox və ya
az olmasından asılıdır. Ona görə də ağırlıq qüvvəsinin yaratdığı
anomaliya ya mənfi, ya da müsbət ola bilər.
1-ci misal. Qabarıq qırışıqlığın nüvəsi böyuk sıxlığa (
1
)
malik əhəng daşlarından ibarətdir, yerləşdiyi mühitin sıxlığı (
ο
) az
sıxlığa
downloaded from KitabYurdu.org
129
Şəkil
41
. Qravitasiya anomaliyasına misal. Artıq kütlə; a-müsbət, b-mənfi
1-qum dənəcikli gilli süxur 2-əhəng daşları.
malik külli qum daşlarından ibarətdir (şəkil 40a). Qalıq sıxlıq(
1
-
ο
) >0, ona görə də qalıq kütlə» m
1
=V
1
(
1
-
ο
)> 0 müsbət qiymətə
malikdir və Yerin səthində bu cisim müsbət cazibə anomaliyası
yaradaçaq.
2-ci misal. Tədqiqat aparılan ərazidə duz günbəzi var,
mərkəzi isə
daş duzdan ibarətdir.
Duz killi qumdaşları süxurlarının içərisinə soxulubvə bunun sıxlığı
0
duzun sıxlığından böyükdur. Belə halda artıq sıxlıq ((
2
-
0
) > 0
olaçaq artıq kutlə də m
2
=V
2
((
1
-
0
)< 0 həmçinin mənfi olaçaq Yer
səthində həmin günbəz üzərində mənfi (əks) cazibə anomaliyası
yaranaçaq (şəkil 41b). Beləliklə, məlum oldu ki, qravi kəşfiyyat
üsulunun əsası süxurların, filizlərin və qeyri-filiz kütlələrinin
sıxlığının bir-birindən fərqli olması ilə əlaqədardır.
Dostları ilə paylaş: