Paxta xom ashyosini tayyorlash, saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

Misol:
mashinada terilgan paxtani iflosligini aniqlash. 
3-jadval 
TAHLIL NATIJALARI 1-sanoat navi, S-6524. 
Ko’rsatkichlar 
1 - namuna 
2 - namuna 
gr 
% 
Gr 
% 
Boshlang’ich namuna og'irligi 
300 
100 
300 
100 
Mayda iflosliklar 
4,5 
- 
4,8 
- 
Yirik iflosliklar
 
8,25 
- 
8,45 
- 

---

14 
Jami iflosliklar 
12,8 
4,2 
13,2 
4,4 

З
= 
3
.
4
2
6
,
8
2
4
,
4
2
.
4



 
 
Misol -2:
Termiz-31 navining tarkibidagi iflos aralashmalarni aniqlash. 
4-jadval 
TAHLIL NATIJALARI I-sanoat navi, Termiz-31. 
Ko’rsatkichlar 
1 -namuna 
2-namuna 
gr 
% 
Gr 
% 
Boshlang’ich namuna og'irligi 
300 
100 
300 
100 
Mayda iflosliklar 
3,55 
- 
3,7 
- 
Yirik iflosliklar
 
7,35 
- 
6,95 
- 
Jami iflosliklar 
10,90 
3,63 
10,95 
3,55 
%
13
,
4
15
,
1
59
,
3
15
,
1
2
55
,
3
63
,
3






урт
З
 
TOPShIRIQLAR: 
1. Har bir talaba mavzuga oid tushuntirish matnini o’qib chiqib, o’rganib va daftarga 
asosiy ma’lumotlarni yozib oladi.
2. Laboratoriyada mavjud bo’lgan qo’lda va mashinada terilgan chigitli paxtani 
iflosligini aniqlang? 
 
O`zlashtirish uchun savollar. 
1.
Chigitli paxtada mineral ifloslikar necha foizdan oshmasligi kerak? 
2.
Chigitli paxtada organik ifloslikar necha foizdan oshmasligi kerak? 
3.
G'aramdagi chigitli paxtaning organik va mineral iflosliklar bilan ifloslanishi necha 
foizga ruxsat etiladi? 
4.
Qayta ishlashga yuborilayotgan chigitli paxtaning organik va mineral iflosliklar 
bilan ifloslanishi necha foizga ruxsat etiladi?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

15 
 
5-mavzu.
Chigitli paxtani navlarga ajratish, etalonlar bilan tanishish va qo’lda 
terilgan chigitli paxtaning navini aniqlash (2-soat) 
 
 
Darsning maqsadi: 
talabalarga har bir navning namligi, ifloslik darajasi va 
ta’rifini bilishi kerak. Hozirgi vaqtda chigitli paxtaga ishlatiladigan standart bo’yicha 
chigitli paxta ukparlanishi, zichligi, bo’lakchalarning nisbiy kattaligi aniqlanadi.
 
1.
Mashg’ulotni uyushtirish. Chanoq bo’lakchalarining tashqi ko’rinishiga qarab 
chigitli paxtani navlarga ajratish. 
2.
Mashg’ulot o’tish joyi. Shu mavzudagi dars mashg’ulot xonasida o’tkaziladi. 
3.
Chigitli paxta mashg’ulot o’tkazishga manba bo’lib xizmat qiladi. 
4.
Mashg’ulot uchun kerakli narsalar va ko’rgazmali qurolari: namlik va ifloslik 
jadvallari, texnik tarozi va toshlari, chigitli paxta andozalari. Qo’lda terilgan 
chigitli paxtaning davlat standarti. 
5.
Talabaning mustaqil ish o’tkazish chegarasi. Talabalar Davlat standarti bilan 
hamda har bir g’o’za navining tashqi ko’rinishi, g’o’zaning o’rta tolali navi 
bo’yicha mustaqil tanishadilar. 
6.
Talabalar to’la hisobot tuzadilar va joriy baholanadilar. 
7.
Tavsiya qilinadigan adabiyotlar. 
8.
O’zbekiston Davlat standarti O’zRST 615-94 Paxta Texnik shartlar. 
Standart bo’yicha chigitli paxtani tashqi ko’rinishi belgilari, etilish darajasi, 
egiluvchanligi va zichligiga qarab 5 ta navga bo’linadi: I-sanoat navi; II-sanoat navi; 
III-sanoat navi; IV-sanoat navi va V-sanoat navi. 
Har bir navning namligi, ifloslik darajasi va ta’rifini albatta bilishi kerak. 
Hozirgi vaqtda chigitli paxtaga ishlatiladigan standart bo’yicha chigitli paxta 
ukparlanishi, zichligi, bo’lakchalarning nisbiy kattaligi aniqlanadi. 
Chigitli paxta navi namunadagi har bir bo’lakchalarning navlar bo’yicha 
miqdor (og’irlik) foyizini aniqlash bo’yicha topiladi. 
Standartda ko’rsatilgan belgilari bo’yicha namuna gruppalarini tashkil qiluvchi 
ayrim bo’lakchalarni navlarga ajratish maqsadida chigitli paxtadan tahlil qilish uchun 
500 gr dan 3 ta namuna olinadi. 
Navlar bo’yicha namuna olib uni tekshirib ko’rib bo’lingandan keyin har bir 
bo’lakcha “tipik” va “notipik” guruhlarga ajratib tortiladi. Notipik guruhlarga chigit, 
chirigan paxta bo’laklari va hokazolar kiradi. Hamma olingan og’irliklar jamlanadi. 
Har bir nav bo’lakchalari guruhlarining foyiz hisobidagi miqdori guruhlarning 
yig’indi og’irligiga qo’shiladi, lekin namunani boshlang’ich og’irligiga qo’shilmaydi. 
Navni aniqlashda asosiy qilib og’irligi eng katta bo’lgan bo’lakchalar guruhi 
olinadi. Bu guruhlarning foyiz miqdoriga navga ega bo’lgan guruhlarning foyizi 
arifmetik tarzda qo’shiladi. Yuzaga kelgan sonlar summasi ilovada ko’rsatilgan 

---

16 
ruxsat berilgan sonlar bilan solishtiriladi. 
5-jadval