Paxta xom ashyosini tayyorlash, saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

Laboratoriyada ifloslikni aniqlashda
olinadigan namunalar.: 
LKM asbobi uchun o’rtacha kunlik namuna yoki bir vaqtning o’zida 
umumlashtirilgan namunadan 3ta. 300 gr. dan (bittasi extiyot uchun). Har bir 
topshirilayotgan paxta partiyasidan LKM asbobi uchun 1 ta 300 gr dan. Qo’lda 
ifloslikni aniqlash uchun esa 1 ta 100 gr dan. Labaratoriyada tortiladigan 
namunalarning og’irligi 0.1 gr aniqlikdan ko’p bo’lmasligi kerak. 
PAXTA IFLOSLIGINI ANIQLASh. 
 
Paxtaning iflosligini O’zRST 592-92 da ko’rsatilgan usullar asosida
 
LKM, 
LKM-12, 2 L-12 qurilmasida aniqlaniladi.
 
Agarda ikkala o’rtacha namunaning ifloslik darajasi ko’rsatkichlari orasidagi 
farq 10 % gacha bo’lgan paxta uchun 0,6 % dan ortiq bo’lmasa paxtaning haqiqiy 
iflosligini topish uchun shu ko’rsatilgan chegaradan yuqori bo’lsa extiyot uchun 
belgilangan 3 chi namunani ham tekshirib, uchala ko’rsatkichning qiymati aniqlanadi. 
Paxta gommoz bilan kasallanganda tolaning sifati pasayib ketadi. Gommoz 
bilan kasallangan tola sarg’ayadi, bir - biriga va chanoqqa yopishib qoladi. Gommoz 
bilan kasallangan chigitli paxta miqdorini aniqlashda labaratoriyaga keltirilgan 
namunadan 500 gr ajratib olinib, gommoz bilan kasallangan paxta qo’lda terilgan 
bo’lsa uning ichidan paxta pallalari, mashinada terilgan bo’lsa kasallangan 
letuchkalar ajratib olinadi va tarozida tortilib kasallangan paxtaning % da ifodalangan 
miqdori aniqlaniladi. 
 
Misol:
Mashinada terilgan paxtani iflosligini aniqlash tarozida tortib olingan
300 gr namunadan mayda kesak, qurigan ko’sak chanog’i hamda singan shox
bo’laklari va shunga o’xshash aralashmalarini ajratib olib paxta LKM ning 1- 
bunkeriga solinadi va asbobni ishga tushirish uchun «tugmacha bosiladi» bunkerdagi
chigitli paxta qopqoq ochilishi bilan dastlab qoziqli birinchi seksiyaga o’tadi va tezlik 
bilan qopqoq yopiladi.
Chigitli paxta 1 - seksiyada 120 sekund tozalanadi va 1 - seksiya chirog’i yonib 
turadi. 2 minutdan so’ng birinchi seksiyaning chirog’i o’chadi 2 - chi seksiyaning 
chirog’i yonib avtomatik ravishda qopqoq ochilib, paxta 2 - seksiyaga o’tadi, u erda 
45 sekund tozalanadi. Ish tugaganligini bildirib chiroq yonib 2 - seksiya o’chadi. 15 
sekund ichida ish tugaganligini bildirib chiroq o’chib avtomatik ravishda to’xtab 
qoladi. 
Qurilma to’xtaganidan keyin yirik va mayda iflos to’plangan idishlar 

---

13 
qurilmadan olinib, ulardagi bir chigitli paxta, urug’, tola qoldiqlari iflos 
aralashmalarga kirmaydigan aralashmalar ajratib olinadi. Tozalangan paxta 
yig’iladigan kamera ochib ko’rilib, u erda yirik iflos aralashmalar (barg bandi, 
begona o’tlar poyasi, bargi, g’uza po’chogi) bor yo’qligi tekshirilib agar bo’lsa ular 
iflos aralashmalarga qo’shiladi. 
Yig’ilgan yirik va mayda iflosliklar bilan birga oldin olib qo’yilgan iflosliklar 
qo’shilib tarozida tortiladi. Sinalayotgan ikkita namunani LKM asbobidan o’tkazib 
chigitli paxtani iflosligini o’rtachasi arifmetik yo’l bilan topiladi. Bunda agar ifloslik 
darajasi 10 % gacha bo’lgandagi namunalar orasidagi farq - 0,6 % dan, ifloslik 10 % 
dan yuqori bo’lganda esa farq 1 % dan oshmasligi kerak. Aks hollarda esa ifloslik 
tahlil uchun uchta namunaning o’rtachasidan hisoblab topiladi.
Chigitli paxta namunasining iflosligi (%) da quyidagicha aniqlanadi. 
100



т
т
З
с
 

З
- namunadan ajratib olingan iflos aralashmalar yig’indisi, %;
с
т
- namunadan ajratib olingan iflos aralashmalar yig’indisi, gr. 
т
- 300 gr – namunanig tozalanmasdan oldingi massasi gr.
Tozalanmay qolgan iflos aralashmalar, erkin tola qoldiqlari, urug’ yadrosi 
kompensatsiya qilinadi. Tolasi qiyin tozalanadigan seleksion navlarda to’liq 
kompensatsiya qilish qiyin bo’lgani uchun koeffisient qo’llaniladi. 
Bunda quyidagi ifodadan foydalaniladi.





100
т
т
З
с
6
,
4
15
,
1
.
300
1280
15
,
1
100
300
8
,
12






З
с
G’o’zaning S-6524 va Namangan-77 navlarining chigitli paxtasidan qoldiq 
iflosligini hisobga olinadigan navlar qatoriga kiradi va «Paxtasanoati» tavsiya etgan 
koeffisient qo’llaniladi S-6524 navida 


1. Agar ifloslik - 7 % dan kam bo’lsa 
to’g’irlash koeffisienti 


1. Ifloslik 7 % dan va undan ko’p bo’lsa 


1.09