Paxta xom ashyosini tayyorlash, saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

Qabul qilinadigan paxta uchun belgilangan Davlat standarti talablari. 
 Paxta 
navi 
Paxta sinflari bo’yicha iflos aralashmalarning vazniy ulushi va namlikning 
vazniy nisbati me’yorlari, %, ko’pi bilan 
1-sinf 
2-sinf 
3-sinf 
Iflos 
aralashmalar 
ning vazniy 
ulushi 
Namlikning 
vazniy 
nisbati 
Iflos 
aralashmalar
ning vazniy 
ulushi 
Namlikning 
vazniy 
nisbati 
Iflos
aralashmalar 
ning vazniy
ulushi 
Namlikning
vazniy 
nisbati 
1 
2 
3 
4 
5 
3.0 
5.0 
8.0 
12.0 
- 
9.0 
10.0 
11.0 
13.0 
- 
10.0 
10.0 
12.0 
16.0 
- 
12.0 
13.0 
15.0 
17.0 
- 
16.0 
16.0 
18.0 
20.0 
22.0 
14.0 
16.0 
18.0 
20.0 
22.0 
 
Topshiriq: 
Mavjud g’o’zaning o’rta tolali va ingichka tolali navlari bo’yicha 
yuqoridagi jadval asosida qo’l terimi va mashina terimi paxtasining sanoat navlari 
aniqlansin! 
 
O`zlashtirish uchun savollar. 
1.
Chigitli paxtaning sanoat navi deganda nimani tushinasiz? 
2.
Chigitli paxtaning sinfi deganda nimani tushinasiz? 
3.
Chigitli paxtaning tiplari deganda nimani tushinasiz? 
4.
Chigitli paxtaning fizik-kimyoviy ko'rsatkichlari deganda nimani tushinasiz? 
3
-
mavzu. Chigitli paxtaning namligini aniqlash (2-soat)
 
 
 
Darsning maqsadi: 
talabalarni mustaqil ishlashi uchun qo’lda va mashinada
terilgan o’rta va ingichka tolali g’o’za navlarini chigitli paxta hamda tolasini 
namligini aniqlaydilar.
 
1. Chigitli paxtani va tolani namligini USX-1, (VSX-m1) aniqlash. 
2. O’zbekiston Respublikasi standarti O’z RST 615-94. O’z RST – 644-95.
3. Mashg’ulotni o’tkazish joyi. Mana shu mavzudagi mashg’ulot o’quv 
xonasida va labaratoriyada o’tkaziladi. 
4. Mashg’ulot uchun kerakli narsalar. 
5. Andozalar (etalonlar). 

---

9 
6. Chigitli paxta va paxta tolasi. 
7. Paxtaning namligi bo’yicha jadval. 
8. Tosh tarozi. EHM, 30 kishiga -15 ta byuks, cho’tka, VXS M-1. 
9. Namuna tashish bankalari d-200 mm, h-350 mm. 
10. Talabalar to’la hisobot tuzadilar va joriy baholanadilar. 
11. Tavsiya qilingan adabiyotlar. O’z RST 644-95 «Paxta. Namligini aniqlash 
usullari», O’z RST 615-94 «Paxta. Texnik sharoitlar.»
Paxta tolasining fizik-mexanik ko’rsatkichlari: shtapel, vazn, paxtaning namligi 
va iflosligi uning sifatini belgilaydigan ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. Paxtadagi 
nam miqdorining uning absolyut quruq massasiga bo’lgan foiz hisobidagi nisbati 
paxtaning namligi 
deb yuritiladi. 
Asosan paxtaning namligi hisobiy va chegaralangan namligi bilan farq qiladi. 
Hisobiy namlik bu standartda ko’rsatilgan asosiy me’yor, chegaralangan 
namlik esa namlikning eng yuqori me’yori bo’lib, har bir nav uchun alohida 
belgilangan namlikdagi paxta qabul qilinadi. 
Davlat standartida namlikning hisoblash ko’rsatkichi qo’lda va mashinada 
terilgan paxta uchun bir hil, chegaralangan namligi esa har bir nav uchun qabul 
qilingan (jadval). 
Qo’lda va mashinada terilgan paxtaning namlik me’yorlari, %. 
Umumlashtirilgan namunadan chigitli paxtani namligini aniqlash uchun VXS-
M-1 
PRIBORIGA
1 ta 40 gr namuna olinadi. Namlik 22 % dan ko’p bo’lsa 40
grammdan 2 ta namuna olinadi. 
Labaratoriya asboblarida paxtani qabul qilishda har bir olib kelinadigan