Зиёдулла Давронов

Tajribaning iqtisodiy bilish va ijoddagi o‘rni
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, hozirgi zamon fanlarining ko‘pchiligi
tajriba usulidan foydalanib, o‘z mavzularini ilmiy kashfiyotlar bilan
boyitmoqdalar.
Bundan iqtisodiy sohadagi fanlar istisno emas. Iqtisodiy fanlar ham
ilmiy tajribadan foydalanib uning elementlariga e’tiborni qaratadilar. Bu
elementlar: ob’yektning rivojiga halaqit beradigan omillardan xalos bo‘lish,
kerakli hodisani turli sun’iy yoki zaruriy vositalar yordamida vazifani
amalga oshirmoq kabilar. Ilmiy tajribada pribor – asbob-uskunalarning o‘rni
oshib bormoqda. Ular orqali statistik ma’lumotlar qisqa muddatlarda qayta
ishlanib ilmiy muloqotga olib kirilmoqda. Ayni paytda, iqtisodiy nazariyalar
ko‘p hollarda statistikaga ham suyangan holda ishlab chiqiladi.

---

133
Iqtisodiy tajriba o‘tkazish ham boshqa fanlardagi singari, tarixiy
jarayonlarni hisobga olgan holda olib boriladi. Olib boriladigan tajribalar
tasodifiy emas, balki zaruratdan kelib chiqqandir. Iqtisoddagi ilmiy tajriba
o‘zidan oldingi o‘tkazilgan tajribalarni hisobga olgan holda o‘tkaziladi. Bu
yerda vorisiylik holati mavjuddir. Vorisiylik bo‘lmasa edi, insoniyat hozirgi
yutuqlarga erishmagan bo‘lar edi. Jamiyat taraqqiyoti hozirgi holatda
bo‘lmas edi. Jamiyat murakkab xususiyatlarni o‘zida mujaccamlashtirgan
«biologik» jarayondir. Biologik jarayondagi faoliyat turli vazifalarni
bajargani uchun organizmlik xususiyatini yo‘qotmaydi. Jamiyat ham shu
kabidir. Jamiyatni ushlab turadigan, uni rivojlantiradigan «organ» bu
iqtisoddir. Iqtisod so‘zini muloqotga olib kirgan olim Arastu bo‘lib, Arastu
davridan boshlab u to‘g‘risida bosh qotirib keladilar. Iqtisodning so‘zma-
so‘z tarjimasi, ro‘zg‘or yuritish sa’nati ma’nosini anglatadi.
Iqtisod tom
ma’noda insonlarning tovar ishlab chiqarish, ayirboshlash va