15-varyant 1. Kimyoviy reaksiya tezligi ,- raeksiyaga kirishayotgan moddalar konsentratsiyasining vaqt birligi ichida o’zgarishiga aytiladi.
Kimyoviy reaksiya tezligi ma’lum vaqt davomida hajm birligida (gomogen reaksiyalar uchun) yoki fazalar chegarasida (geterogen
reaksiyalar
uchun)
sodir
bo’lgan
kimyoviy
jarayon
tezligi
bilan
о‘lchanadi.
Ko‘pincha,
kimyoviy
reaksiya
tezligini o’lchash uchun vaqt birligida reaksiyaga kirishgan yoki unda hosil bo’lgan moddalardan birining konsentratsiyasini o‘zgarishi qayd etiladi.
Ba’zi hollarda, reaksiya tezligi haqidagi ma’lumotni reaksiya sodir bo’layotgan sistemaning biror xususiyati (bosimi, rangning ravshanligi yoki elektr
o’tkazuvchanligi)ni o’lchash ham kifoya qiladi. Reaksiya davomida hajm o‘zgarmas (izoxorik) sistemalar uchun τ
1
, va τ
2
vaqtlar oralig‘ida
reaksiyada qatnashuvchi moddalardan birining konsentratsiyasi C
1
bilan C
2
oralig‘ida o‘zgargan bo‘lsa, shu vaqt oralig‘ida o‘lchangan reaksiya
tezligini quyidagicha ifodalanadi:
Bu ifodadagi «+» va «—» ishoralar modda konsentratsiyasi ning ortib borishi (mahsulotlar uchun) yoki boshlang‘ich moddalardan birining
konsentratsiyasi
kamayib
borishini
anglatadi.
Bu formuladagi konsentratsiya o‘zgarishini o’lchash oralig‘idagi vaqt farqi qancha qisqa bo‘lsa, hisoblangan tezlik qiymati reaksiyaning haqiqiy
tezligiga yaqin bo’ladi.
Reaksiya tezligiga temperatura ta’sirini baholash uchun yarim empirik
Vant-Goff tenglamasidan foydalaniladi:
Ya’ni harorat har 10 gradusga ko’tarilganda reaksiya tezlgi 2-4 marta ortadi.
V
t2
va V
t1
- t
2
va t
1
haroratdagi reaksiya tezligi;
t
2
; t
1
- haroratlar;
- reaksiyaning harorat koeffitsienti bo’lib, u harorat har 10 C ga ortganda reaksiya tezligi necha marta ortishini ko’rsatadi.
Arrenius tenglamasi: