Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Ozbekistanda ekologiya iliminin
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.7. Ozbekistanda ekologiya iliminin
qisqasha rawajlaniw tariyxi Joqanda aytip otkenimiz siyaqli bizin ulli alimlanmiz tabiyat, tiri organizmler ham olardin sirtqi ortaliq penen oz-ara baylamsma itibar qaratqan. Orta Aziyani uyrengen ilimpazlardan I.A.Severcov, A.N.Krasnovlardin shigarmalan ham Kashkarov-Korovin mektebinin qaliplesiwi Orta Aziyada tabiyiy-geografiyaliq ideyalardm rawajlamwmda zarnr ahmiyekte iye boladi. P.A.Baranov, I.A.Raykovlar Pamir tawlannda shol biocenozinm kelip shigiw dinamikasi ham evolyuciyasmda organizmlerdin omirinde qolaysiz temperaturaniri roli, madeniy biocenozlardi joqan taw sharayatinda jaratiw maseleleri islep shigildi. R.A.Bolin, M.V.Kultnasov ham I.I.Granitovlardin ekologiyahq ham fitocenologiyaliq koz-qaraslan olardm baspadan shiqqan bir qatar miynetlerinde oz ornm tapqan. Orta Aziyada zooekclogiyaliq bagdardagi kompleks jumislarmin rawajlamwi T.Z.Zaxidov ati menen tigiz baylanisli. 01 Qizilqum sholleriniri ozine tan tirishilik makani ekenligin, qumli, shor, llayli ham taslaq shollerdi biygarez biotoplar sipatmda sawlelendirip, olardi oz nawbetinde mayda zonaliq birliklerge ajiratip beredi. E.P.Korovin Zaljioddiii 34 OzIA Botanika ham Zoologiya institutlari ilimpazlari osimlik ham haywanlar ekologiyasina arnalgan jumislar alip bargan, hazirde bul jumislar alip banlmaqta. Orta Aziya osimlikler dunyasin uyreniw M.S.Popov, E.P.Korovin, K.Z.Zokirov, A.M.Muzaffarov, I.I.Granitov, S.Saxobiddinov, A.I.Vvedenskiy siyaqli ilimpazlardin ah menen baylanisli. Ozbekistanda ekologiyahq bagdardagi jumislardm tiykarshilan D.N.Kashkarov ham E.P.Korovin esaplanadi. 1930-jillarda D.N. Kashkarovtm ekologiya maselelerin ken jaritqan «Ortaliq ham jamaat», «Tiirkistan haywanlari», «Haywanlar ekologiyasi tiykarlan» siyaqli iri ilimiy shigarmalan baspadan shiganladi. Olar ekologiyahq ilimiy-izertlew jumislarm rejelestiriw, ekolog qanigeler tayarlaw maselesin aldiga siirgen. Usi jillarda E.P.Korovin osimlikler jamaati ham ortaligm birgelikte uyreniw zamrligin tastiyiqlaydi. Bunday ilimiy isler usi waqitta Orta Aziya Mamleketlik Universiteti biologiya fakulteti qasinda alip banlgan. Shol zonasimn osimliklerin uyreniw maqsetinde kompleks ekspediciyalar sholkemlestirildi. E.P.Korovin ham I.I.Granitov siyaqli ilimpazlar basshiliginda shol regiomnda^i jaylawlardi jaqsilaw bansinda ol jerdegi kserofit toparma tan osimliklerdi uyreniwge kirisiledi. 1950-jilda ekologiya jumislanmn zarurligi esapqa alimp OzR IA Botanika institutinda V.A.Burigin basshiliginda «Osimlikler ekologiyasi» laboratoriyasi sholkemlestiriledi ham usi laboratoriya xizmetkerleri tarepinen shol ham yanm shol sharyatinda osimliklerdin qurgaqshihqqa iykemlesiw jollan uyrenildi. Keyin ala 1967-1987 jillarda Fergana oypatligi sharayatinda kompleksli ekologiyahq jumislar O.X.Xasanov ham R.S.Vemik, T.U.Raximova ham basqalar tarepinen dawam ettirildi. Natiyjede adir osimliklerinin ekologiyahq klassifikaciyasi berildi. Hazirde bunday isler Qizilqum, Jizzax shollerinde, Aral sharayatinda dawam ettirilmekte. M.A.Sultonov R.0.01imjanov, V.V.Yaxontovlar Ozbekistanda zoologiyaliq izertlewlerdin rawajlamwmda oz uleslerin qosqan ilimpazlar esaplanadi. Zoologiyaliq izertlewler juwmaginda D.N ktthkaiov 35 |