Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Topiraqtin 6nimdarligin qorgaw
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
14.3. Topiraqtin 6nimdarligin qorgaw
Adamlardi aziq-awqat onimleri menen tamiyinlewdin tiykan qadimgi topiraq bohp tabiladi. Barhq ekologiyahq faktorlardin unamli tasiri natiyjesinde onin hasildarhgi payda boladi. Topiraq osimliklerdin suwga, aziqhq zatlarga bolgan talabm barhq waqitta qanaatlandinp turadi. Tabiyiy jagdaylardm ham adamlardm qorshap turgan ortahqqa tasirinin natiyjesinde topiraqtm hasildarhgi ozgeredi. Daqillardin topiraqtm quramindagi aziqhq elementlerdi ozlestiriwi arqah awil xojaliq eginlerinen har jili ondirilip turgan zuraat payda boladi. Bul process lizliksiz dawam etedi. Topiraq quramindagi aziqhq elementlerdi madeniy eginler ozine har-qiyli darejede qabil etedi. Sebebi bir jerge bir tiirli egindi qayta-qayta ege beriw, sol madeniy osimlikke zanirli bolgan aziqhq elementlerdin topiraqta azayip ketiwine alip keledi. Sonliqtanda topiraqtagi aziqhq elementlerdi kobeytiwdin usili awil xojaliq eginlerin almaslap egiw bohp tabiladi. Sonday-aq agrotexnikaliq qagiydalar toliq saqlanbasa da topiraqtm hasildarhgi paseyip ketedi. Onuh omin topiraqqa har jili qosimsha mineral ham organikaliq togin berip toltinw miimkin. Sonliqtari atizlardan bir tonna paxta ziiraatin jetistiriw ushm topiraq 3X5 sharayatina qarap orta esap penen 45 kg azot, 15 kg fosfor, 50 kg azot, 8 kg fosfor, 21,5 kg kaliy sarip etiledi. Bir tonna jiiweri jetistiriwge 34 kg azot, 12 kg fosfor, 37 kg kaliy togini kerek. Kartofel 136 c/ga ziiraat toplaganda topiraqtan 48,2 kg azotti, 19 kg fosfordi, 85 kg kaliydi ozlestiredi. Qant lablebisi 224 c/ga ziiraatlilikke 41,4 kg azot, 16,8 kg fosfor ham 39,4 kg kaliydi ozine siniredi. Sonm ushm aziqliq zatlardin ornm toltinw maqsetinde egislik jerlerdi har jili qosimsha aziqlandinw zanir. Sebebi bul topiraqtm hasildarligmin artiwma ham madeniy osimliklerden almatugin ziiraattin kobeyiwine alip keledi. Bizin sharayatimizda daristin organikaliq togin sipatmda ahmiyeti ulli. Sebebi daris ot-shop qaldiqlari menen aralasip shirigennen keyin topiraq quraminda shirindi bolip aralasadi. Shirindi topiraqtagi organikaliq zattm tiykarm quraydi. Jergilikli t6ginler osimliklerdi aziqliq zatlar menen tamiyinlewshi organikaliq zat. Olardin quraminda madeniy osimliklerdin osip rawajlamwina kerekli barliq ximiyaliq elementler bar. Misali 1 tonna qoy qiymda 8,3 kg azot, 2,3 kg fosfor, 6,7 kg kaliy bolsa, jilqinm tezeginde 5,8 kg azot, 2,8 kg fosfor 5,3 kg kaliy bar, al qara mallardm darisinde 3,4 kg azot, 1,6 kg fosfor, 4,1 kg kaliydin barligi agroxiyamiyaliq izertlewlerdin natiyjesinde amqlangan. Bir tonna qara maldin darisinin quraminda 300 kg ga shekem har-qiyli organikaliq shirindi zatlar boladi. Usinm menen qatar awil xojaligmda topiraqtm quramma qarap mineral toginlerden duns paydalaniw oz natiyjelerin beredi. Sebebi tabiyattagi biologiyaliq aynalisqa qosimsha biogen zatlardin beriliwi madeniy osimliklerdin onimdarligin 40-50% ke shekem arttiradi. Biraq topiraqqa belgilengen normadan azot mineral togin beriw topiraqti buzadi, jerdin shorlamwma alip keledi. Sonliqtan mineral toginlerdi egiletugin eginlerdin turine qaray belgilengen normada beriw kerek, diyxanshiliqta almaslap egiwdi engiziw zanir. 386 |