‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

10.1.Rejalashtirishning mohiyati va maqsadlari
R ejalashtirishjarayon sifatida tashkilot m aqsadlarini belgilash, 
ushbu m aqsadlarga erishish uchun um um iy strategiyani tan lash
ham da faoliyatni nazorat qilish uchun keng k o ‘lam dagi rejalar 
shajarasini tuzishdan iborat. B oshqacha aytganda, rejalashtirish 
maqsad (nim aga erishish kerak) va m aqsadga erishish y o ‘li (qanday 
qilib erishish kerak)ni bildiradi.
R ejalashtirish rasmiy 
va 
norasm iy boMadi. N o rasm iy
rejalashtirish har qanday rahbar uchun xos faoliyat. U nda m aq sad
va rejalar norasm iy boMib, yozm a ravishda m avjud boMmaydi, 
natijada tashkilotning boshqa b o ‘g 4 n lari, boshqa a ’zolari reja va 
m aqsadlardan bexabar boMadi. Bu kabi rejalashtirish odatda k ich ik
biznesda k o ‘p uchraydi. Bu kabi rejalashtirish ju da um um lashtirilgan 
boMib, vaqtinchalik boMadi.
Rejalashtirish deganda doim o rasm iy rejalashtirish tu sh u n i­
ladi. A niq vaqt oraligMni qamrab oladigan aniq m aqsadlar tizim i 
tuziladi. U shbu m aqsadlar yozm a ravishda m avjud boMib, ta s h k i­
lotning barcha a ’zolariga yetkaziladi. M aqsadlarga erishish u c ­
hun aniq faoliyat dasturlari ishlab chiqiladi; y a ’ni boshqaruv bir 
nuqtadan ikkinchi nuqtaga qanday qilib erishmoqchi ekanligini 
k o ‘rsatib beradi. Rejalashtirish tashkilotga y o ‘nalish taqdim etadi, 
m uhitdagi o ‘zgarishlam ing tashkilotga boMgan ta ’sirini kam aytiradi, 
ortiqcha ham da keraksiz faoliyatni qisqartiradi va nazorat standar- 
tini yaratadi. Rejalashtirish rahbarni tavakkal qilishga, yuz b e ra d i­
gan o ‘zgarishlam ing ta ’sirini o ‘rganib chiqishga va o ‘zgarishlarga 
javob tariqasidagi harakatlarini tayyorlashga m ajbur qiladi. B u esa 
o ‘z navbatida tashkilot faoliyatidagi noaniqlikni keskin kam aytiradi. 
Rejalashtirish faoliyatdagi sam arasiz ham da keraksiz harakatlarni 
kam aytiradi, y a ’ni agar maqsad va unga erishish yoMi aniq boMsa, 
keraksiz va sam arasiz harakatlar yaqqol k o ‘rinib qoladi.
R ejalashtirish nazoratni am alga oshirish uchun m aqsad va 
standartlar yaratib beradi. Agar tashk ilo t oldiga qo‘yilgan m aq sad
niq boMmasa, unda maqsadga erishilganligini ham bilish m u shkul.
173

---

Rejalashtirishda tashkilot oldida aniq m aqsad qo'yiladi. 
N azoratda esa erishilgan natijalar m aqsad bilan taqqoslanadi, farq 
darajasiga qarab kerakli choralar ko‘riladi. Ya’ni rejalashtirish 
b o ‘lmasa nazoratni am alga oshirib bo'lm aydi. R ejalashtirish aso­
sida faoliyat yuritgan tashkilot rejalashtirm aydigan tashkilotdan 
k o ‘ra ko ‘proq foyda olishi mumkin. Bu sohadagi izlanishlarning 
aksariyati ham xuddi shunday xulosaga kelgan. Biroq bu bilan re­
jalashtirish m uvafFaqiyatga erishishning yagona y o ‘li deb aytolmay- 
m iz. Tashkilot faoliyati va rejalashtirish o ‘rtasidagi m utanosiblikni, 
b o g ‘lanishni o ‘rganib chiqish uchun ju d a ko ‘p ilm iy-tadqiqtot ish- 
lari olib borilgan. U shbu ishlardan quyidagi xulosalar kelib chiqadi.