O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Marshall talab haqida 
Marshallning narxni aniqlashda talabning ta‘sirini tahlil qilish oson, 
degani to‗g‗ri. Ammo talab nazariyasida Marshall qoniqarli darajada 
yecha olmagan bir qancha muammolar bor. U bu muammolarni anglab 
yetgan, lekin ularni oson, deb qutulgandek tuyuladi. Uning talab 
nazariyasiga qo‗shgan eng muhim hissasi talabning narxga nisbatan 

---

199 
egiluvchanligi tushunchasini aniq ifodalaganidadir. Talab qilingan 
miqdor va narx bir-biriga teskari bog‗liqlikda bo‗ladi. Talab egri chizigi 
pastga va o‗ngga siljiydi. Talab miqdori o‗zgarishining narxning 
o‗zgarishiga nisbati egiluvchanlik koeffitsiyenti orqali namoyon etiladi. 
Talab miqdori va narx bir-biriga teskari bog‗liq bo‗lganligi sababli 
hisoblangan talab egiluvchanligi koeffitsiyenti manfiy bo‗lgan. Odatda, 
ijobiy egiluvchanlik koeffitsiyentini olish uchun tenglamaning o‗ng 
tomoniga manfiy belgisi qo‗shilgan. Mahsulot narxining talab qilingan 
miqdorga ko‗paytmasi iste‘molchilarning umumiy xarajatlariga teng 
bo‗ladi yoki ayni paytda sotuvchining umumiy daromadiga teng bo‗ladi 
(p x q= TYe =TR). Agar narx bir foizgacha tushsa, talab miqdori bir 
foizga ko‗tarilsa, unda umumiy xarajat yoki daromad o‗zgarishsiz qoladi 
va egiluvchanlik koeffitsiyenti birga teng bo‗ladi. Agar narx tushsa va 
umumiy xarajat yoki daromad oshsa, hamda egiluvchanlik koeffitsiyenti 
1 dan yuqori bo‗lsa mahsulot narxga nisbatan egiluvchan, deb ataladi. 
Agar narx berilgan foizgacha tushsa, talab miqdori kamroq foizga oshsa, 
umumiy xarajat va umumiy daromad pasayadi, egiluvchanlik 
koeffitsiyenti esa 1 dan kam bo‗ladi va mahsulot narxga nisbatan 
noegiluvchan, deb ataladi. Marshall egiluvchanlik tushunchasini taklifga 
nisbatan ham ishlatdi va shu orqali iqtisodga yana bitta foydali usulni 
olib kirdi. Narxga nisbatan egiluvchanlik tushunchasi adabiyotlarda 
avval ham keltirilgan bo‗lsa ham Marshall o‗zining matematik qobiliyati 
bilan uni aniq ifoda eta olgan edi, shuning uchun u egiluvchanlik 
koeffitsiyentining kashfiyotchisi hisoblangan.
Marshallning fikriga ko‗ra odamlar mahsulotlarni ulardan iste‘mol 
qilishi orqali olinadigan nafliligi tufayli sotib olishni xohlaydilar. 
Marshall tomonidan foydalanilgan naflilik funksiyasi yig‗indi shaklida 
bo‗lgan, u umumiy naflilikni har bir mahsulotni iste‘mol qilishdan 
olingan nafliliklarni qo‗shish orqali topgan. A mahsulotni iste‘mol 
qilishdan 
olingan naflilik iste‘mol 
qilingan 
A 
mahsulotning 
miqdorigagina bog‗liq bo‗ladi, boshqa iste‘mol qilingan mahsulotlarning 
miqdoriga emas. Shuning uchun o‗rnini bosuvchi va bir-birini 
to‗ldiruvchi mahsulotlar ta‘siri e‘tiborsiz qoldirilgan. Naflilik funksiyasi 
quyidagicha berilgan: