O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

8.3 - rasm. Elektr yuritmani yurgazishdagi o‘tish jarayoni 
1 – mexanik xarakteristika, 2 – o‘tish xarakteristikasi. 
Unda
 = T
m
(8.11)
deb belgilab
elektr yuritmaning o‘tish xarakteristikasini bildiruvchi ifodani hosil qilamiz 
T
m
(8.12) 
Motor valiga keltirilgan inersiya momentlari yig‘indisi ko‘rinishidagi bitta 
mexanik inersionlik bilan aniqlanadigan o‘tish jarayonlari birinchi darajali 
differensial tenglama bilan ifodalanadi. Bu tenglamaning echimi T
m
vaqt 
doimiysiga ega bo‘lgan komponent ko‘rinishidagi o‘tish xarakteristikasi bo‘ladi: 
- (
) e 
–t/T
m
(8.13) 
= 0 bo‘lganda, 
(1- e 
–t/T
m 
) bo‘ladi (8.14) 
 

---

227 
8.1 – masala: 
Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorining yurgazish paytidagi erkin 
aylanish holati va undan keyin yuklama (moment ko‘rinishida) berib borish 
holatlari uchun o‘tish jarayoni xarakteristikalari qurilsin. Yurgazish motor yakoriga 
nominal kuchlanish berish bilan amalga oshiriladi; qo‘zg‘atish chulg‘ami esa 
oldindan ulab qo‘yiladi. Yurgazish tokini chegaralash uchun motor yakori zanjiriga 
yurgazish tokini I
yurg.
= 2,5I
n
gacha chegaralovchi qo‘shimcha qarshilik kiritilgan. 
Yurgazish tugatilgandan keyin qo‘shimcha qarshilik o‘zaro tutashtirilishi kerak. 
Motorning texnik ko‘rsatkichlari: quvvati P
n
= 6,5 kW, nominal aylanish 
tezligi 
n
=104,5 1/s, nominal kuchlanish U
ya
= 220 V, yakorning nominal toki 
I
yan
= 33,5A, yakor zanjiri qarshiligi R
ya
= 0,77 Om, yakor induktivligi L
ya
= 0,01 
Gn, yuritmaning inersiya momenti J
∑
= 1,0 kg.m
2
. 
Echish: 
1.
Motorning nominal momenti 
M
n
 = 
 
2.
Mashina doimiysi 
 C = 
 
3.
U
ya
= U
n
= 220V bo‘lgandagi erkin aylanish tezligi 
0
 = 
 
4.
Yakor zanjiriga kiritiladigan qo‘shimcha qarshilik 
R
qosh
 = 
 
5.
Yurgazishdagi maksimal moment 
M
k
 = 2,5 M
n
 = 2,5 62,2 = 155,5 Nm. 
6.
Tabiiy mexanik xarakteristika bikirligi 

---

228 
7.
Yurgazish mexanik xarakteristikasining bikirligi 
8.
Tabiiy xarakteristika bilan ishlagandagi vaqtning elektrmexanik doimiysi 
9.
Yurgazish xarakteristikasi bilan ishlagandagi vaqtning elektrmagnit doimiysi 
10.
Tabiiy xarakteristika bilan ishlagandagi vaqtning elektrmagnit doimiysi 
T
ya
 = 
 
T
ya
<m
bo‘lgani uchun T
ya
ni inobatga olinmaydi. 
11.
(8.14) formulaga asosan erkin aylanishga yurgizilgandagi o‘tish jarayoni 
xarakteristikalarini quramiz 
12.
O‘tkinchi jarayon tugatilgandan so‘ng qo‘shimcha qarshilik (yurgazish 
qarshiligi) o‘zaro tutashtiriladi, undan keyin motor valiga M
q
= M
n
moment 
qo‘yiladi. Bu yuklama qo‘shilishi bilan tezlikning o‘zgarishiga o‘tkinchi 
jarayon xarakteristikasini qurish talab etiladi. 
13.
Yuklama qo‘yilgandan keyingi o‘rnatilgan tezlik qyimati
14.
(8.13) formulaga ko‘ra yuklama qo‘yilgandagi o‘tish jarayoni 
xarakteristikasini ko‘ramiz 
= 104,5 – (104,5 – 118,3) e 
4,55t
. 
O‘tkinchi jarayon xarakteristikalari 8.4 - rasmda ko‘rsatilgan. 

---

229