Abdulla sher axloqshunoslik

1 Konfutsiy. P a n d -o ‘gitlar. S.A hm ad tarjimasi. «SogMom avlod uchun» ju rn ali, 1997,
5 —6-son lar.
2 0 ‘sha m anba.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

illatning olti bosqichini bilasanmi?» Szin-lu: «Yo‘q» deb javob beribdi. 
U stoz debdi: «U nday b o ‘lsa, o ‘tir, aytib beram an. Insonparvarlikni 
sevish-u, ilm olishni sevmaslik, illat shundaki, bu — befarosatlikka olib 
keladi, donishm andlikni sevish-u, ilm olishni sevmaslik, illat shundaki, 
bunda inson o ‘z um rini mayda ishlarga sarflaydi, haqiqatgo‘ylikni sevish-
u, ilm olishni sevmaslik, illat shundaki, bu — o'ziga zarar yetkazishga 
olib keladi, to ‘g‘rilikni sevish-u, ilm olishni sevmaslik, illat shundaki, 
bu — q o ‘pollikka olib keladi, mardlikni sevish-u, ilm olishni sevmaslik, 
bu — isyonkorlikka olib keladi, qat’iylikni sevish-u, ilm olishni sevmaslik, 
bu — boshboshdoqlikka olib keladi».1
Konfutsiy qarashlarini uning izdoshlari M en-zi, Syun-zilar davom
ettirdilar. Bu ta ’limot Xan davridan (miloddan awalgi II asrdan m ilodning
II asri) boshlab, to XX asrning boshlarigacha Xitoy davlati mafkurasiga 
asos b o ‘lib xizm at qilib keldi. Bundan tashqari, Konfutsiychilikka qarshi 
tu rg an M o-szi, X an Fey-szi, Van C h u n singari axloqshunoslarning 
qarashlari ham Xitoy axloqiy tafakkuri tarixida o ‘z o'rniga ega.
Qadimgi Sharq axloqshunosligi erishgan yutuqlar shunchaki tarix 
b o ‘lib qolm adi. U larni o ‘zlashtirish natijasida Sharq bilan yaqin alaqa 
qilish uchun jug ‘rofiy qulayliklarga ega b o ‘lgan Qadimgi Y unonistonning 
p o lisla rid a (s h a h a r-d a v la tla rid a ) ax lo q sh u n o slik yangi b o sq ic h g a
k o ‘tarild i. K ey in ch alik Q adim gi S h arqda ilgari surilgan g ‘oyalar, 
q o ‘llangan tush u nchalar, nazariy-am aliy tajriba bilvosita butun O vro‘pa 
u c h u n h am a h a m iy a t kasb etd i. C h u n o n c h i, m ash h u r afsonaviy 
d o nishm and Pifagor m isrlik va eronlik allom alardan ta ’lim oldi. U 
zard u sh tiy lik d in i h aq id a fikr y u rita r ekan, A h u ra -M a z d a n i qalbi 
h aq iq atd an, vujudi n u rd an iborat, deb ta ’riflaydi. Shuningdek, Suqrot, 
A flo tu n , A rastu singari Q adim gi Y unon allom alari ham Q adim gi 
Sharqdagi falsafiy-axloqiy ta ’lim otlardan keng foydalanganlar. M asalan, 
ru h n in g k o‘chib o ‘tishi borasidagi Aflotun nazariyasining falsafiy va 
axloqiy asoslari Q adim gi H indiston falsafasiga borib taqaladi.