― pul va banklar

4.6.6-rasm. Lokal to‗lov tizimida plastik kartochkalar orqali amalga 
oshiriladigan hisob-kitoblar mexanizmi
53
 
Rasmni qisqscha tushuntiramiz. Karta egasi xizmat ko‗rsatish shaxobchasiga 
kelib, tovar xarid qilish yoki xizmat haqqini to‗lash uchun kartasini beradi. 
SHaxobcha xodimi karta haqiqiyligini sirtdan tekshiradi hamda emitentga 
mijozning vakolati va moliyaviy imkoniyati tasdiqlash uchun so‗rov yuboradi. Bu 
avtorizatsiya deyiladi va uning natijasida operatsiyani amalga oshirishga ruxsat 
beriladi yoki u ta‘qiqlanadi. Avtorizatsiya texnologiyasi to‗lov tizimi, karta turi va 
xizmat ko‗rsatish shaxobchasining texnik jihozlanishiga bog‗liq bo‗ladi. 
Ushbu mexanizm klassik mexanizm hisoblanadi va u jahondagi magnitli 
plastik kartochkalar orqali amalga oshiriladigan aksariyyat hisob-kitoblarning 
asosidir.
Bunday kartochkalargaga uning egasi to‗g‗risidagi ma‘lumotlar va tovar yoki 
xizmatga haq to‗lash uchun zarur miqdordagi pulni hisobdan chiqarish uchun qaysi 
bankka murojaat qilish to‗g‗risidagi axborot yoziladi.
Bunday kartochkada kartochka schyotidagi pul miqdori to‗g‗risidagi axborot 
bo‗lmaydi. SHu nuqtai nazardan bunday kartochkalar to‗lovlarni amalga 
53
Быстров Л.В., Воронин А.С., Гамольский А.Ю. и др. Пластиковые карты (5-е изд., перераб. и доп.). - 
"БДЦ-пресс", 2005 г. amaliy ensiklopediya ma‘lumotlari asosida tayyorlandi.
Schet 
Bаnk 
(Emitent ham ekvayer ham bitta 
bank)
Avtorizatsiy
a 
Schet 
Тo‘lov 
Тo‘lov 
Xizmat korsatish shahobchasi 
Karta egasi
Tovar va xizmat
Karta 

---

oshirayotganda mijozning bankdagi hisobraqami uchun ―kalit‖ vazifasini bajaradi. 
Ushbu mexnizm onlayn mexanizm deyiladi. 
Shu bilan bir qatorda offlayn mexanizm ham mavjudki, u avtorizatsiya 
jarayonida kartaga bir qancha qo‗shimcha talablar qo‗yadi. (1-rasmga qarang). 
Jumaladan: 
-
kartaning o‗zida xarajat limiti miqdori haqida ma‘lumot saqlanishi lozim; 
-
avtorizatsiyadan so‗ng limit qoldig‗ining nazorat qilinadigan kamayib borish 
imkoniyati (kartani debetlash); 
-
limitni qayta tiklash ( kartani kreditlash); 
Offlayn avtorizatsiya qilish uchun krta POS terminalga solinadi. Buda
terminal va karta o‗rtasida oldindan yozilgan ma‘lumotlar almashishi yuz beradi. 
Ushbu jarayon muvaffaqiyatli bajarilganidan so‗ng to‗lov summasi ko‗rsatiladi, 
mijoz esa PIN kodini kiritadi. SHu yo‗l bilan kartadagi qoldiq to‗lov summasiga 
kamaytiriladi. POS terminal tranzaksiya haqidagi ma‘lumotlarni saqlab qoladi. 
Karta esa egasiga qaytariladi