TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə

Qədim  Azıx  adamı  -  azıxantrop. 1968-ci ilin iyul ayında Azıx  düşərgəsinin 

Orta  Aşel  təbəqəsində  aparılan  arxeoloji  qazıntılar  zamanı  əmək  alətləri  ilə  birlikdə 

qədim  insanın  çənə  parçası  aşkar  olunmuşdur.  Alt  çənə  üzərində  bir  neçə  diş 

qalmışdır.  Dişlərdən  yalnız  üçüncü  azı  diş  bütöv  qalmış,  ikinci  azı  diş  isə  ortadan 

sınmışdır.  Birinci  azı  isə  tamamilə  yoxdur,  lakin  onun  diş  yuvaqları  olduqca  yaxşı 

nəzərə çarpır. Çənənin iri olması açıq nəzərə çarpır və onun gövdəsi nisbətən qalındır. 

Azıx çənəsi avstralopiteklərdən fərqlənir və müəyyən cəhətlərinə görə arxantropların 

arasında  özünə  yer  tutur.  Çənənin  quruluşundakı  spesifik  cəhətlərə  əsasən,  bir 

tərəfdən  pitekantroplara,  xüsusilə  mauer  adamı  çənəsinə  yaxınlıq  təşkil  etməklə 

yanaşı,  digər  tərəfdən  də,  bir  çox  proqressiv  cəhətlərinə  görə  Fransanın  Araqo 

mağarasının aşel təbəqələrindən tapılmış preneandertallara daha yaxındır. Azıxın Orta 

Aşel təbəqəsindən tapılmış çənə fraqmentinin sahibinə azıxantrop (yəni Azıx adamı) 

adı verilmişdir. 

D.Hacıyev çənə üzərində apardığı elmi tədqiqat zamanı müəyyən etmişdir ki, 

bu,  keçmiş  SSRİ  ərazisində  ən  qədim  insan  çənəsi  olub,    18-22  yaşlı  qadına 

məxsusdur. Bu qadın 350 min il bundan əvvəl Azərbaycan ərazisində yaşamışdır. 

V  təbəqədən  çənə  ilə  birlikdə  daş  alətlər  və  heyvan  sümükləri  də  tapılmışdır. 

Bu  təbəqədən  eyni  zamanda  çoxlu  mətbəx  tullantıları,  ocaq  yerləri,  xəlvət  yer,  qaya 

daşlarından düzülmüş ibtidai tikinti hissəsi və s. aşkar olunmuşdur. 

Azıx  sakinləri  Orta  Aşel  dövründə  ovçuluqla  daha  yaxşı  məşğul  olmuşlar. 

Qədim Aşel dövründə 11 növ iri heyvan ovlandığı halda, Orta Aşel dövründə 45 növ 

heyvan  və  quş  ovlanmışdır.  Ovçuluq  aşel  adamlarını  nəinki  yeməklə,  eyni  zamanda 

geyimlə  təmin  edərək,  onlara  yaşayış  yerləri  tikililərini  hazırlamağa  da  imkan 

vermişdir. 

Böyük  maraq  doğuran  cəhətlərdən  biri  də,  dövründən  asılı  olmayaraq,  Orta 

Aşeldə öyrənilmiş ocaqların mağaranın eyni sahəsində qeydə alınmasıdır. Bu, burada 

yaşayanların  qohumluq  ənənələrini  davam  etdirməsini  göstərir.  Ocaqla  eyni  sahədə, 

qaya  divarları arasında  xəlvəti  yer qeydə  alınmışdır. Həmin  yerdə  mağara  ayılarının 

kəllələri  gizlədilmişdi.  Ayı  kəllələrinin  belə  xəlvəti  yerdə  gizlədilməsi,  yəqin  ki,  o 

dövrdə ilk dini təsəvvürlərin yarandığını göstərir. 

---

52 

 

Azıxın IV təbəqəsindən maddi mədəniyyət qalıqları tapılmamışdır. Bu, qədim 

Azıx  sakinlərinin  düşərgəni  müvəqqəti  tərk  etdiklərini  göstərir.  Lakin  insanlar 

düşərgəyə yenidən Mustye dövrünün əvvəllərində gəlib burada yaşamağa başlamışlar.