TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə

Üst paleolit. Uzun müddət davam etmiş Mustye mədəniyyətini Azərbaycanda 

35-33 min il bundan  əvvəl  üst "paleolit"  əvəz etmişdir.  Arxeoloji tədqiqatlar zamanı 

məlum  olmuşdur  ki,  Azərbaycanda  Üst  Paleolit  mədəniyyəti  35-12  minilliklər 

arasında  mövcud  olmuşdur.  Üst  paleolitə  keçid  qədim  insanların  həyatında, 

təsərrüfatında,  həyat  tərzində,  ideologiyasında  və  əmək  alətləri  hazırlanmasında 

mühüm dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Bu dövrdə daşdan və sümükdən daha nəcib və 

universal  əmək  alətləri  hazırlanmışdır.  Artıq  bu  dövrdən  daş  və  sümüklər  üzərində 

işlənmiş incəsənət nümunələri meydana gəlməyə başlamışdır. 

Üst  paleolit  dövründə  prizmaşəkilli  nukleuslardan,  yeni  texniki  üsullarla 

qoparılmış uzunsov bıçaqşəkilli çaxmaqdaşı lövhələrindən qaşov, qaşovcuq, tiyə, biz, 

ucluq və s. kimi daş alətlər hazırlanırdı. Bu alətlərin çoxu sümük və ya ağac dəstəkli 

(saplaqlı)  olurdu.  Daş  alətlərlə  yanaşı,  sümükdən  hazırlanmış  biz,  bıçaq,  qarmaq, 

---

56 

 

süngü, iynə və s. alətlərdən də istifadə olunurdu. Son paleolit dövrü adamları  əsasən 

mağaralarda, qazmalarda və yerüstü daxmalarda yaşayırdılar. 

Üst  paleolit  dövrü  incəsənəti  xüsusilə  diqqəti  cəlb  edir.  Matriarxat  dövründə 

qadına sitayişlə əlaqədar rəmzi mənada çoxlu qadın təsvirləri yaradılmışdır. 

Son paleolit dövründə zəngin qəbir avadanlığına malik müxtəlif dəfn adətləri 

olmuşdur.  Bu  dövrün  adamları  fiziki  cəhətdən  müasir  insan  formasında  (neantrop, 

kromanyon və s.) olmuşlar. 

Respublikamızın  ərazisində  Üst  Paleolit  dövrünə  aid  maddi  mədəniyyət 

nümunələri  Damcılı  mağarasından,  Yataq  yeri  və  Zar  açıq  yaşayış  yerindən  aşkar 

olunmuşdur.  Damcılı  mağarasının  daş  məmulatı  içərisində  Üst  Paleolit  dövrünə  aid 

qaşovcuqlar,  kəsici  alətlər,  bizlər  və  bıçaq  tipli  alətlər  qeydə  alınmışdır.  Alətlərin 

əksəriyyəti  çaxmaq  və  dəvəgözü  daşlarından  hazırlanmışdır.  Damcılı  düşərgəsinin 

maddi  mədəniyyət  nümunələri  qarışıq  haldadır.  Ona  görə  də  ancaq  tipoloji  metod 

əsasında əmək alətləri tədqiq olunmuşdur. 

Ümumiyyətlə,  Azərbaycanda  hələlik  Üst  Paleolit  mədəniyyəti  olduqca  zəif 

öyrənilmişdir.  Ona  görə  də  respublikamızın  ərazisində  bu  mədəniyyətin  xarakterik 

xüsusiyyətlərini geniş tədqiq etmək üçün arxeoloji material olduqca azdır.