TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə
Yüklə 6,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Təsərrüfat. Mənbəyi minilliklərin dərinliyindən başlayan əkinçilik və
maldarlıq Orta Tunc dövrü təsərrüfatının əsasını təşkil edir. Ölkə ərazisinin xeyli hissəsində, başlıca olaraq düzənlikdə və çay vadilərində uzunmüddətli oturaq həyat tərzini əks etdirən yaşayış məskənləri əkinçilik təsərrüfatı mərkəzləri olmuşlar. Taxılın biçilməsində və üyüdülməsində tətbiq olunan əmək alətləri (çaxmaqdaşından oraq dişləri, dəndaşları, sürtgəclər və daş dəstəklər) yaxşı məlumdur. Torpağın şumlanmasında ağac xışlardan istifadə olunurdu. Bəzi yaşayış yerlərinin su mənbələrindən kənarda, münbit torpaqlarda bina olunması suvarma əkinçiliyinin sonrakı inkişafını göstərir. Orta Tunc dövrü yaşayış yerlərindən müxtəlif taxıl növlərinin yanıb kömürləşmiş qalıqları əldə edilmişdir. II Kültəpədən yabanı arpa, Üzərliktəpədən müxtəlif növ buğda, o cümlədən yumşaq, bərk, xırda buğda, həm də mədəni arpa dəni tapılmışdır. II Kültəpə və Üzərliktəpədə bəzi quyuların dibində darı qalıqları qeydə alınmışdır. Əkinçilik mədəniyyəti barədə başqa maddi dəlillər də məlumdur. Orta tunc dövrü yaşayış yerlərinin sakinləri çörək bişirirmişlər. II Kültəpə yaşayış yerində sacabənzər saxsı əşyalar tapılmışdır. Üzərliktəpədən tapılmış çörəkbişirmə üçün hazırlanan gil əşya tamamilə başqa görkəmə malikdir. O, bir qədər yastılanmış, hündür divarlı manqala bənzəyir. Belə əşya Son Tunc dövründə daha geniş yayılır. Üzərliktəpədə ocaqların birindən tapılmış tağalaqvari gil kökə də həmin dövrdə çörəyin bişirilməsini sübuta yetirir. Çörəyi təqlid edən həmin gil kökə 111
yanmış taxıl və qədim əkinçilikdə məhsuldarlıq rəmzi kimi pərəstiş edilən qadın fiquru ilə birlikdə tapılmışdır. Azərbaycanın qədim oturaq əhalisinin inkişafında əkinçiliyin rolu nə qədər böyük olsa da, o həmişə maldarlıqla birgə olmuşdur. Üzərliktəpə yaşayış yerinin materialına görə, onun əhalisi ən çox iribuynuzlu heyvan saxlayırdı, ikinci yeri xırdabuynuzlu heyvan tuturdu, sonra isə ev donuzu və at gəlir. Maraqlıdır ki, Üzərliktəpə yaşayış yerinin osteoloji materialı içərisində, qulan və ceyranı nəzərə almasaq, vəhşi heyvan sümükləri yoxdur. Sürüdə ev donuzunun olması Üzərliktəpə sakinlərinin yaxşı otlaq sahələrindən istifadə edərək, oturaq maldarlıqla məşğul olduğunu göstərir. İstər xırdabuynuzlu, istərsə də iribuynuzlu ev heyvanları sümükləri Naxçıvan yaxınlığında II Kültəpədən də tapılmışdır. Buradan həm də at sümüyünə təsadüf olunmuş və ilk dəfə uzunqulaq sümüyü tapılmışdır. Yeri gəlmişkən, bu, Zaqafqaziyada uzunqulağın istifadə olunması haqqında birinci ən qədim məlumatdır. Ata gəldikdə, o, Eneolit dövründən məlum olsa da, Azərbaycanda ev heyvanı kimi sonrakı dövrlərdə məhdud miqyasda saxlanılırdı. Zaqafqaziyanın Orta Tunc dövrü abidələrindən atın qoşquda və nəqliyyatda istifadəsi haqqında material əldə edilməmişdir. Ancaq Cənubi Azərbaycanda atın qoşquda istifadəsini göstərən məlumatlar vardır. Orta tunc dövründə xırdabuynuzlu heyvan sürüsünün artması ilə köçəri heyvandarlıq özünün sonrakı inkişafını tapır. Təsərrüfatın bu növü ilə bağlı əhalinin xeyli hissəsi hərəkətli həyat tərzi keçirirdi. Yayda heyvan alp çəmənliklərinə aparılır, qışda isə düzən - aran rayonlara qaytarılırdı. Bu rayonlarda onların dəfn abidələri yaxşı məlumdur. Məsələn, Xaçbulaq yaylağında dəniz səviyyəsindən 2000 m hündürlükdə, Qobustan, Abşeron, Muğan qışlaqlarında və s. Çoxlu miqdarda heyvan saxlamaq maldar qəbilələrin varlanmasında əsas mənbə olan izafi məhsul almaq imkanını yaradırdı. Beləliklə, əkinçilik və maldarlıq təsərrüfatının Orta Tunc dövründə sonrakı inkişafı müşahidə olunur. Əgər oturaq əhalinin təsərrüfat əsasını əkinçilik və maldarlıq təşkil edirdisə, hərəkətli əhalinin təsərrüfatında demək olar ki, başlıca sahə maldarlıq idi.
Yüklə 6,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|