Neriman Qurban indd
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
roman olmaması onun üçün nöqsan deyil. Bilirsiniz ki, ədəbiy-
yatımızda roman yenidi. Odur ki, forma cəhətdən romanlarımızı tənqid eləmək doğru deyil”. Bunları oxuyanda qəlbi ustadı saydığı yazıçıya minnət- darlıq hissilə doldu. Bu rahatlıqsa cəmi bir neçə gün çəkdi: aprelin on doqqu- zunda Əhməd Triniçin həbs olunduğu barədə xəbər çıxdı.
440 Abdulla Şaiq deyirdi, bədbəxti “Türkiyəyə casusluqda” itti- ham eləyiblər, əslində, alban türkü olan Triniç o vaxt Qubada baş verənlərin güdazına gedib, Levon Mirzəyan çoxdan onu gözaltılayıbmiş, üç il əvvəl yaradılmış komissiya bu məsələni araşdırırmış, “troyka” üzvlərinin ikisi erməni, biri yəhu- diymiş. İndi, yəqin, o bədbəxti tanıyanları bir-bir çağırıb danışdı- racaqlar: Əhməd Rəcəb Triniçi nə vaxtdan, necə tanıyırsan, onunla hansı əlaqələrin olub; “xalq düşməni”nin əməllərindən xəbərin vardımı? “Xam torpaq” kitabı məsələsini mümkün qədər unutmağa çalışırdı, çağırsalar da, belə dar vaxtında həmin hadisəni xatırlamazdı. Şükür, ötüb-keçdi, hələ çağırmadılar. Bir təhlükə də sovuş- du...
Bilqeyis xanım soruşub, içinə yetməsə də onun keçirdiyi iztirabları sövq-təbiilə duyurdu. Buna görə istirahət eləməkdən çox, bir müddət Bakı mühitindən aralamaq üçün tez-tez Qusardan söhbət açırdı. İyunun əvvəllərindəsə söhbəti özü saldı: “Bu gün Ağalarla Ələkbəri gördüm, Qusarda dincəlməyi təklif elədim, canla-başla razı oldular. Bir neçə günə yığışmaq lazım olacaq”. Bibisi oğlu Ağalar Əliverdibəyovu uşaqlıqdan tanıyırdı, gözəl səsi vardı, bir vaxtlar atası Mir Babadan muğamat dərsi almış, realnı məktəbi bitirəndən sonra Peterburqda İmperator Texnologiya İnstitutunda oxumuşdu, sonralar dəmir yolunda mühəndis də olmuş, inşaat texnikumunda rəsmxətdən, mu- siqi məktəbində muğamatdan dərs demişdi; bir qədər uzaq qohumu Ələkbər Əliyevsə Cümhuriyyət tələbələrindən idi, Almaniyada Kənd Təsərrüfatı İnstitutunu bitirmişdi, elə öz sahəsi üzrə də muzey direktoruydu. Söhbətləri yaxşı tuturdu, görüşəndə Ağalarla Şuşadan, Ələkbərlə Almaniyadan söhbət salırdılar.
441 Yenə Qusara xəbər göndərdi ki, Balabəy evi başqasına verməsin: ev də, ev sahibi də ürəyinə yatmışdı, o yurdda özlərini rahat hiss eləyirdilər. Yenə həyətdəki cövüz ağacının altında yemək və çay süfrələri düzəldilirdi: hər gün bazara gedib təzə meyvə, ağar- tı, göy-göyərti, qovun-qarpız alır, çay-çörəkdən sonra nərd atır, söhbətləşir, axşamüstü gəzməyə çıxırdılar. Yenə tez-tez Qusarçay körpüsünü keçib təpəliyə qalxır, Qarabulaq meşəsinə gedirdilər; Ağaların gözəl səsi, Ələkbərin ləzzətli kababı, Yusif Vəzirin şirin söhbətləri, qadınların öz aləmlərinə qapılmaları, uşaqların səs-küylü oyunları, giləmeyvə axtarışları günlərin mənasına çevrilirdi. O günlərin ədəbiyyat qədər uzanmasını uşaqlar qədər istəyirdi, on ildən bəri ilk dəfəydi ki, Bakıya can atmırdı. Amma hər şey arxada qaldı, avqustun ortalarında yığışıb Bakıya qayıtdılar. Hələ günləri təhlükədən soraq vermirdi. Saat dörddə işdən qayıdıb yuyunur, paltarını dəyişir, əvvəlcə divana uzanıb qəzetləri gözdən keçirir, sonra uşaqlarla məşğul olur, axşam yeməyindən sonra yazı masasının arxa- sında otururdu. Aradabir də Səməd Vurğun gəlir, Şuşa, Mol- la Pənah, Qacar barədə suallar verirdi. Gedəndə həyət qapı- sında ayaq saxlayıb papiros sümürə-sümürə xeyli ədəbi aləmdən söhbət eləyirdilər. Qusardan qayıdandan az sonra, sentyabrın 12-sində “Kommunist” qəzetində Şəmsəddin Abbasovun “Yazıçıların sıralarını saflaşdıralım” adlı qorxunc məqaləsi çap olundu. Ya- zıda “pantürkist”, “müsavatçı”, “kontrrevolyusion”, “qrup- baz” qələm sahiblərinin ifşasını sürətləndirmək vacib məsələ kimi qarşıya qoyulurdu. Üçcə gün sonrasa Yazıçılar İttifaqı- nın iclası keçirildi, Lavrenti Beriyanın “Sosializm düşmənlərinin
Bu dəfə başlıca zərbə Hənəfi Zeynallıya və Əli Nazimə yönəlmişdi. Məmmədkazım Ələkbərli, Seyfulla Şamilov, Ru- hulla Axundov, Süleyman Rüstəm, Səməd Vurğun çıxış elədilər. Bununla da hər ikisinin kitabı bağlandı.
442 “Başlandı, – İclasdan çıxıb evə sarı yönələndə Abdulla Şaiq qüssəylə köksünü ötürdü. – Yəqin, o bədbəxtləri həbs eləyəcəklər”. Yusif Vəzirin içinə dolan səksəkə get-gedə qatılaşırdı... Nurməmməd daha gəlib-getmirdi, görünür, vacib işləri vardı. Buna çox sevinirdi, çünki “Azərfilmdən” “Çapayev” fil- minin ssenarisini tərcümə eləmək üçün sifariş almışdı. Məsələnin maddi tərəfi bir yana, mənəvi tərəfi izzəti-nəfsini oxşayırdı: dilimizdə səsləndiriləcək ilk filmin, həm də dünya- ya səs salmış bir ekran əsərinin tərcüməsini Yusif Vəzirə eti- bar eləmişdilər! Çox işləyirdi, az yatırdı, tərcüməni vaxtında çatdırmaq üçün əlindən gələni əsirgəmirdi. Tez-tez dərsdən sonra yolu- nu kinostudiyadan salır, dublyajın rejissorlarıyla görüşür, müəyyən məqamları dəqiqləşdirirdi. Elə o vaxtlarda da həmin “Kommunist” qəzetində Yusif Vəzir haqqında tərif dolu məqalə çap olundu: “Nəsrimiz yüksək keyfiyyət yollarında” məqaləsinin müəllifisə elə həmin Hidayət Əfəndiyev idi. İndi onun fikrincə, Yusif Vəzir “baca- rıqlı yazıçı” idi, “tarixi roman janrına girişməsi” müsbət hadisə olmuşdu, “Qızlar bulağı” və “Studentlər” romanının ikinci hissəsi “tarixi janr yolunda atılmış müvəffəqiyyətli addımlardan
Bu nəydi? Hidayət Əfəndiyevin vicdanı oyanmışdı, yoxsa Yusif Vəzir ətrafında yeni fikir mübadiləsinə cəhd idi? Bəlkə, Seyid Hüseynin iradlarından sonra “gənc tənqidçi” öz mövqeyini dəyişmişdi? Hər halda, bu artıq baş verənlər qədər qorxunc deyildi. Nəhəng ölkədə sosializmin tam və qəti qələbəsi elan olunan- dan sonra nəzərdə tutulan əsas təmizləmə prosesi başlamışdı. İki il əvvəl yaradılmış SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığının nəzdindəki Xüsusi Müşavirə geniş fəaliyyətə hazır idi. Niko- 443 lay Yejovun 00447 nömrəli əmri Mircəfər Bağırova çatdırıl- mış, həmin əmrdə repressiya olunacaq müsavatçı, menşevik və “hümmət”çilərin sayı dəqiq göstərilmiş, siyasi fəaliyyətlə məşğul olan dövlət xadimlərinin keçmişinin araşdırılması tələb edilmiş, xüsusi üçlüklər – “troyka”lar yaradılmışdı. Prosesə SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığının Azərbaycandakı nümayəndələri və respublika Xalq Daxili İşlər Komissarlığı rəhbərlik eləyirdi. Heç “respublikanın birinci şəxsi” belə baş verənlərə təsir göstərmək iqtidarında deyildi. Artıq Əhməd Triniç saxta ittihamlara dözməyib, kimsəni satmağı özünə rəva görməyib həbsxanada intihar eləmişdi... Dekabrın əvvəllərində yaxşı tanıdığı, böyük hörmət bəslədiyi, tərcümələrini bəyəndiyi Mədinə xanım Qiyas- bəylini, ayın ortalarında Ruhulla Axundovu həbs eləmişdilər. Elə o günlərdə Əli Nazim, Soltan Məcid Qənizadə və Əliheydər Qarayev də eyni aqibəti yaşamışdılar... Yazıçılar İttifaqının rəhbəri, hamının “Seyfi” çağırdığı Sey- fulla Şamilovdan ifşa prosesini sürətləndirməyi tələb eləyirdilər... Dekabrın on beşində, Yusif Vəzir, nəhayət, “İki od arasında” adlandırdığı romanını yazmağa başladı. Düzdü, əsər Azərbaycan əməkçilərinin bugününü əks etdirmirdi, amma məmləkət tarixinin çox maraqlı dövründən bəhs eləyirdi, ina- nırdı ki, oxucuları romanı bəyənəcəklər. Elə bil, vaxtının çat- mayacağından qorxur, əsəri həbs olunanacan bitirməyə can atırdı... Qarşıdansa 1937-ci il gəlirdi... |