Neriman Qurban indd

Güləndə də ürəkdən güləndi. Cəmiyyət işində fəaldı. Təbiət ona iste-

dad və qabiliyyəti hərtərəfli bəxş eləyib: ədəbiyyatı, musiqini bilir; 

oxumağı artistliyi bacarır; siyasəti, qəzetdə əməkdaşlığı sevir”.

 Üzeyir bəyin “Leyli və Məcnun”u da yadındaydı: Mərhum 

Həsən bəy Zərdabinin “Sən elə bir teatr yaz ki, iştirak eləyənlər 

oхusunlar” məsləhətindən sonra qələmə aldığı, “Nicat” maa-

rif cəmiyyəti teatr artistləri bölməsinin hazırladığı, 1908-ci il 

yanvarın  12-də,  şənbə  günü  Tağıyev  teatrında  göstərilən 

premyeraya Ceyhun bəyin köməyilə düşə bilmişdi. Axıracan 

cınqırını  çıxarmamış,  az  qala,  nəfəs  almağı  da  unutmuşdu. 

Tamaşanın dirijoru Əbdürrəhim bəy, suflyoru Əlabbas Rza-

yev  idi,  Üzeyir  bəy  özü  seminariya  dostları  Əli  Terequlov, 

Ağəli  Qasımov,  Fərhad  Ağayev  və  başqa  bir  neçə  nəfərlə 

birgə  orkestrdə  skripkada  çalır,  Qurban  Pirimov  və  Şirin 

Axundov tarda ifaçıları müşayiət eləyirdilər. Məcnun – Hü-

seynqulu Sarabski, Məcnunun anası – Kazımovski, Məcnunun 

atası – Mirzə Muхtar, Leyli – Əbdürrəhim Fərəcov, Leylinin 

anası – Cəmil bəy Vəzirov, İbn Salam – Ceyhun bəy, Zeyd – 

İbrahim Qasımov idi. Səhnədə Mirhəsəni də görəndə matı-

---

331

qutu qurudu: oxumasa da artıq ilk Şərq operasının tarixinə 

düşmüşdü. O günlərin həyəcanını yaxşı xatırlayırdı – uzun 

müddət  dost-tanışlarının  hamısı  bu  barədə  danışmışdılar, 

Yusif Vəzirsə gündəliyində qürurla yazmışdı: “Musiqikarımız 

Üzeyir Hacıbəyov cənablarının qədrini bilməli, onun aləmi-islamda 

ilk opera vücudə gətirdiyini təşviq etməlidir”.

 Tamaşanın tərtibatını Əli bə Hüseynzadə veribmiş – bunu 

elə o axşam Mir Həsəndən eşitdi. Bir gün teatra məşqlərə bax-

mağa gedibmiş. Məcnunun səhradakı həyatının məşqi gedir-

miş. Əli bəy bir az baxıb, sonra Ərəblinskiylə Üzeyir bəyə de-

yib ki, səhrada, kol-kos arasında yaşayan Məcnun belə səliqəli 

geyimdə olmaz. Əli bəy qayçı gətirdib, Məcnunun paltarının 

ətəyini  ordan-burdan  kəsib,  Sarabskiyə  deyib  Hüseynqulu, 

indi oldun səhrada yaşayan Məcnun. Sonra Ərəblinskiyə xey-

li faydalı məsləhətlər verib. 

 Opera yazmaq fikri yaranan gündən Mirzə Muxtar Üzeyir 

bəyin yanında olduğunu, çayçı şagirdi Əbdürrəhimi Leyli ro-

luna razı salmaq üçün nə qədər dil tökdüklərini də Mir Həsən 

danışdı: Mirzə Muxtar çoxlu qadın rolları oynamışdı, oğlansa 

arvad  tumanı  geyib  camaatın  qarşısına  çıxmaq  istəmirmiş. 

Birtəhər yola gətirəndən sonra da bığının üstünə tənzif yapış-

dırmaqdan boyun qaçırıb, onu güclə razı salıblar. Premyera-

ya iki saat qalmış da başqa ağlagəlməz vəziyyət yaranıbmış: 

tarzənlərin nə üstündəsə sözləri çəp gəlib, Qurban və Şirindən 

başqa  hamısı  çıxıb  gediblərmiş;  amma  Üzeyir  bəy  özünü 

itirməyib, tamaşanın təxirə salınmasına da imkan verməyib, 

tez bir dəstə not kağızı gətirdib, bəzi partiyaları nota köçürüb, 

ustalıqla çətinlikdən çıxıb. 

 Bütün bunlar maraqlıydı, amma Yusif Vəziri heyrətləndirən 

Mir  Həsənin  diribaşlığıydı:  fikrincə,  hər  şeylə  maraqlanan, 

hər şeydə də qabiliyyətini göstərən dostu gələcəkdə çox uğur-

lar qazanacaqdı... 

 Bir dəfə Hacı Zeynalabdin Tağıyevlə də ünsiyyətdə olmuş-

du. Təqaüdünü almaq üçün İsrafil bəy Aydəmirovun konto-

---

332

runa gedəndə onun yanında qara saqqallı, başı təmiz qırxıl-

mış,  xırda  gözlərinin  ətrafında  qırışlar  gözə  dəyən  Hacını 

görmüşdü.  Hacı  Zeynalabdin  cavanı  söhbətə  tutub  öz 

qayəsini başa salmışdı:

 “Biz avropalı olmaq, onlardan hər şeyi götürmək istəmirik, 

– demişdi. – Yox! Çünki onlarda çox şey düz deyil... Amma 

biz  avropalılığın  ən  yaxşı  hissəsini  mənimsəməliyik:  elmi, 

incəsənəti, texnikanı və sairə. Bunları öyrənib bütün millətin 

və İslamın rifahı naminə istifadə eləmək lazımdı...”

  Hacının  bu  sözləri  onu  təəccübləndirmişdi.  “Onun