Ilk səhiyyə komissarı və görkəmli
səhiyyə təşkilatçısı
Naxçıvan zəhmətkeşləri
Naxçıvan MSSR-də əhaliyə tibbi
xidmət göstərilməsinin təşkilində
və xalq səhiyyəsinin inkişaf
etdirilməsində görkəmli səhiyyə
təşkilatçılarının adlarını böyük
məhəbbət və səmimi minnət-darlıq
hissi ilə xatırlayırlar. Belə
təşkilatçılardan biri Naxçıvan
Muxtar Sosialist Respublikasının
ilk səhiyyə komissarı Əli Abbas
oğlu Abbasov olmuşdur.
Ə.A.Abbasov ömrünün 40 ilindən çoxunu insanların
sağlamlığı uğrunda mübarizəyə sərf etmişdir. O, 1886-cı ilin
yanvar ayında Naxçıvan şəhərində anadan olmuşdur.
Ə.A.Abbasov ibtidai təhsilini Naxçıvan şəhər məktəbində
aldıqdan sonra 1901-ci ildə Irəvan şəhər müəllimlər
seminariyasına daxil olmuş və 1905-ci ildə seminariyanı
bitirərək Naxçıvan şəhərində və Naxçıvan qəzasının
kəndlərində 7 il xalq müəllimi kimi işləmişdir. Ə.A.Abbasov
1912-ci ildə Kiyev Universitetinin tibb fakültəsinə daxil
olmuş, 1917-ci ildə universiteti bitirdikdən sonra doğma
vətənə qayıtmış və həkimlik etməyə başlamışdır.
Ə.A.Abbasov Naxçıvana gələn zaman orada yalnız bir
həkim və bir neçə orta tibb işçisi var idi ki, onlar da sonralar
Naxçıvanda baş vermiş hərc-mərclik nəticəsində öz şəxsi
təhlükəsizliklərini təmin etmək üçün 1918-ci ildə qəzanı tərk
etmişlər. Ə.A.Abbasov Naxçıvandakı həkimlik fəaliyyətindən
danışaraq xatırlayırdı: «O zamanlar işləmək üçün heç bir şərait
yox idi. Gün çıxandan gün batanadək işləmək lazım gəlirdi.
Əhaliyə tibbi yardım göstərmək işi çox çətin idi. Hər yerdə
qarın yatalağı, vəba və qeyri-infeksion xəstəliklər geniş
yayılmışdı. Dərman çatışmırdı. Peyvənd etmək üçün vaksin
157
olmadığından əhali çiçək xəstəliyinə tutulurdu. Xəstəxananın
vəziyyəti daha acınacaqlı halda idi…».
Ə.A.Abbasov belə bir çətin şəraitdə əhaliyə tibbi
xidmət göstərməklə yanaşı Naxçıvanda Sovet hakimiyyəti
qurulması uğrunda mübarizədə də fəal iştirak etmişdir.
Naxçıvanda Sovet hakimiyyəti qurulduğu ilk
günlərdən başlayaraq əhaliyə tibbi xidmət göstərmək üçün
ciddi tədbirlər görüldü. 1920-ci ilin oktyabrında Naxçıvan
Inqilab Komitəsinin dekreti ilə ölkədə ilk səhiyyə şöbəsi
yaradıldı. Oraya müdir həkim Ə.A.Abbasov təyin edildi. Bir
neçə aydan sonra səhiyyə şöbəsi səhiyyə komissarlığına
çevrildi və Ə.A.Abbasov ilk səhiyyə komissarı vəzifəsinə irəli
çəkildi. Bu ağır illərdə əhaliyə tibbi xidmətin təşkili və xalq
səhiyyəsinin inkişafı Ə.A.Abbasova tapşırılmışdı. Qarşıda
duran vəzifə şərəfli olsa da çox ciddi və inadla çalışmaq tələb
olunurdu. Bir tərəfdən büdcənin zəif olması, daha doğrusu
mərkəzi səhiyyə təşkilatları ilə (xüsusən Bakı ilə) əlaqənin hələ
tam bərpa olunmaması, müalicə müəssisələrinin dağıdılması,
digər tərəfdən isə yoluxucu xəstəliklərin geniş yayılması
yenicə yaradılmış səhiyyə təşkilatının işində böyük çətinliklər
törədirdi.
Ə.A.Abbasov ona tapşırılan vəzifəni şərəflə yerinə
yetirdi. Onun təşəbbüsü ilə Naxçıvanda 20 çarpayılıq şəhər
xəstəxanası bərpa edildi, yeni uşaq xəstəxanası, ambulatoriya,
sanitariya komitəsi təşkil olundu və aptek açıldı, habelə
Noraşendə (indiki Şərur rayonunda) feldşer məntəqəsi və aptek
təşkil edildi. Bu müəssisələrdə işləyənlərin sayı 46-ya çatırdı
(onlardan 4 nəfəri həkim olmuşdur).
Ə.A.Abbasov sonralar göz həkimi olmaq qərarına
gəlir. O, 1922-ci ilin fevralında Bakıya gəlib, əvvəlcə Bakı
şəhər göz xəstəxanasında ordinator, sonra isə Azərbaycan
Dövlət Universiteti tibb fakültəsinin göz xəstəlikləri
klinikasında assistent vəzifəsində işləyir.
Ə.A.Abbasov 1930-1936-cı illərdə 26 Bakı komissarı
adına Bakı-Biləcəri qovşağının vahid dispanserində göz
xəstəlikləri şöbəsinə başçılıq edir. 1936-cı ildə o, mərkəzi göz
xəstəxanasına direktor müavini, 2 il sonra isə həmin
xəstəxananın direktoru təyin edilir. 1946-cı ildə həmin
158
xəstəxana Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Oftalmologiya
Institutuna çevrilir və Ə.A.Abbasov həmin institutun direktoru
vəzifəsinə irəli çəkilir. Ömrünün sonunadək o, bu vəzifədə
çalışır. Təşkilatçılıq bacarığı, işdə prinsipial, qayğıkeşliyi az
müddət ərzində ona respublikanın tibb işçiləri arasında böyük
hörmət və nüfuz qazandırır.
Azərbaycan SSR Elmi-Tədqiqat Oftalmologiya
Institutunun professoru, tibb elmləri doktoru S.X.Axundova-
Bağırbəyova Ə.A.Abbasova verdiyi xasiyyətnamələrin birində
yazır: «…Özünün çoxillik fəaliyyəti ərzində həkim
Ə.A.Abbasov yüksək ixtisaslı mütəxəssis-oftalmoloq olmaqla
bərabər eyni zamanda yaxşı təşkilatçıdır. Ə.A.Abbasov nəinki
institutun bütün kollektivi arasında, habelə xəstələr arasında da
böyük hörmət və nüfuz qazanmışdır. Istər siyasi və istərsə də
ictimai xarakterdə keçirilən bütün tədbirlərdə o, həmişə
yaxından iştirak edir…».
Ə.A.Abbasov göz müalicə-profilaktika müəssisələri
şəbəkəsinin təşkilində və genişləndirilməsində də fəal iştirak
etmişdir.
Ə.A.Abbasovun həyatı həm də elmlə sıx surətdə bağlı
olmuşdur. O, bir çox qiymətli əsərlərin müəllifidir.
Ə.A.Abbasov elmi fəaliyyətə hələ 1925-ci ildən başlamışdır.
O, göz xəstəliklərinə dair 40-dan artıq elmi əsərin müəllifidir.
Ə.A.Abbasov əsərlərində «Anensefaliya zamanı gözdəki
dəyişiliklər», «Həqiqi gözsüzlük təsadüfü», «Şişvarı cisimdə
atrofiya qalığı», «Qüzehli qişada tipik və atipik kolobomlar»,
gözün anadangəlmə eybəcərliyi, habelə gözün qüsurlu inkişafı
məsələlərini işıqlandırmışdır.
Ə.A.Abbasovun diqqətini sonralar başlıca olaraq
«Piqmentli retinitin etiologiyasına aid kazuistika», «Yayılmış
skleroz nəticəsində retrobulbar kazuistikası», «Xərçənglə
zədələnmiş döş vəzisi çıxarıldıqdan sonra gözün damar
traktında xərçəng metastazı təsadüfü», «Gözyaşı kanalında
milçək sürfəsinin tapılması təsadüfü» və sairə bu kimi
kazuistikalar (nadir təsadüf edilən xəstəliklər) cəlb etmişdir.
Ə.A.Abbasovun 1937-1947-ci illərdə yazdığı «Traxomatoz
pannuslarda civə 1-sianat məhlulunun konyunktivaaltı
inyeksiyasına dair göstərişlər haqqında», «Traxomanın
159
subkonyunktival inyeksiya ilə müalicəsi», «Traxoma və onun
ağırlaşmalarının müalicə üsulları» və başqa tədqiqat işləri
traxomatoz pannusun və traxomanın müalicəsinə həsr
edilmişdir. Ə.A.Abbasov çevrilmiş göz qapaqlarının
düzəldilməsinə, trixiaza aid xüsusi üsulları vardır. 1930-cu
ildən etibarən o, metil spirtinin görmə sinirinə təsiri, metil
spirtinə məruz qalmış xəstələrin müalicəsi və profilaktikası
məsələləri ilə maraqlanmışdır. Bir sıra elmi işlərində müharibə,
sənaye, kənd təsərrüfatı, məişətlə əlaqədar olaraq təsadüf
edilən göz travmatizminə aid çoxlu dəyərli məsləhətlər
vermişdir. Bu tədqiqat işlərində müəllif belə bir fikrə gəlir ki,
bir sıra profilaktik tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində
sənaye göz travmatizmini minimum dərəcəyə endirmək olar.
Ə.A.Abbasov 1949-cu ildə «Göz almasının döyüş
yaralanmalarında elektromaqnit operasiyası» adlı dissertasiya
işini müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək tibb elmlər namizədi
adını almışdır.
Ə.A.Abbasov bir sıra təsadüflərdə işıq həssaslığını
itirmiş gözlərdə görmənin və düzgün proyeksiyanın əldə
edilməsinə müvəffəq olmuşdur. Özünün müharibə və sülh
dövründəki çoxlu təcrübəsinə əsasən həkim Ə.A.Abbasov
hətta gecikmiş hallarda belə göz daxilindən maqnitlə xırda
metal qəlpələrin çıxarılması üçün çox xətərsiz və yaxşı üsul
əldə etmişdir. 1951-ci ildə o, «Azərbaycanda traxoma»
haqqında monoqrafiya yazmağa başlamışdır. Bu məsələyə
tarixi, coğrafi, etnoqrafik, iqlim, aroqrafik, məişət və sairə
nöqteyi-nəzərdən yanaşaraq müəllif Azərbaycanda traxomanın
yayılması
səbəblərini aydınlaşdırmaqla respublikada
traxomanın tezliklə, tam ləğvinə hansı yollarla nail olmağı
göstərmişdir.
Göz xəstəlikləri sahəsində 35 ildən çox etdiyi həkimlik
fəaliyyəti dövründə Ə.A.Abbasov 10 mindən çox müxtəlif
operasiya etmiş və yüzlərlə adamın gözünə işıq vermişdir.
1952-ci ilin fevralında Ə.A.Abbasova Azərbaycan
SSR Elmi-Tədqiqat Oftalmologiya institutunun baş elmi işçisi
adı verilmişdir.
Ə.A.Abbasov Naxçıvan MSSR-dən uzaqda işləsə də
həmişə respublikada səhiyyə işinin vəziyyəti ilə yaxından
160
maraqlanmış və onun yaxşılaşdırılması üçün qayğı
göstərmişdir. Ə.A.Abbasovun təşəbbüsü ilə 1956-cı ildə
Naxçıvanda keçirilmiş elmi sessiya Naxçıvan MSSR-də
traxoma xəstəliyinin ləğv edilməsi məsələsinə həsr edilmişdir.
Ə.A.Abbasovun ictimai fəaliyyəti də diqqətəlayiq
olmuş, o, dəfələrlə Bakı şəhər Sovetinə deputat seçilmiş və bir
çox illər ərzində Azərbaycan oftalmoloqları cəmiyyətinin sədri
olmuşdur.
Kommunist Partiyası və Sovet hökuməti xalq
səhiyyəsi sahəsində Ə.A.Abbasovun səmərəli fəaliyyətini
yüksək qiymətləndirmişlər. Ona 1940-cı ildə Azərbaycanın
Əməkdar Həkimi adı verilmişdir. Ə.A.Abbasov həmçinin
Lenin ordeni, «Şərəf nişanı» ordeni, medallarla, «Səhiyyə
əlaçısına» nişanı ilə və fəxri fərmanla təltif olunmuşdur.
Əli Abbas oğlu Abbasov 1957-ci il aprelin 23-də vəfat
etmişdir.
|