Adil niFTİ OĞlu məMMƏdov tibb elmləri namizədi
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Xalq təsərrüfatının sosialist quruluşunun başa çatması
və sosialist cəmiyyətinin möhkəmlənməsi dövründə Naxçıvan MSSR-də səhiyyə (1933-1940-cı illər)
Sosialist quruluşunun iri addımlarla inkişafı, ölkənin sürətlə sənayeləşdirilməsi, kənd təsərrüfatının sosialist rekonstruksiyası, fəhlə sinfinin, şəhər və kənd zəhmətkeşlərinin mədəni-məişət şəraitinin yaxşılaşması – bütün bunlar Naxçıvan MSSR-də əhalinin sağlamlığının yaxşılaşmasına və səhiyyənin gələcək inkişafına səbəb oldu. Birinci beşilliyin axırında respublikada səhiyyə böyük nailiyyətlər əldə etdi. Çarpayı fondu, xəstəxanaların, dispanserlərin, həkim səhiyyə məntəqələrinin, feldşer tibb məntəqələrinin sayı xeyli artdı. Tibbi kadrların sayı çoxaldı. Əhalinin xəstələnmə halı get-gedə azaldı. Ikinci beşillik respublikada əhalinin sağlamlığı uğrunda mübarizə etmək üçün daha geniş şərait yaratdı. 1933-34-cü illərdə Naxçıvan şəhərində traxoma dispanseri, Ordubad şəhərində malyariya dispanseri, Culfa şəhərində 15 çarpayılıq xəstəxana ambulatoriya ilə açıldı. Respublikada yenə də aptek, həkim, feldşer, traxoma və malyariya məntəqələri təşkil edildi. Respublikada sanitar maarif evinin nəzdində ilk dəfə olaraq tibbi kitabxana fəaliyyətə başladı, Naxçıvan və Noraşen (Şərur) malyariya stansiyaları Tropik stansiyaya çevrildi. 1934-cü ildə respublikada çarpayıların sayı 1913-cü ilə nisbətən 10 dəfə artdı, həkim və orta tibb işçilərinin sayı çoxaldı. Əgər 1913-cü ildə respublika ərazisində cəmi 5 həkim, 14 orta tibb işçisi var idisə, 1936-cı ildə həkimlərin sayı 32, orta tibb işçilərin sayı 110 olmuşdur, başqa sözlə həkimlərin sayı 6 dəfə, orta tibb işçilərinin sayı 8,5 dəfə artmış oldu. Respublikada təcili yardım poliklinika və ambulatoriyalar tərəfindən göstərilirdi. Lakin bu əhalinin bu xidmətə olan tələbatını ödəmirdi. Ona görə 1936-cı ildə Naxçıvan şəhər poliklinikasının nəzdində təcili tibbi yardım, bir qədər sonra, 1937-ci ilin may ayında o sərbəst təcili yardım stansiyasına çevrilir.
65 Naxçıvan Respublikasının zəhmətkeşlərini müainədən keçirmək məqsədilə 1937-ci ildə Naxçıvan, Ordubad şəhərlərinin poliklinikalarında və Noraşen (Şərur) ambulatoriyasında həkim komissiyası təşkil edilir. 1937-ci il 18 sentyabrda çağırılmış X Fövqəladə Ümumi Naxçıvan Sovetlər qurultayında Naxçıvan MSSR-in yeni Konstitusiyası qəbul edilir. Konstitusiyanın (əsas qanunu) 86- cı maddəsində yazılıb: «Naxçıvan MSSR-i vətəndaşları istirahət etməyə ixtiyarlıdırlar. Bu iş gününün 7 saata qədər qısaldılmasını təmin edir, ildə bir dəfə fəhlə və qulluqçulara, əmək haqqını saxlamaq şərtilə, məzuniyyət verilir və onlar sanatoriya şəbəkələrindən, istirahət evlərinin xidmətindən istifadə etmək ixtiyarına malikdirlər». 87-ci maddədə yazılıb: «Naxçıvan MSSR-i vətəndaşları qocaldıqda, habelə xəstələndikdə və əmək qabiliyyətini itirdikdə maddi təminata ixtiyarlıdır». 1
Sovet hökuməti Naxçıvan MSSR-də səhiyyənin inkişafına böyük diqqət verirdi, bunun nəticəsində tibb müəssisələrinin şəbəkəsi ildən-ilə genişlənirdi. 1935-36-cı illərdə Naxçıvan şəhərində, Noraşen (Şərur) və Şahbuz rayonlarında uşaq yasliləri və doğum evlərinin tikintisinə başlanılır. Sonralar respublikanın xalq təsərrüfatının planına əsasən tibb obyektlərinin tikintisi genişlənir. Belə ki, 1939-cu ildə Naxçıvan şəhərində respublika xəstəxanası, mama-feldşer məktəbi, süd mətbəxi; Noraşen, Şahbuz, Əbrəqunus rayon mərkəzlərində xəstəxana, Naxçıvan, Culfa, Ordubad şəhərlərində və Noraşen, Əbrəqus kənd sovetlərində uşaq yasliləri tikilir. 2
1939-cu ilin may ayında Naxçıvan MSSR-i XKS və Azərbaycan KP(b) Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsi «Naxçıvan MSSR-i xalq təsərrüfatının inkişafı üçün beşillik planın təsdiq edilməsi haqqında» qərar çıxardılar. Bu _________________ 1 Naxçıvan MSSR-i Baş sovetinin I sessiyası, 24-27 iyul 1938-ci il stenoqrafik hesabat. Naxçıvan 1939-cu il, səh.54. 2 Naxçıvan MSSR-i M.D.A. fond 17, siyahı 1-2, qovluq 123, səh.32, 68.
66 qərarda respublika səhiyyəsinin inkişafı üçün 4369,9 min manat həcmində vəsait təsdiq edilir. 1
avqust 1938-ci il qərarını yerinə yetirərək Səhiyyə komissarı Həmid Əsədov səylə çalışır və obyektlərin qərarda göstərilən vaxtda başa çatmasına nail olur. Yalnız 1939-cu ildə respublikada tibb obyektlərinin tikintisi üçün 1525,0 manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 1939-cu ilə Aid səhiyyə büdcəçinin 20,7%-ni təşkil etmişdi. Lakin obyektlərin tikintisi ləng gedirdi, tikinti materiallarının və fəhlə qüvvəsinin çatışmaması səbəbindən buraxılış obyektləri təyin olunan vaxtda təhvil verilmirdi. Hər il səhiyyə üçün ayrılan vəsait artırdı. Əgər 1926-27- ci illərdə Naxçıvan MSSR-i səhiyyəsinə 278,2 min manat, 1932-ci ildə 652,0 min manat, 1935-ci ildə 2068 min manat ayrılmışdırsa 1940-cı ildə bu məbləğ 7773,4 min manat olmuşdur. Beləliklə səhiyyənin büdcəsi 1926-27-ci illərə nisbətən 28 dəfə, 1932-ci ilə nisbətən 12 dəfə, 1935-ci ilə nisbətən 3,8 dəfə çox olmuşdur.
***
Respublikada sistematik olaraq uşaq və qadın məsləhətxanaları, doğum evləri və yaslilərin sayı artırdı. 1935- ci ildə respublikada 2 uşaq və qadın məsləhətxanası, 4 daimi (100 yerlik) və 46 fəsli (1410 yerlik) yaslilər var idi. 1936-cı ilin yanvar ayında Bakıdan təkər üstündə kolxoz yasliləri alınır. 1937-ci ildə Naxçıvan şəhərində yenidən 25 çarpayıdan ibarət uşaq xəstəxanası açılır, Başnoraşen kəndində isə yeni tikilmiş binada 4 çarpayılıq doğum evi təşkil edilir. Culfa və Ordubad xəstəxanalarının doğum şöbələri açılır. 1938-ci ildə Culfa şəhərində uşaq xəstəxanası, 1940-cı ildə isə Naxçıvan şəhərində 15 çarpayılıq südəmər uşaq evi təşkil edilir. _____________________ 1 Naxçıvan MSSR-i M.D.A. fond 17, siyahı 1-2, qovluq 123, səh.32, 68.
67 Uşaq müəssisələrinin rəhbərlərinin hazırlanması uşaq sağlamlıq şəbəkəsinin genişlənməsinə imkan verdi. 1935-ci ildə Naxçıvan, Noraşen (Şərur) və Ordubad rayon mərkəzində uşaq meydançaları təşkil edildi. Sovet hökuməti yorulmadan uşaqların sağlamlığının vəziyyətinin yaxşılaşmasına diqqət verirdi. 1940-cı ilin fevral ayında Naxçıvan MSSR-i X.K.S «Naxçıvan MSSR-də daimi və mövsümü yasli şəbəkəsinin genişləndirilməsi haqqında» qərar qəbul etdi. SSRI Xalq Komissarlar Soveti (1936) abortların qadağan edilməsi ilə əlaqədar olaraq qadınların maddi və məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması haqqında bəzi tədbirlər nəzərdə tutmuşdu. Hamilə qadınlara birdəfəlik müavinət və süd verən analara hər ay müavinətin həcmi artdı. 6 uşağı olan anaya, bundan sonra doğulan uşaqlarına, birdəfəlik müavinət verilirdi. 10 uşaq anasına, hər yeni doğulan uşağa görə birdəfəlik 5000 manat və 4 il müddətinə 3000 manat verilirdi. 1937-ci ilin yanvar ayında SSRI hökumətinin qərarına uyğun olaraq Azərbaycan SSR-i XKS «Tibbi göstərişə görə abortlara icazə verilməsi qaydaları haqqında» qərar qəbul etdi. Abortların qadağan edilməsi özünü doğrultmadı. Həkimlər hamiləliyə qarşı dərmanların qəbul edilməsi qaydalarını qadınlara daha öyrətmədilər. 1940-cı ildə respublikada aşağıdakı uşaq və qadın müəssisələri var idi: 25 çarpayılıq uşaq xəstəxanası, 27 çarpayılıq 3 doğum evi (onlardan ikisi 12 çarpayı kənd yerlərində), 3 uşaq məsləhətxanası (onlardan ikisi sərbəst), 2 süd mətbəxi, 3 mama məntəqəsi, 7 daimi (247 yerlik) və 61 mövsümü (1597 yerlik) yaslilər – xalq səhiyyə komissarlığının nəzdində 24 uşaq baxçası – 762 yerlik, uşaq həkimlərinin və mama – ginekoloqlarının sayı 1936-cı ilə nisbətən 7-dən 10-a qədər çoxalmışdır. Habelə mamaların, mama – feldşerlərin, tibb bacılarının sayı 41-dən 95-ə çatmışdır.
68 ***
Respublikada müalicə şəbəkəsi ilə yanaşı sanitar idarələr də genişlənir. 1937-ci ildə Naxçıvan şəhərində ilk dəfə respublika sanitar stansiyası (baş həkim vəzifəsinə Əli Süleyman oğlu Xəlfə-zadə təyin edilir), onun nəzdində sanitar- bakterioloji laboratoriya təşkil edilir. Onun yaradılması epidemiya əleyhinə tədbirlərin həyata keçirilməsində böyük rol oynayır. 1937-ci ildə Naxçıvan rayonunda baş vermiş qızılca xəstəliyinə qarşı qəti tədbirlər görüldü və qısa bir vaxtda xəstəlik aradan qaldırıldı. Infeksiya baş verən vaxt onun ləğv edilməsi üçün təsirli tədbirlər görülürdü. Epidemiya ocağında təcili təcridxanalar təşkil edilir, ora həkim briqadaları, dezinfeksiyaedici məhlullar və s. göndərilirdi. Məsələn, Şahbuz rayonunun 3 kəndində və Əbrəqunus rayonunun bir kəndində skarlatina xəstəliyi baş verdiyinə görə 1937-ci ilin noyabr ayının 7-dən 23-dək hər birində 10-15 adam tutan təcridxana (izolyator) təşkil edilmişdir.
Bunun nəticəsində xəstəlik tez bir vaxtda ləğv edilmişdir. Naxçıvan MSSR-i X.K.S. 31.01.1940-cı il qərarında göstərilir ki, «respublika ərazisində baş vermiş yeni infeksiyanın tezliklə ləğv edilməsi və onun qarşısının alınması üçün Xalq Kommunal Təsərrüfat Komissarlığına və rayon icraiyyə komitələrinin sədrlərinə tapşırıq verilib ki, onlar epidemiya əleyhinə tədbirlərin həyata keçirilməsində tibb işçilərinə vaxtında hər tərəfli köməklik göstərsinlər». Başqa sirayət edən xəstəliklərə – bruselliyoz, sibir yarasına qarşı tədbirlər də nəzərdən qaçırılmırdı. Təbii çiçək, difteriya, qarın yatalağı, dizenteriya və s. xəstəliklərə qarşı profilaktik peyvəndlər aparılıb. Onların miqdarı aşağıdakı cədvəldə göstərilib:
69 11-ci cədvəl
1937-1940-cı illərdə aparılan peyvəndlərin sayı Çiçək əleyhinə Difteriya əleyhinə Illər
vaksi- nasiya
revaks i- nasiya vaksi- nasiya
revaksi- nasiya
Qarın ya-
talağına qarşı
Dizente- riyaya
qarşı 1937 11376 57519 1604 - 5876
3775 1938 39193 51873 1834 352 5391 8406
1939 8925 27348 8763 1275 4697 8068
1940 6587 21024 1682 1404 7477 15609
Kompleks epidemiya tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində malyariya, traxoma, sifilis, yatalaq və başqa xəstəliklər kəskin aşağı salındı. Bunu 1937-1940-cı illərdə baş vermiş yoluxucu xəstəliklərdən görmək olar. 1940-cı ildə 1937-ci ilə nisbətən yoluxucu xəstəliklər xeyli azalmışdır: belə ki, qarın yatalağı 24-dən 4 hadisəyə, paratif 4-dən 3-ə, qızılca 612-dən 20-yə, skarlatina 712-dən 52-yə, difteriya 30-dan 10- a, dizenteriya və enterokolit 287-dən 204-ə, su çiçəyi 78-dən 59-a, uşaqlarda dispepsiya 621-dən 154-ə, malyariya 20537- dən (1936) 14345-ə. Bəzi infeksiyalar (epidemik hepatit, qızıl yel, dəri leyşmaniozu, Sibir yarası, stalbnyak) 1940-cı ildə ümumiyyətlə qeydə alınmamışdır. Bununla belə cüzi sayda qripp və səpgili yatalaq qeyd olunmuşdur. Malyariya xəstəliyi ilə planlı surətdə ümumidövlət miqyasında mübarizə aparmaq məqsədilə Azərbaycan SSR X.K.S. yanında malyariya komitəsi tərəfindən 1932-ci ildə ikinci beşillikdə malyariya ilə mübarizə aparmaq üçün baş plan tərtib edilir. 1
Malyariya ilə mübarizə işinə maraqlı təşkilatlar, idarələr və ictimai təşkilatlar cəlb olunurlar. 1935-ci ildə malyariyalı xəstələrin sayı 25565, 1936-cı ildə – 20537 olmuşdursa, 1940-cı ildə bu rəqəm 14345 olmuşdur. Rəqəmlər göstərir ki, respublikada 1940-cı ildə malyariyalı _________________ 1 N.Məmmədli. Azərbaycan SSR-də ikinci beşillikdə malyariya və onunla mübarizə. Bakı, 1932-ci il.
70 xəstələrin sayı demək olar ki, 1935-ci ilə nisbətən 2 dəfə azalmışdır. Naxçıvan Respublikasında malyariya əleyhinə müəssisələrin sayı artmışdır və 1940-cı ildə 2 tropik stansiya, 2 malyariya dispanseri və 3 malyariya məntəqəsi fəaliyyət göstərirdi. Vərəm xəstəliyi ilə mübarizə davam etdirilir. 1936-cı ilin may ayında Naxçıvan şəhərində respublika xəstəxanası nəzdində 15 çarpayıdan ibarət vərəm şöbəsi təşkil edilir, şəhər poliknikasında isə vərəm kabinəsi açılır. Bir ildən sonra (1937 – fevral) Naxçıvan şəhərində vərəm əleyhinə 20 çarpayılıq dispanser təşkil olunur. Traxoma xəstəliyinə qarşı mübarizə daha da gücləndirilir. 1933-34-cü illərdə Naxçıvan şəhərində traxoma dispanseri, 1936-cı ildə isə onun nəzdində 40 çarpayılılıq stasionar təşkil edilir. Kənd yerlərində traxoma məntəqələrinin sayı 9-a çatdırılır. 1932-33-cü illərdə respublikada traxomanın yayılma dərəcəsi seçmə yolu ilə yoxlanılan vaxt aydın olur ki, onun yayılma dərəcəsi heç də yerlərdə eyni deyil. Culfada traxomanın yayılması 84,4%-ə çatır, elə yer var ki, orada daha çox faiz (məsələn, Yaycı kəndində 90,1%) olmuşdur. Ordubad rayonunda bu göstərici 50%-dən çox olmuşdur. Ordubad rayonunun dağ və dağətəyi sahəsində traxomanın yayılması aşağı faiz olmuşdur. Ordubadda fəhlə və qulluqçular arasında traxomalı xəstələrin sayı 25,1%, məktəblilər arasında 28,6% olmuşdur. 1932-ci ildə evlərdə aparılan müayinə vaxtı 307 ailədə 44,1% traxomalı xəstə, onlardan qadınlar – 69,9%, kişilər – 31,1% təşkil etmişdir. Naxçıvan rayonunun düzənlik hissəsində traxomalı xəstələrin faizi 44,6%, Şərur rayonunda isə 36,6% olmuşdur. Yaylaqlarda olanlara tibbi xidmət göstərilməsinə böyük diqqət verilirdi. Həkim, mama və sanitarkadan ibarət tibbi dəstə hər il yaylaqlara göndərilirdi. Bunlardan başqa hər yaylaqda uşaq yaslisi təşkil edilirdi. 1940-cı ildə Naxçıvan şəhər səhiyyə şöbəsi təşkil edilir ki, Naxçıvan şəhərində olan tibb obyektləri ona tabe olur.
71 Respublika əhalisinə göstərilən tibbi-profilaktik köməyin həcmi də böyüyür, bunu aşağıdakı cədvəldən görmək olar.
Naxçıvan MSSR-ində müalicə-profilaktika müəssisələrinə 1910-1938-ci illərdə edilən gəlişlərin sayı
Illər Gəlişlərin sayı x) Hər bir sakinə düşən gəliş 1910 55785 0,4
1924-25 152819 1,5
1938 413954 3,3
Cədvəldən görünür ki, gəlişlərin sayı 1938-ci ildə 1910-cu ilə nisbətən 8 dəfə, 1924-25-ci illərə nisbətən 2 dəfə artmışdır.
__________________ x) Həkim və feldşerlərə gələnlər bir yerdə. (Diş həkimlərinin yanına gələnlər nəzərə alınmır).
72 13-cü cədvəl
Naxçıvan MSSR-də səhiyyənin əsas göstəriciləri. 1930-1940-cı illər ərzində (ilin axırına)
1930 il 1940 il
Tibb müəssisə- lərinin adı şəhər kənd cəmi şəhər kənd cəmi Ambulator-polikli- nika müəssisələri- nin sayı 10 1 11 20 10 30 O cümlədən uşaq və qadın məsləhət- xanalarının sayı 3 - 3 3 - 3 Xəstəxanalar və stasionarlı dispan- serlər 3 1 4 9 5 14 Onlarda çarpayıla- rın sayı 170 10 180 331 68 399 Feldşer məntəqə- lərinin sayı - 6 6 - 60 60 Sanitar epidemio- loji stansiyaların sayı
1 ∗ - 1 1 - 1 Həkimlərin sayı (diş həkimlərsiz) 23 9 32 35 20 55 Orta tibb işçiləri-nin sayı 31 25 56 121 79 200 Büdcə
65,2 m.m.
(1932- ci il)
777,3 m.m.
Yada salmaq yerinə düşərdi ki, 1913-cü ildə Naxçıvan Respublikasının indiki ərazisində 20 çarpayılıq 3 xəstəxana (onlardan biri Naxçıvan şəhərində – 8 çarpayı, ikisi kənddə – 12 çarpayı), 3 feldşer məntəqəsi, 5 həkim və 14 orta tibb işçisi olmuşdur.
__________________ x) Sanepidemiya şöbəsi
73 Yuxarıda göstərilən rəqəmlərə yekun vuraraq qeyd etmək lazımdır ki, istər 1930-cu ildə, istərsə də 1940-cı ildə tibb müəssisələrinin, tibbi kadrların sayı 1913-cü illə müqayisə edilməz dərəcədə artmışdır. Respublikada cərrahi, uşaq, vərəm, göz, mama - ginekoloq, burun – qulaq - boğaz kimi xüsusiləşdirilmiş çarpayılar açılmışdır. Çarpayıların çoxalması əhaliyə göstərilən stasionar yardımın yaxşılaşmasına səbəb olmuşdu. Belə ki, 1928-29-cu illərdə stasionara 3103 xəstə, 1938-ci ildə 5235 xəstə qəbul olunmuşdursa, 1940-cı ildə qəbul olunan xəstələrin sayı 7676- ya çatmışdır. 1940-cı ildə 55 dəri-zöhrəvi, 25 vərəm, 35 uşaq (onlardan 10-u infeksiyalı xəstələr üçün) carpayıları açılmışdır. Kolxoz və sovxoz qurulmasının coşqun vaxtında kənd əhalisinə tibbi-sanitar xidmətin yeni forması təşkil edilir. Şəhər tibb müəssisələrinin hesabına tibbi dəstələr tərkibində həkim və orta tibb işçiləri təşkil edilirdi ki, onlar kənd yerlərinə gedərək tarla işləri vaxtında kolxozçulara tibbi yardım göstərirdilər (8-ci şəkil). 1935-ci ilin fevral ayında zərbəçi kolxozçuların ikinci ümumittifaq qurultayında təsdiq olunmuş «kənd təsərrüfat artelinin tipli nizamnaməsi» Naxçıvan MSSR-də öz əksini tapdı. Yüzlərlə kolxozçu-qadın doğuşdan bir ay qabaq və doğuşdan bir ay sonra məzuniyyət almağa ixtiyarlı oldular. Bundan başqa onların orta əmək gününün yarısı saxlanıldı. 1938-ci ilin aprel ayının 23-də SSRI X.K.S-i «kənd həkim sahəsinin möhkəmləndirilməsi haqqında» çıxardığı qərar kolxoz – kəndlilərinin tibb xidmətinin daha da yaxşılaşdırılmasına səbəb oldu. Bu qərar kənd həkimlərinin maddi – məişət şəraitinin yaxşılaşmasına, onların pulsuz evlə, kommunal xidmətlə təmin olunmasına, sahədə xidmət göstərən vaxtı nəqliyyatdan istifadə etməyə yönəldilmişdir. 1931-ci ildə ilk dəfə Naxçıvan şəhərində tibb məktəbi açılmışdır. Əvvəlcə feldşer, sonralar isə əczaçılıq, tibb bacıları və mamaça şöbələri təşkil edildi.
74
8-ci şəkil Tarla işləri vaxtında kolxozçulara tibbi xidmət göstərmək üçün təşkil olunan səyyar tibbi dəstə
Bu vacib və nəcib işin təşəbbüskarı o zaman Xalq Səhiyyə komissarı vəzifəsində işləyən Nadir Məmmədli olmuşdur. Həmin məktəb yerli əhalidən orta tibb işçisi kadrları hazırlamağa imkan vermişdi. Ilk buraxılış 1935-ci ildə olmuşdur. Buraxılış ilində məktəbin direktoru Abdulla Abdullayev, məktəbin dərs hissə müdiri Əbdüləli Tahirov olmuşdur. 14-cü cədvəl
1935-40-cı illərdə Naxçıvan tibb məktəbini bitirənlərin sayı
I l l ə r 1935 1936 1937 1938 1939 1940 Feldşerlərin sayı 14 25 32 58 - 32 Mamaların sayı - - -
13 24
C ə m i 14 25 32 70 13 56
75 Göstərilən rəqəmlərdən aydın olur ki, 1935-1940-cı illərdə tibb məktəbi 210 orta tibb işçisi (onlardan 161-i feldşer və 49-u mama) buraxmışdır. Respublikada tibbi xidmətin keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün həkimlərin və orta tibb işçilərinin ixtisasının təkmilləşdirilməsi üçün cürbəcür tədbirlər keçirilirdi. Belə ki, həkimlər və orta tibb işçiləri mütəşəkkil olaraq Bakı və Sovet Ittifaqının başqa şəhərlərində olan tibb idarələrinə ezam edilirdilər. Bundan başqa həkimlər üçün əsas ixtisaslar üzrə kurslar və seminarlar təşkil edilirdi. Həmçinin tibb bacıları və yasli işçiləri üçün cürbə-cür kurslar təşkil olunmuşdu.
* * * Sosialist iqtisadiyyatının və mədəniyyətinin nailiyyətləri əsasında sanitar mədəniyyəti də artmağa başladı. Əhalinin əmək və məişət şəraiti, sanitar-gigiyena vəziyyəti durmadan yaxşılaşdı, şəhərlərin, fəhlə qəsəbələrinin və kəndlərin sanitar abadlığına diqqət artırıldı. Bununla əlaqədar səhiyyə təşkilatları qarşısında yeni məsələlər dururdu - sanitar–maarif işini daha da inkişaf etdirmək və onun işini yeni tələblər əsasında qurmaq. Tibb işçiləri bədən tərbiyəsinin kütləvi işində fəal iştirak edirdilər. Ə.M.H. nişanı normalarının verilməsini təbliğ edirdilər. Ölkədə ildən-ilə əhalinin səhiyyə sahəsində ictimai hərəkatı daha geniş inkişaf edirdi, xüsusən sağlamlıq tədbirlərinin aparılmasında özünü göstərirdi. Yaşayış yerlərinin qaydaya salınması və təmizlik uğrunda kütləvi hərəkat, əhalinin özfəaliyyəti sağlamlığın qorunması sahəsində yeni mərhələ oldu. Respublikada göyçay hərəkatı böyük inkişaf tapdı. Azərbaycan SSR-in Göyçay rayonunda tibb işçilərinin təşəbbüsü ilə partiya və sovet orqanlarının rəhbərliyi altında 1940-41-ci illərdə yaşayış yerlərinin sanitar abadlaşdırılmasında kütləvi iş genişləndi.
76 Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Göyçayda bu hərəkata təşəbbüs göstərən və o illərdə orada səhiyyə şöbəsinə rəhbərlik edən Ələkbər Əhəd oğlu Ismayılov olmuşdur. O, 1944-1953- cü illərdə Naxçıvanda səhiyyə naziri vəzifəsində işləmişdi. Ə.Ismayılov Naxçıvanda işlədiyi təqribən 10 il ərzində, xüsusən Vətən müharibəsinin ağır illərində, səhiyyənin inkişaf etməsi üçün səmərəli işlər görmüşdür. Tibb müəssisələrinin möhkəmləndirilməsi, yenilərinin açılması, çarpayıların, ixtisaslı həkimlərin çoxalması sahəsində səylə işləmişdir. Azərbaycan Xalq Səhiyyə komissarı göyçaylıların təcrübəsini Azərbaycanın bütün rayonlarına yayılması haqqında 1940-cı il iyul ayının 27-də 1022 №-li əmr verdi. Göyçaylılar qarşılarında konkret məsələ qoydular: sadə ayaqyolu və hamam tikmək, su təchizatı məsələlərində sanitar qayda yaratmaq, sadə hidrotexniki tədbirlər aparmaq, həyət və evləri sanitar qaydaya – səhmana salmaq, mövsümi uşaq yaslilərini təşkil etmək; habelə malyariya, traxoma, qurd və dəri xəstəliklərini aşkar etmək və bu kimi xəstələri müalicə etmək, çiçəyə, difteriyaya, qarın yatalağına və dizenteriyaya qarşı kütləvi qoruyucu peyvəndlər aparmaq məqsədilə bütün əhalinin başdan-başa kütləvi müayinəsini təşkil etmək tövsiyə olunurdu. Bu xalq hərəkatı Naxçıvan MSSR-də də yayıldı. Naxçıvan Xalq Səhiyyə komissarı bu haqda yanvar ayının 4- də 4№-li əmr verir. Əmrdən aydın olur ki, bu hərəkatın respublika ərazisində həyata keçirilməsi nə qədər böyük əhəmiyyətli iş olacaq. Respublikanın tibb işçiləri partiya və sovet orqanlarının rəhbərliyi və köməyi sayəsində sağlamlaşdırıcı tədbirlərin həyata keçirilməsinə başladılar və kəndlərdə göyçaylıların təcrübəsi, metodu üzrə tibbi kömək göstərmək təşəbbüsünə qoşuldular. Bu məqsədlə 1941-ci ilin yanvar ayının 5-dən 30-na kimi Naxçıvan respublikasında həkim və feldşer məntəqələri vasitəsilə malyariyaya, keçəlliyə, qotura, traxomaya və başqa xəstəliklərə qarşı əhalinin başdan-başa müayinəsi aparıldı. Aşkar olunan xəstələr müalicəyə cəlb edildilər.
77 Sanitar – sağlamlaşdırıcı tədbirlərin həyata keçirilməsində rayon və kənd zəhmətkeş deputatları sovetlərinin fəalları gündəlik iştirak edirdilər. Çox təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, Böyük Vətən müharibəsi belə nəcib bir hərəkatın davam etdirilməsinə mane oldu və müvəqqəti olaraq onun tam həyata keçirilməsini geri atdı.
Respublikada gənclərin fiziki inkişafını və mineral su mənbələrini öyrənmək üçün Səhiyyə Komissarlığı Bakıdan ekspedisiya dəvət etdi. 1933-cü ildə professor N.I.Anserov və həkim B.A.Hüseynov tərəfindən respublikada çağırış komissiyasının materialları əsasında 4 ilə aid (1908-1911-ci illər) 4078 nəfər çağırış yaşlı gənclərin fiziki inkişafı öyrənildi. Aşağıda fiziki müayinənin nəticəsi göstərilir:
15-ci cədvəl Naxçıvan MSSR-i gənclərinin fiziki inkişafı haqqında
Boyu, sm-lə Çəkisi, kq-la Döş qəfəsinin ölçüsü 164,92 57,60 86,02
Fəqət bu materiallar nə qədər qiymətli olsa da onlar yeganədir. Ona görə respublikanın bütün gənclərinin fiziki inkişafı məsələsinə bu materialların nəticəsinə əsasən baxmaq, qiymət vermək mümkün deyil. Qeyd etmək lazımdır ki, Səhiyyə komissarı Nadir Məmmədlinin təşəbbüsü və xahişi ilə Azərbaycan SSR-i Xalq Səhiyyə Komissarlığı ilk dəfə olaraq Naxçıvanda mineral suları çıxarmaq və suların tərkibini öyrənmək məqsədi ilə 1933-cü ildə Naxçıvana mütəxəssislər ekspedisiyası göndərdi. Naxçıvan respublikasının ərazisində ilk dəfə 3 rayonda, o da tam müayinə edilməyən, 48 cürbə-cür mineral su
78 mənbələri tapıldı. Kimyəvi maddələrin çatmaması üzündən onlardan yalnız 20-si müayinə edildi. Əsas diqqəti cəlb edən – Darıdağ mışyaqlı, Nəhəcir, Badamlı, Sirab, Dərəşəm, Qızıl- Vəng, Gömrü mineral su mənbələri oldu. Beləliklə ilk müayinələr müsbət nəticələndi. Naxçıvan MSSR-də səhiyyə son on ildə öz inkişafında az maneələrə rast gəlməyib: kadrların çatışmaması, avadanlığın və aparatların azlığı, tibb idarələri üçün münasib binaların olmaması, yeni tikilən binaların ləng başa çatması və sairə. Bunlara baxmayaraq səhiyyə öz inkişafında böyük nailiyyətlər əldə etmişdir. Böyük Vətən müharibəsinin başlanmasına qədər respublikada keçən illərə nisbətən inkişaf etmiş tibb şəbəkəsi və çoxlu sayda tibb kadrları oldu.
Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|