Azərbay can ssr dağliq
Yüklə 4,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Cədvəl M 3
Sıra
JVTe-si Əkin sahəsinin növləri 1940 1950
1 Ümumi əkin sahəsi 82,0 79,1
2 Dənli bitkilər 70,6 67,8
a. Buğda
41,9 39,7
b. Arpa
17,3 3 Texniki bitkilər 4,1 2,4
73 o cümlədəıı a. Pambıq 3,0 1,3
b. Tütün
0,3 4 Kartof və tərəvəz 2,3 2,2
o cümlədəıı a. Kartof r" 1,5 1,4
b. Tərəvəz
0,5 0,6
5 Yembitkiləri 5,0 6,7
DQMV-nin iqtisadiyyatmda ən mühlim sahələrdən biri taxılçılıqdır. Azərbaycan lıöküməti DQMV-də taxılçılığın inkişafı üçün yeni növ taxıl «Arandəni» buğdası və «Şirvandəni» arpası toxumaları verdi. «Arandəni» buğdası vilayətdə daha yüksək effekt verdiyi üçün 1949-cü ildə bütün əkin sahəsinin dörddə üçündə əkilməyə başlandı30. Dənli bitkilər Dağlıq Qarabağm bütün rayonlarında əkilirdi: 1940-cı ildə dənli bitkilər ümumi əkin sahəsinin 86 faizini təşkil edirdi. Yəni 81969 hektar ümumi əkin sahəsindən 70609 hektarmda dənli bitkilər əkilmişdi?l. 1950-ci ildə isə 79152 hektar ümumi əkin
sahəsindən 67768
hektannda dənli
bitkilər əkilmişdi32. Faiz hesabı ilə götürüldükdə bu ümumi əkin sahəsinin 85,6 faizini təşkil edir. Taxıl əkini sahəsinin nisbi azalmasına baxmayaraq yeni aqrotexnika üsullarınm tətbiqi, becərmə işlərinin yaxşılaşdırılması, toxumçuluq işlərinin düzgün qurulması nəticəsində DQMV-də əkin sahələrinin məhsuldarlığı xeyli artmışdı. Belə ki, 1940-cı ildə DQMV-də dövlətə 7014 ton taxıl təhvil verilmişdirsə, 1950-ci ildə bu :göstərici 7668 tona çatmışdır33. Dağlıq Qarabağm kənd təsərrüfatında pambıqçılıq xüsusi yer tutur. DQMV-nin Ağdərə rayonunda pambıq əkini ilə daha geniş məşğul olurdular. 1913-cü ildə DQMV-də cəmi 74 500 hektar sahədə pambıq əkilirdisə 1946-1948-ci illərdə 1500 hektar şahədə pambıq əkilmişdi34. Qabaqcıl aqrotexnikadan və zəngin təcrübədən istifadə əsasında pambıq tarlalarınm becərilməsi xeyli yaxşılaşdırılmış və tarlalardan yüksək məhsul götürülmüşdür. 1947-ci ildə hər hektardan 13,1 sentner əvəzinə 16,2 sentner, yəni 1913-cü illə müqayisədə 3 dəfədən artıq məhsul götürülmüşdür. DQMV-nin pambıqçıları 1940-cı ildə dövlətə 3,1 min ton pambıq təhvil vermişdilərsə 1948-ci ildə bu göstərici 4 min tonu keçmişdi35. Azərbaycan SSR XKS-nin 1944-cü il qərarına əsasən 1949-1950-ci illərdə DQMV-də pambıq sahələri ixtisar edilməyə, əvəzində yeni bir bitki-qvaula əkilməyə başlandı. Hələ, 1928-ci ildən Ağdərənin Marquşadan sovxozunun elmi-tədqiqat stansiyasmda qvaula bitkisinin toxumçuluğu və aqrotexnikası ilə məşğul olmağa başlamışdılar. Ağdərə rayonunun iqlimı və torpağı qvaula əkini üçün yarärlı olduğundan 1929-cu ildən burada həmin bitki əkilməyə başlanmışdır. DQMV-də əsas etibarilə avqustifolum «Pioner-Qarabağ» çeşidi əkilirdi. Həmin növ 9-10 faiz kauçuk veridi36. 1946-cı ildə Ağdərənin Talış, Madaqız, Çaylı, Marağa, Marquşavan, Həsənqaya, Levonarx, Lüləsər, Maqavuz, Seysulan, Maxrataq, Orataq, Ksabet, Gülyataq və Canyataq kəndlərində 156 hektar sahədə qvaula bitkisi əkilmişdir. 36 hektar saədə isə ştillik sahnmışdır. Qvauladan təbii kauçuk əldə etməkdən ötrü və xammal bazasınm təşkil edilməsi üçün DQMV-də zavod tikilməsi zərurəti ortaya çıxmışdır. Belə bir zavod 1946-cı ildə Ağdərənin Madağız kəndində tikilmişdir37. Sonrakı illərdə həmin bitkinin əkin sahəsi genişləndirilmiş və DQMV-də böyük həcmdə qvauladan yüksək keyfiyyətli kauçuk almaq üçün əsas baza təşkil olunmuşdur. 75
İpəkçilik Dağlıq Qarabağ zəhmətkeşlərinin ən çox sevdiyi peşələrdən bıridir. 1946-1950-ci illərdə Azərbaycan dövləti bu sahəyə də xüsusi diqqət yetirmiş və DQMV-də tut və çəkil bağlarmın sahəsiııi xeyli genişləndirmiş, bölgəyə yeni növ, daha məhsuldar barama qurdu vermiş və ixtisaslı mütəxəssislər göndərmişdir. 1940-cı illə müqayisədə 1950-ci ildə tut bağları 2 dəfə artırılaraq 883 hektara çatmışdır38. Barama qurdu becərmək texnikasmı öyrənmək sahəsində barama məhsulu xeyli yüksəlmişdir. 1924-cü ildə hər qutu barama qurdundan 18,5 kiloqram barama götürüldüyü halda39, 1950-ci ildə bu rəqəm 50,4 kiloqrama çatmışdır. DQMV-nin kumdarları 1950-ci ildə dövlətə 122 ton barama təhvil vermişdilər40 ki, bu da 1924-cü illə müqayisədə 2 dəfə, 1940-cı illə müqayisədə isə 20 faiz artıq idi. DQMV-nin kumdarları Qarabağ ipək emalı sənayesinin əsas xammal bazası hesab olunurdu. 1946-1950-ci illərdə bağçılıq, xüsusilə üzümçülük DQMV-də kolxozlarm iqtisadiyyatmda əsas sahələrdən birini təşkil edirdi. Azərbaycan höküməti bölgadə üzümçülüyün inkişafı üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirdi. Belə ki, üzüm bağlarım 1940-cı ildəki 1970 hektardan 2408 hektaradək genişləndirdi (1950-ci ildə)41. Bağlar salınarkən mexanizasiyadan istifadə etməyi nəzərdə tutan mütərəqqi üsullar tətbiq .olundu. Bütün sahələrdə cərgə ilə dəmir-beton dayaqlarla üzüm əkininə başlandı. Yeni və daha məhsuldar üzüm növləri gətirilərək DQMV-də əkilməyə başlandı. Əvvəllər üzüm bağları təkcə Xocavənd və Hadrud rayonlarında əkilirdisə, indi Xankəndi və Ağdərə rayonlarmda da yeni üzüm bağları salmdı.
Azərbaycan hökümətinin gördüyü tədbirlər nəticəsində əmək məsrəfı azalaraq, üzümün maya dəyəri aşağı düşdü və məhsuldarlıq artdı. Bütün bunların nəticəsi idi ki, 1940-cı ildə DQMV-də 1565 ton üzüm yığımı 76 artaraq 1950-ci ildə 3646 tona çatmışdır42. Tədarük edilən üzüm isə işlənmək üçün Qarabağ şərab sənayesi trestinə verilirdi. DQMV-nin çoxillik bitkiləri içərisində şahtut ağacları görkəmli yer tutur. Çox qulluq tələb etməyən bu ağac Dağlıq Qarabağ ərzisində qədimdən becərilirdi. Şah- tut spirt istehsalında əsas xammaldır. Bundan başqa ondan bəhməz, mürəbbə hazırlamr və təzə halda yeyilir. Şah-tut digər tut növlərindən fərqli olaraq çoxlu bar verir, dadlıdır və şəkərlilik faizi 32-yə bərabərdir43. Müharibənin başlanması ilə əlaqədar baxımsızlıq ucbatından şah-tut bağları 1945-ci ildə 1940-cı illə müqayisədə 2 dəfə azalmışdı. 1946-1950-ci illərdə yeni şah-tut bağları yaradılmış və 1950-ci ildə şah-tut bağlarmın ümumi sahəsi 1734 hektara çatmışdır44. Bu isə 1940-cı illə müqayisədə 2 dəfə artıq demək idi. 1946-1950-ci illərdə DQMV-də tütün istehsalı sahəsində də xeyli irəliləyişlər əldə edildi. 1946-cı ildə əkin sahəsi artırıldı və yeni növ tütün bölgədə əkilməyə başlandı. Nəticədə tütün istehsalı 1940-cı ildə 99 ton idisə, 1950-ci ildə artaraq 164 tona çatdı45. Tütün DQMV-də yüksək gəlirli və prespektivli sahə olduğundan sonrakı illərdə bu sahəyə.xüsusi diqqət yetirildi. 1946-1950-ci illəri əhatə edən beşillik planda DQMV- də tərəvəz, kartof və yem bitkiləri sahələrinin də inkişafı nəzərdə tutulmuşdu. 1940-cı ildə Vilayətin təsərrüfatlan 1537 hektarda kartof, 543 hektarda tərəvəz və 4966 hektar sahədə yem bitkiləri əkmişdilərsə, 1950-ci ildə yem bitgiləri 6740 hektar, kartof 1431 hektar, tərəvəz 568 hektarda əkilmişdi46. Müvafıq illərdə DQMV-də kartof istehsalı 1137 tondan 1229 tona, tərəvəz istehsalı 503 tondan 544 tona, yem bitkiləri isə 5000 tondan 6700 tona 77
çatdı47. Onu da qeyd edək ki, kartof və tərəvəz yerli əhaliııin tələbatını ödəyirdi. 1940-cı illə müqayisədə 1950-ci ildə ümumi əkirı sahəsinin azalmasına baxmayaraq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalmda artım müşahidə edilmişdir ki, bunu aşağıdakı cədvəldən də aydm görmək olar: Yüklə 4,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|