Aparan yol kimi

sinergetika  sahəsində  tədqiqatlann  inkişafından  asılı  olacaqdır.  Ruhi 
mədəniyyətin  özünütəşkil  problemlərinin  təhlilinin  elmi  aktuallığı 
mədəni  inkişafin  qeyri-bərabərlik  fenomeni  ilə  şərtlənir.  Cansız 
təbiətdən  fərqli  olaraq,  cəmiyyətin  ruhi  mədəniyyətinin  özünütəşkili 
vətəndaşların həyat tərzi, ənənə və novasiyalan, dini əqidələri, hüquqi 
institutlar,  dövlət və sosial idarəetmə sistemləri  ilə əlaqədardır.  Lakin, 
o, dövlətin siyasi sistemi, onun rəsmi ideologiya və mədəni siyasətinin 
təsiri  altında  baş  verir.  Ykulturoloji  sinergetika  yeni  informasiya 
texnologiyaları, 
hesablama 
eksperimentləri 
və 
riyazi
modelləşdirmədən 
fəal  istifadə  edərək, 
müasir  dünya
317

---

Fuad  Mammadov
Kulturologiva cffektivlı havat va faalivvata aparan vol
sivilizasiyasında  mədəni  qeyri-bərabərlik  hadisələrinin 
tədqiqi  və 
tənzimlənməsi  üçün  geniş  perspektivlər  aça  bilər.  O  nəinki  qlobal 
cəmiyyətin  özünütəşkil  prosesində 
müxtəlif  mədəni  sosiumlann 
qarşılıqlı  təsir  xüsusiyyətləri  və  qanunauyğunluqlarını  aşkarlamağa, 
həm  də  mürəkkəb  sistem  olan  dünya  mədəniyyətinin  bütün  inkişaf 
dinamikasını  qurmağa  kömək  edə  bilər.  Bu,  ümumi  təhlükəsizlik 
naminə  müxtəlif  mədəniyyətlərin  harmonizasiyasma  yardım  edən, 
insan  və  cəmiyyətin  mədəni  inkişaf potensialının  hələ  elmə  məlum 
olmayan 
tənzimlənmə  imkanlarını  aşkarlamaq  üçün  mühüm 
əhəmiyyətə  malikdir.  Burada  söhbət,  ictimai  şüurun  yaranması  və 
təkamül  prosesində 
insanların  intellektual  və  mənəvi  mədəniyyəti, 
psixologiya  və  xarakterinin 
dərin  asılılıq  səbəblərinin  aşkar 
edilməsindən  gedir.  Təbiət  və  cəmiyyətdəki  özünütəşkil  proseslərini 
öyrənən  elm  kimi,  ümumi  sinergetikanın  nailiyyətlərinə  istinadən, 
kulturoloji  sinergetika  tədqiqatçıların  diqqətini  cəmiyyətdə  sosial 
mühitin  təsiri  altında  inkişaf edib,  öz-özünə  yaranan  və  saxlanan 
mürəkkəb  sosial-mədəni  sistemlərin  mexanizmlərinin  öyrənilməsinə 
yönəltməlidir. 
İnsan 
və  cəmiyyət  səviyyəsində  mədəniyyətin 
inkişafının  bir  çox  variantlarını  nəzərdə  tutan  təkamül,  böhran  və 
bifiırkasiya  ( 
mövcudluğun  qeyri-sabit  fazaları) 
hadisələrinin 
sistemli  tədqiqi,  humanist  məqsədlərdən  çıxış  edərək,  sosial-mədəni 
inkişaf  proseslərini  şüurlu  şəkildə  formalaşdırıb,  proqnozlaşdırmağa 
imkan  verəcəkdir.  Kulturoloji  sinergetika təhlilin  kamparativ və  digər 
metodlarından 
istifadə  etməklə,  mədəniyyətin  bir  iyerarxik 
səviyyədən  digərinə  keçidinin  kompleks  təzahürlərini  öyrənməyə 
kömək  edə bilər.  Bu tədqiqatların  praktik əhəmiyyəti,  həm də onunla 
əlaqədardır ki,  onlar insani,  maddi  və  informativ  resursların  effektiv 
strateji  planlaşdırılması, 
proqnozlaşdırılması  və 
düzgün  elmi 
istifadəsi  üçün 
əsasrolunu  oynayır. 
Mədəniyyətin  özünütəşkili 
proseslərinin  əsasında  olan  ümumi  qanunauyğunluqların  aşkar  və 
dərk  edilməsi 
müasir  dünya  sivilizasiyasının 
təhlükəsizliyi  və 
davamlı  inkişafı  üçün  müxtəlif xalqların mədəniyyət  və maraqlarının 
harmonizasiyası,  qlobal  idarəetmənin  yaxşılaşdırılmasına  yardım  edə 
bilər.
Nəzərədən keçirilmiş  materialları  ümumiləşdirərək, demək olar ki, 
üçüncü  minillikdə 
bəşəriyyətin  davamlı  və  təhlükəsiz 
inkişafı,
318
Fuad Mammadov
Kulturologiva cffcktivli havat  va faalivvata aparan vol
harmonik  qlobal  vətəndaş  cəmiyyəti  qurulmasının  mühüm  şərti 
bəşəriyyətin 
ruhi  mədəniyyəti  tərəqqisinin  təmin  edilməsi  və 
ziddiyyətlərin  aradan  qaldırılmasına  istiqamətlənmiş  beynəlxalq 
birgəfəaliyyətin  effektiv  həyata keçirilməsidir.  Bu strateji  məsələnin- 
həli  edilməsi  şəxsiyyətin mədəni  inkişafına, məsuliyyət mədəniyyəti, 
hər  bir  ölkədə  demokratik  idarəetmə  mədəniyyətinə  xüsusi  diqqət 
tələb  edir, 
dünya  mədəniyyəti  və  sivilizasiyasının 
böhransız 
inkişafına  istiqamətlənən 
yeni  beynəlxalq  sosial-mədəni  siyasətin 
həyata  keçirilməsini  universal  mədəni  eynilik  yaradılmasına  yardım 
edən 
beynəlxalq  kulturoloji  proqramların 
hazırlanıb,  həyata 
keçirilməsini  tələb edir.
>  Mədəniyyətin  nəzəriyyəsi,  tarixi  və fəlsəfəsi  üzrə  beynəlxalq