Bİlal Dədəyev

70. Praqa prosesi nədir?
Praqa prosesi Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin ABŞ-ın Key 
Vest  şəhərində  keçirilən  görüşü  uğursuz  nəticələndikdən  sonra,  2002-
ci  ildə  ATƏT-in  Minsk  Qrupu  tərəfindən  təşkil  edilmiş  Ermənistan  və 
Azərbaycan Prezidentlərinin şəxsi nümayəndələri arasında keçirilən danı-
şıqlar mərhələsidir. Praqa Prosesi ilə Minsk Qrupunun niyyəti iki ölkənin 
prezidentləri arasında davam edən görüş zamanı mövcud olan boşluqları 
doldurmaq idi. Bu baxımdan, danışıqların birinci mərhələsi Minsk Qrupu-
nun sədrliyi ilə Robert Kocaryan və Heydər Əliyevin şəxsi nümayəndələri 
arasında  Praqadan  kənarda  Stirinqdə  2002-ci  il  mayın  14-də  keçiril-
mişdi.  Ermənistan  Xarici  İşlər  Nazirinin  müavini  Tatoul  Markaryan  və 
Azərbaycan Xarici İşlər Nazirinin müavini Araz Əzimov müvafiq olaraq 
hər iki ölkənin prezidentlərini təmsil edirdilər.
632
 Daha sonra, 2004-cü il 
aprelin 16-da Azərbaycanın yeni təyin olunmuş Xarici İşlər Naziri Elmar 
Məmmədyarov (bu onun ilk görüşü idi) və Ermənistan Xarici İşlər Nazi-
ri Vartan Oskanyan Praqada danışıqlar prosesini davam etdirdilər. Lakin, 
Praqa prosesi başlamazdan əvvəl nazirlər Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin 
həlli ilə bağlı tərəflərin mövqelərini bildirmişdilər. Bununla əlaqədar ola-
raq, Elmar Məmmədyarov bildirmişdir ki, “Azərbaycan Dağlıq Qarabağa 
631  a.k.ə. Huseynov, Tabib (2005).
632  “Personal representatives of Armenian and Azeri Presidents hold Nagorno-Karabakh talks in 
Prague”, OSCE: Organization for Security and Co-operation in Europe, 14 May 2002; (http://www.osce.
org/mg/54337). Accessed on December 17, 2013.

 251
QARABAĞ 
   
99 SUALDA
müstəqil  dövlət  statusunun  verilməsinə  və 
ya  Dağlıq  Qarabağın  Ermənistanın  tərkib 
hissəsi  olmasına  razı  deyil.  Münaqişənin 
həlli üçün ATƏT-in Minsk Qrupunun yeni 
təklifləri  bu  prinsiplərə  əsaslanmalıdır”.
633
 
Digər  tərəfdən,  onun  həmkarı,  Vartan  Os-
kanyan onun fikri ilə razılaşmayaraq bildirmişdi ki, “problem yalnız Dağ-
lıq Qarabağ əhalisinin öz müqəddəratını təyinetmə hüququ alması ilə həll 
edilə bilər. Bu, Ermənistanla Dağlıq Qarabağın birləşdirilməsi və dünya 
ictimaiyyətinin və Azərbaycanın bunu tanıması ilə əldə edilə bilər. Başqa 
yolu yoxdur”.
634
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  2004-cü  və  2006-cı  illər  arasında  Pra-
qa  Prosesi  çərçivəsində  Xarici  işlər  nazirlərinin  dörd  görüşü    keçiri-
lib.  ATƏT-in  Minsk  Qrupunun  həmsədrinin  sözlərinə  görə,  tərəflər 
arasında  “heç  bir  gündəlik,  heç  bir  öhdəlik  və  danışıqlar  olmadan 
Ermənistan,  Azərbaycan  ya  da  həmsədrlər  tərəfindən  təklif  edilmiş 
məsələlər  üzərində  sərbəst  müzakirələrin  aparılması”  üzrə  razılığa 
gəlinmişdir.
635
 Danışıqlar zamanı hər iki nazir iki əsas nəticə əldə et-
mişdir:
-  Məsələnin  gələcək  həllinin  bütün  parametrləri  metodik  şəkildə 
öyrənildiyi üçün  hər bir tərəfin mövqeyi haqqında aydın fikrə malikik. 
-  Problemin  məğzi  tədricən  müəyyən  olunub,  yəni  real  danışıqların 
başlanması üçün zəmin, hər iki tərəfin edə ediləcəyi güzəştlər müəyyən 
edilmişdir.
636
 
Ümumiyyətlə,  Praqa  prosesinin  başlanğıcında  Ermənistan-Azərbaycan 
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tam həlli barədə nikbin fikir var idi. Əgər ra-
zılıq əldə edilərsə, danışıqlar prosesi  erməni hərbi qüvvələrinin Dağlıq Qa-
rabağdan kənarda yerləşən Azərbaycanın işğal olunmuş beş rayonundan çı-
633  Mehtiyev, Elkhan, “Armenia-Azerbaijan Prague Process: Road Map to Peace or Stalemate for 
Uncertainty?”, Caucasus Series, 05/23, May 2005, p. 4. 
634  a.k.ə. Mehtiyev, Elkhan (2005), p. 4.
635  “Report of the Co-chairs of the OSCE Minsk Group to the OSCE Ministerial Council”, 
MC.GAL/9/04, 30 December 2004. 
636  a.k.ə. “Report of the Co-chairs of the OSCE Minsk Group to the OSCE Ministerial Council”.
Praqa Prosesi ilə Minsk 
Qrupunun niyyəti iki ölkənin 
prezidentləri arasında davam 
edən görüş zamanı mövcud 
olan boşluqları doldurmaq idi

 252
QARABAĞ 
   
99 SUALDA
xarılmasına  və  məcburi  köçkünlərin  öz  yurdlarına  qayıtmasına  əsaslanırdı. 
Lakin, tərəflər Dağlıq Qarabağın yekun statusu haqqında razılığa gəlmədilər. 
Praqa prosesi çərçivəsində tərəflər arasındakı danışıqlara əsasən Dağlıq Qa-
rabağın  yekun  statusu  səsvermə  yolu  ilə  müəyyən  olunacaqdı.  Ermənistan 
Dağlıq Qarabağın beynəlxalq səviyyədə tanınmasını və ya səsvermə yolu ilə 
Ermənistana birləşdirilməsini istəyirdi. Digər tərəfdən, Azərbaycan öz ərazi 
bütövlüyünü pozan hər hansı cəhdə qarşı idi və Dağlıq Qarabağa ən yüksək 
muxtariyyət statusu verməyə hazır olduğunu bildirmişdi. Digər mübahisəli 
məsələ Ermənistan Respublikası ilə Dağlıq Qarabağı birləşdirən Azərbaycanın 
işğal  olunmuş  Laçın  və  Kəlbəcər  rayonu  ilə  bağlı  idi.  Ermənistan  dəhliz 
təmin etmək üçün hər iki rayonun demilitarizasiyasını tələb edirdi. Bununla 
belə, Azərbaycan bu ərazilərdən bütün erməni qüvvələrinin çıxarılmasını və 
münaqişə zamanı bu regionlardan didərgin düşmüş məcburi köçkünlərə tam 
hüququn verilməsini tələb edirdi. Belə ki, danışıqların nəticəsi onu göstərirdi 
ki, Ermənistan tərəfi Azərbaycanın  Dağlıq Qarabağ üzərində üstünlüyünü 
qəbul etmədikcə və ya Azərbaycanın Ermənistanın Dağlıq Qarabağın ayrıl-
masına dair fikrinə müsbət yanaşmadıqca, bu məsələni danışıqlar masasın-
da həll etmək çətindir. Bütün bu mübahisəli məsələlərin nəticəsində İlham 
Əliyev və Robert Koçaryan arasında fevral ayında Rambuye şəhərində, iyun 
ayında Buxarestdə, və noyabr ayında Minskdə keçirilən birbaşa görüşlər za-
manı tərəflər yenə də razılığa gələ bilmədilər.
637
 Belə ki, siyasi iradə və etimadın 
olmaması üzündən Praqa Prosesi çərçivəsində danışıqlar baş tutmadı və bu-
nun ardınca Madrid prinsipləri təklif edildi.
71. Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 2005-ci il 
yanvar tarixli 1416 saylı Qətnaməsi nəyi nəzərdə tuturdu?
Avropa  Şurası  Parlament  Assambleyası  25  yanvar  2005-ci  il 
tarixində  keçirilən  ikinci  iclasında  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsi  haq-
qında  Assambleyanın  1416  saylı  qətnaməsini  qəbul  etdi.  Qətnaməni 
qəbul  edərək,  AŞPA  yüz  minlərlə  köçkün  insanın  acınacaqlı  şəraitdə 
637  International Crisis Group, “Nagorno-Karabakh: Risking War”, Europe Report, N°187, 14 November 
2007, pp. 1-6. 

 253
QARABAĞ 
   
99 SUALDA
yaşamasına  və  iyirmi  ildən  çox  davam 
edən  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin  həll 
olunmamasına  təəssüfünü  bildirmişdi.  O, 
həmçinin  tərəflər  arasında  kütləvi  etnik 
düşmənçiliyin  yayılmasına  gətirib  çıxaran 
və geniş miqyaslı etnik köçürmələrə səbəb 
olan  hərbi  əməliyyatlarla  bağlı  öz  ciddi 
narahatlığını  ifadə  etmişdi.  Qətnaməni 
qəbul  edərək  AŞPA  təsdiq  edir  ki, 
ərazinin müstəqilliyinin tanınması və əsas 
dövlətdən ayrılması silahlı hərbi qüvvələrin 
köməyi ilə yerli xalqı yurdundan qovmaq-
la  və  ya  ərazinin  de-fakto  digər  dövlətə 
birləşdirilməsi ilə deyil, yalnız qanuni və danışıqlar yolu ilə əldə edilə 
bilər.
  Qətnamədə  həmçinin  “bir  üzv  dövlətin  digər  dövlətin  ərazisini 
işğal  etməsi  dövlətin  Avropa  Şurasının  üzvü  kimi  öhdəliklərini  ciddi 
şəkildə  pozması  olduğunu  və  münaqişə  zonasından  köçkün  düşmüş 
insanların öz yurdlarına təhlükəsiz və sərbəst qayıtma hüququna malik 
olduğunu”  üzv  dövlətlərin  diqqətinə  çatdırılır.  Bu  göstərir  ki,  ATƏT-
in  Minsk  Qrupunun  rəhbərliyi  altında  aparılan  danışıqlar  prosesinin 
uğursuz olacağı halda, münaqişə tərəfləri Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi 
vasitəsilə  (BƏM)  BMT  Nizamnaməsindən  əsas  kimi  istifadə  edə 
bilərlər. Həmçinin, BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının 822 (1993), 853 
(1993), 874 (1993), 884 (1993) saylı qətnamələrini təsdiq edən AŞPA-
nın 1416 saylı qətnaməsi münaqişə tərəflərini BMT Təhlükəsizlik Şu-
rasının  qətnamələrinə  əməl  etməyə  və  gələcək  hərbi  əməliyyatlardan 
çəkinməyə  çağırır.  AŞPA-nın  1416  saylı  qətnaməsinin  “Azərbaycan 
ərazisinin  əhəmiyyətli  hissələri  hələ  də  erməni  silahlı  qüvvələrinin  iş-
ğalı altındadır və separatçı qüvvələr hələ də Dağlıq Qarabağ bölgəsinə 
nəzarəti öz əllərində saxlayır” şərhinə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır.
638
 
638  Council of Europe – Parliamentary Assembly (PACE), “Resolution 1416”, 25 January 2005. 
Retrieved from; Krüger, Heiko, The Nagorno-Karabakh Conflict: A Legal Analysis (Springer, 2010), pp. 
140-142. 
Qətnaməni qəbul edərək 
AŞPA təsdiq edir ki, ərazinin 
müstəqilliyinin tanınması 
və əsas dövlətdən ayrılması 
silahlı hərbi qüvvələrin 
köməyi ilə yerli xalqı 
yurdundan qovmaqla və 
ya ərazinin de-fakto digər 
dövlətə birləşdirilməsi ilə 
deyil, yalnız qanuni və 
danışıqlar yolu ilə əldə edilə 
bilər.

 254
QARABAĞ 
   
99 SUALDA
Bu  o  deməkdir  ki,  Parlament  Assambleyası  Ermənistanı  Azərbaycan 
ərazisində silahlı hərbi əməliyyatlarda iştirak etmiş bir münaqişə tərəfi 
kimi tanıyır. 
Avropa Şurası Parlament Assambleyası
ATƏT-in Minsk Konfransının məşğul olduğu
Dağlıq Qarabağ bölgəsi üzərində münaqişə
QƏTNAMƏ 1416 (2005)
639
Strasburq, 25 yanvar 2005-ci il
1.  Parlament  Assambleyası  silahlı  əməliyyatların  başlamasından 
on  ildən  artıq  bir  müddətin  keçməsinə  baxmayaraq,  Dağlıq  Qarabağ 
bölgəsi üzərində münaqişənin həll olunmamış qalmasından təəssüflənir. 
Yüz  minlərlə  insan  hələ  də  köçkündür  və  acınacaqlı  şəraitdə  yaşayır. 
Azərbaycan  ərazisinin  əhəmiyyətli  hissələri  hələ  də  Erməni  qüvvələri 
tərəfindən işğal altındadır və separatçı qüvvələr hələ də Dağlıq Qarabağ 
bölgəsinə nəzarət edirlər. 
2. Assambleya hərbi əməliyyatların və bundan əvvəl başlamış kütləvi 
etnik  düşmənçiliyin  qorxunc  etnik  təmizləmə  anlayışını  xatırladan 
genişmiqyaslı  etnik  qovulmaya  və  mono-etnik  ərazilərin  yaranması-
na gətirib çıxarması ilə bağlı öz narahatlığını ifadə edir. Assambleya bir 
daha təsdiq edir ki, bir dövlətin ərazisindən regional ərazinin ayrılması 
və müstəqilliyi etnik qovulmaya və bu cür ərazinin digər dövlətə de-fakto 
birləşdirilməsinə gətirib çıxaran silahlı münaqişə yolu ilə deyil, yalnız bu 
ərazinin əhalisinin demokratik dəstəyinə əsaslanan qanuni və dinc proses 
vasitəsilə əldə oluna bilər. Assambleya üzv dövlət tərəfindən xarici ərazinin 
işğalının həmin dövlətin Avropa Şurasının üzvü kimi öz üzərinə götürdü-
yü  öhdəliklərin  ciddi  şəkildə  pozulması  demək  olduğunu  xatırladır  və 
münaqişə ərazisindən köçkün düşmüş şəxslərin öz evlərinə təhlükəsiz və 
ləyaqətlə qayıtması hüququnu bir daha təsdiq edir.
3.  Assambleya  Birləşmiş  Millətlər  Təşkilatı  Təhlükəsizlik  Şurasının 
822 (1993), 853 (1993), 874 (1993) və 884 (1993) saylı Qətnamələrini 
639  a.k.ə. Əhmədov, Elçin (2012), ss. 845-848.

 255
QARABAĞ 
   
99 SUALDA
xatırladır və əlaqədar tərəflərin, xüsusilə əməliyyatlardan çəkinməklə və 
istənilən  işğal  olunmuş  ərazilərdən  silahlı  qüvvələri  çıxarmaqla,  onla-
ra  riayət  etməsini  təkid  edir.  Assambleya  Birləşmiş  Millətlər  Təşkilatı 
Təhlükəsizlik  Şurasının  853  (1993)  saylı  Qətnaməsində  ifadə  olunmuş 
tələbə  tərəfdar  çıxır  və  beləliklə,  bütün  üzv  dövlətlərin  münaqişənin 
intevsivləşdirilməsinə və ya ərazinin işğalının davam etməsinə gətirib çı-
xara bilən silah və sursat təchizatından çəkinməsini təkid edir. 
4.  Assambleya  xatırladır  ki,  həm  Ermənistan,  həm  də  Azərbaycan 
2001-ci  ilin  yanvarında  Avropa  Şurasına  daxil  olarkən  öz  qonşularına 
qarşı  zor  tətbiq  etmək  hədəsindən  çəkinməklə  münaqişəni  yalnız  dinc 
vasitələrlə həll etmək öhdəliyini götürmüşlər. Eyni zamanda Ermənistan 
münaqişənin  həllini  təşviq  etmək  üçün  Dağlıq  Qarabağ  üzərində 
əhəmiyyətli təsirindən istifadə etməyi öz üzərinə götürmüşdür. Assamb-
leya hər iki Hökumətin bu öhdəliklərə əməl etməsini, eləcə də bir-birinə 
qarşı silahlı qüvvələrdən istifadə etməkdən və hərbi əməliyyatları təbliğ 
etməkdən çəkinməsini təkid edir.
5. Assambleya Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müşavirəsinin 
(ATƏM)  Nazirlər  Şurasının  1992-ci  ilin  mart  ayında  Helsinkidə 
münaqişənin dinc yolla həlli üzrə danışıqlar forumunun təmin edilməsi 
məqsədilə Minskdə konfrans keçirmək barədə razılıq əldə etdiyini xatırla-
dır. Ermənistan, Azərbaycan, Belarus, keçmiş Çex və Slovak Federal Res-
publikası, Fransa, Almaniya, İtaliya, Rusiya Federasiyası, İsveç, Türkiyə və 
Amerika Birləşmiş Ştatları həmin vaxt Konfransda iştirak etməyə razılıq 
vermişdilər.  Assambleya  bu  dövlətləri  münaqişənin  dinc  yolla  həllinə 
nail olmaq üçün öz səylərini artırmağa çağırır və onların Assambleyada-
kı milli nümayəndə heyətlərini bununla əlaqədar öz hökumətlərinin gör-
düyü tədbirlər barədə hər il Assambleyaya məruzə etməyə dəvət edir. Bu 
məqsədlə Assambleya öz Burosundan bu milli nümayəndə heyətlərinin 
başçılarının da daxil olduğu ad hoc komitə yaratmağı xahiş edir.
6.  Assambleya,  xüsusilə  də  1994-cü  ilin  may  ayında  atəşkəsə  nail 
olunmasına  və  həmin  vaxtdan  etibarən  atəşkəsə  riayət  olunmasının 
monitoringinə  görə  Minsk  qrupunun  həmsədrlərinin  və  ATƏT-in 
fəaliyyətdə  olan  sədrinin  şəxsi  nümayəndəsinin  yorulmaq  bilmədən 

 256
QARABAĞ 
   
99 SUALDA
göstərdikləri  səylərini  yüksək  qiymətləndirir.  Assambleya  ATƏT-in 
Minsk Qrupu Həmsədrlərini silahlı münaqişənin dayandırılması barədə, 
həyata  keçirilməsi  münaqişənin  bütün  tərəflər  üçün  başlıca  nəticələrini 
aradan  qaldıracaq  və  Minsk  Konfransının  çağırılmasına  imkan  verəcək 
siyasi sazişin bağlanılması üzrə danışıqları sürətləndirmək üçün təcili ad-
dımlar atmağa çağırır. Assambleya Ermənistanı və Azərbaycanı ATƏT-in 
Minsk Prosesindən faydalanmağa və Minsk Qrupu vasitəsilə münaqişənin 
beynəlxalq hüququn müvafiq norma və prinsiplərinə uyğun olaraq dinc 
yolla həlli üçün öz konstruktiv təkliflərini bir-birinə fəal surətdə təqdim 
etməyə çağırır.
7.  Assambleya  Azərbaycan  və  Ermənistanın  Birləşmiş  Millətlər 
Təşkilatının  Nizamnaməsini  imzalamalarını  və  Nizamnamənin  93-cü 
Maddəsinin  1-ci  bəndinə  uyğun  olara  ipso  facto  Beynəlxalq  Ədalət 
Məhkəməsinin Statutuna tərəfdar çıxmalarını xatırladır. Bununla əlaqədar 
olaraq  Assambleya  Minsk  Qrupunun  Həmsədrlərinin  himayəsi  altında 
keçirilən  danışıqların  uğursuzluqla  nəticələnəcəyi  təqdirdə,  Azərbaycan 
və Ermənistanı Məhkəmənin Statutunun 36-cı Maddəsinin 1-ci bəndinə 
uyğun olaraq Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsindən faydalanmağı nəzərdən 
keçirmələrini təklif edir.
8.  Assambleya  Azərbaycan  və  Ermənistanı  Assambleya  daxilində, 
eləcə  də  Qafqaz  Dördlüyünün  Parlament  Spikerlərinin  görüşləri  kimi 
digər forumlarda ikitərəfli parlamentlərarası əməkdaşlığı gücləndirməklə 
özləri arasında siyasi barışığı təşviq etməyə çağırır. O, hər iki nümayəndə 
heyətinin bu cür barışıq istiamətində tərəqqini nəzərdən keçirmək üçün 
Assambleyanın hər hissəvi sessiyasında görüşməsini tövsiyə edir.
9.  Assambleya  Azərbaycan  hökumətini  bölgənin  gələcək  statusu  ilə 
bağlı Dağlıq Qarabağ bölgəsinin hər iki icmasının siyasi nümayəndələri ilə 
qeyd-şərtsiz əlaqə qurmağa çağırır. O, bu cür əlaqələr üçün Strasburqda 
şərait yaradılmasına hazır olduğunu qeyd edir və bir neçə dəfə ermənilərin 
iştiraki ilə dinləmələr formasında bunu həyata keçirdiyini xatırladır.
10.  Assambleya  özünün  Azərbaycan,  Ermənistan  və  Gürcüstan-
da  qaçqınların  və  məcburi  köçkünlərin  vəziyyətinə  dair  1570  (2002) 
saylı  Tövsiyəsini  xatırladaraq  bütün  üzv  və  müşahidəçi  dövlətləri  etnik 

 257
QARABAĞ 
   
99 SUALDA
ermənilərin Azərbaycandan və etnik azərbaycanlıların Ermənistandan qo-
vulması və silahlı əməliyyatlar nəticəsində köçkün düşmüş yüz minlərlə 
insana humanitar yardım və kömək göstərməyə çağırır.
11.  Assambleya  Ermənistan  və  Azərbaycan  kütləvi  informasiya 
vasitələrində əks olunan bütün nifrət ifadələrini mühakimə edir. Assamb-
leya Ermənistan və Azərbaycana müraciət edərək məktəblər, universitetlər 
və KİV vasitəsi ilə öz xalqları arasında qarşılıqlı barışığı, etimad yaradıl-
masını və qarşılıqlı anlaşmanı təşviq etməyə çağırır. Belə bir barışığın ol-
madığı təqdirdə nifrət və etimadsızlıq bölgədə sabitliyə mane olacaq və 
yeni zorakılığa gətirib çıxaracaqdır. İstənilən davamlı həlldən əvvəl və həll 
zamanı bu cür barışıq prosesi həyata keçirilməlidir.
12.  Assambleya  Avropa  Şurasının  Baş  Katibini  Ermənistan  və 
Azərbaycana qarşılıqlı barışıq prosesinə yönəlmiş xüsusi dəstək verilməsi 
üçün fəaliyyət planı hazırlamağa, eləcə də Ermənistan və Azərbaycana dair 
tədbirlər barədə qərar verərkən bu qətnaməni nəzərə almağa çağırır.
13.  Assambleya  Avropa  Şurasının  Yerli  və  Regional  Hakimiyyətlər 
Konqresini  Ermənistan  və  Azərbaycanda  bələdiyyələrə  seçilən 
nümayəndələrə qarşılıqlı əlaqələrin və bölgələrarası qarşılıqlı əməkdaşlığın 
qurulmasında yardım etməyə çağırır.
14. Assambleya insan hüquqlarına, sabitliyə və sülhə təhlükə törədən 
ikitərəfli münaqişələri və daxili mübahisələri yerli və regional ərazi icma-
larını və hakimiyyətləri cəlb etməklə dinc yolla həll etmək üçün özünün 
üzv dövlətlərini daha yaxşı mexnizmlərlə təmin etmək məqsədilə Avropa 
Şurasının münaqişələrin həlli üzrə mövcud mexanizmlərini, xüsusilə də 
mübahisələrin dinc yolla həlli üzrə Avropa Konvensiyasını təhlil etməkdə 
qərarlıdır.
15. Assambleya bu münaqişənin dinc yolla həllinin mütamadi əsasda 
monitoringini  davam  etdirməkdə  qərarlıdır  və  bu  məsələnin  nəzərdən 
keçirilməsinə  özünün  2006-cı  ildə  ilk  hissəvi-sessiyasında  qayıtmağa 
qərar verir.
25 yanvar 2005-ci il.

 258
QARABAĞ 
   
99 SUALDA
72. Madrid prinsipləri nədir?
Madrid  prinsipi  ATƏT-in  2009-cu  ilin  noyabrında  İspaniyanın  pay-
taxtı Madriddə keçirilən Nazirlər konfransında ATƏT-in Minsk Qrupu-
nun  Həmsədrlərinin  Azərbaycan  və  Ermənistan  Xarici  İşlər  nazirlərinə 
təqdim etdikləri saziş planıdır. Madrid prinsipləri Praqa prosesində bərpa 
edilmiş və 2006-cı ilin iyununda ictimaiyyətə açıqlanan Dağlıq Qarabağ 
münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli üçün baza prinsiplərinə əsasən irəli sü-
rülmüş sülh təşəbbüsünün davamı hesab edilir.
640
 Bu, dövlətlərarası razı-
laşmalar və sazişlər üzrə baza kimi xidmət göstərən beynəlxalq qanunların 
əsas  sənədi  olan  ATƏT-in  Helsinki  Yekun  Aktının  tənzimləyici  hüquqi 
müddəalarına  əsaslanan  1994-cü  il  atəşkəs  sazişindən  sonra  münaqişə 
tərəfləri  arasında  sülh  danışıqları  nəticəsində  ortaya  çıxan  yeganə 
sənəddir.
641
 Prinsiplərə “mərhələli paket” sülh təklifi daxildir və orada aşa-
ğıdakılar qeyd edilir:
Kəlbəcər rayonu və Ermənistanla Dağlıq Qarabağı birləşdirən strateji 
Laçın dəhlizi də daxil olmaqla Dağlıq Qarabağa bitişik Azərbaycan tor-
paqlarından erməni qüvvələrinin mərhələli çıxarılması;
Əvvəllər  işğal  olunmuş  ərazilərin  demilitarizasiyası;  beynəlxalq 
sülhməramlı qüvvələrin yerləşdirilməsi;
Minaların  təmizlənməsi,  yenidənqurma  işlərinin  görülməsi  və 
münaqişənin  təsirini  aradan  qaldırmaq  üçün  tədbirlərin  görülməsi, 
məcburi köçkünlərin öz evlərinə qaytarılması prosesinin sürətləndirilməsi;
Bakıdakı mərkəzi Azərbaycan hökuməti ilə birlikdə Dağlıq Qarabağ 
əhalisi arasında regionun gələcək statusunu müəyyən etmək üçün referen-
dumun keçirilməsi.
642
Prinsiplər  Minsk  qrupu  tərəfindən  təqdim  edildikdən  sonra  tərəflər 
640  Potier, Tim, “Nagorno-Karabakh: Ever Closer to a Settlement, Step-by-Step”, in OSCE Yearbook 
2009 (Nomos, 2010), pp. 205-206.
641  Gassanli, Murad, “What Do Madrid Principles Say on Karabakh?”, Azeri Report; (http://azerireport.
com/index.php?option=com_content&task=view&id=2226&Itemid=37). Accessed on December 19, 
2013.
642  Fuller, Liz, “Russia To Host Talks Between Armenian, Azerbaijani Presidents”, Radio Free Europe/
Radio Liberty, 1 November 2008; (http://www.rferl.org/content/Russia_To_Host_Talks_Between_
Armenian_Azerbaijani_Presidents/1337251.html). Accessed on December 19, 2013.

 259
QARABAĞ 
   
99 SUALDA
bəzi  məqamlarda  razılığa  gəldilər.  Lakin, 
çıxılmaz vəziyyət son məsələdə, yəni Dağlıq 
Qarabağın yekun statusu ilə bağlı məsələdə 
yarandı.  Azərbaycan  tərəfi  Dağlıq  Qaraba-
ğın  tamamilə  Azərbaycandan  ayrılmasına 
qarşı  çıxdı  və  yalnız  yüksək  muxtariyyət 
səviyyəsinin  verilməsi  ilə  razılaşdı.
643
  Bu-
nunla  bağlı,  Azərbaycan  Prezidenti  İlham 
Əliyev oktyabrın  24-də prezident kimi ikin-
ci  inaqurasiyasında  bildirmişdi:  “Qarabağ 
heç bir zaman müstəqil olmayacaqdır. Azərbaycan bunu heç bir zaman 
tanımayacaqdır. Nə 5 ildə, nə 10 və ya 20 ildə. Heç vaxt”.
644
Digər tərəfdən, Dağlıq Qarabağ da öz müqəddəratını təyinetmə hüqu-
qunu tələb edirdi. Buna görə də, 2008-ci il oktyabrın 27-də Ermənistan 
Prezidenti Serj Sarkisyan Ermənistan İctimai televiziyasına bildirmişdi: 
“Əgər Azərbaycan Prezidenti Dağlıq Qarabağ xalqının öz müqəddəratını 
təyinetmə  hüququnu  tanıyarsa,  Dağlıq  Qarabağın  Ermənistanla  quru 
sərhədi olarsa, beynəlxalq təşkilatlar və aparıcı dövlətlər Dağlıq Qarabağ 
camaatının təhlükəsizliyini təmin edərsə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin 
həlli mümkündür”.
645
Madrid prinsipləri çərçivəsində Dağlıq Qarabağın yekun statusu haq-
qında  Azərbaycan  və  Ermənistanın  yuxarıda  göstərilən  arqumentlərinə 
gəlincə, Minsk qrupunun həmsədri Bernar Fasiye martın 24-27-də Vya-
nada  keçirilən  Azərbaycan-Ermənistan  Sülh  Forumu  zamanı  demiş-
di: “Dağlıq Qarabağın statusu üzrə indi razılığa gəlmək mümkün deyil. 
Münaqişənin həlli ilə bağlı təklif olunan yolların heç biri, yəni Qarabağın 
müstəqil dövlət kimi beynəlxalq aləmdə tanınması və onun Azərbaycana 
geri  qaytarılması  hazırda  qeyri-mümkündür”.
646
  Buna  görə  də,  Minsk 
643  a.k.ə. Potier, Tim (2010), p. 206. 
644  a.k.ə. Fuller, Liz (2008).
645  a.k.ə. Fuller, Liz (2008).
646  Khachatrian, Haroutiun, “Armenia and Azerbaijan: OSCE Wants Civil Society Groups to Help 
Karabakh Peace Process”, EURASIANET.org, 1 April 2009; (http://www.eurasianet.org/departments/
insightb/articles/eav040209af.shtml). Accessed on December 19, 2013.
Madrid prinsipləri Praqa 
prosesində bərpa edilmiş 
və 2006-cı ilin iyununda 
ictimaiyyətə açıqlanan Dağlıq 
Qarabağ münaqişəsinin 
sülh yolu ilə həlli üçün baza 
prinsiplərinə əsasən irəli 
sürülmüş sülh təşəbbüsünün 
davamı hesab edilir.

 260
QARABAĞ 
   
99 SUALDA
qrupunun  həmsədrləri  2009-cu  ildə,  Dağlıq  Qarabağın  yekun  statusu 
ilə bağlı hər iki tərəfin bir tərəfdən Dağlıq Qarabağın öz müqəddəratını 
təyinetməsi, digər tərəfdən ərazi bütövlüyü arqumentləri arasında silahlı 
qüvvələrdən istifadə etmədən ağlabatan kompromis təqdim edən Madrid 
prinsiplərinin yenilənmiş versiyasını hazırladı.