T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ uluslararasi iLİŞKİler anabiLİm dali
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2) Yeni Komşular, Yeni Bölgesel Dengeler i) Geleneksel Dış Politika Yorumunun Evrimi
|
84 erteleyerek ulus-devlet kimliğini benimseme eğilimine girmiştir. Ancak bu süreç, Humeyni’nin söylemlerinde ümmetçilik, “Büyük Şeytan” ABD, sömürgeci Batı, ezilen İslam dünyası gibi öğelerin tam olarak ortadan kalktığı anlamını taşımaz. Daha çok Salman Rüştü’ye ölüm fetvası gibi dinsel simgelerle veya kredi alma gibi alanlarda Batı’ya açılmayı reddetme gibi çeşitli stratejilerle dikkat çekmeyi tercih ettiği görülmüştür 113 . 2) Yeni Komşular, Yeni Bölgesel Dengeler i) Geleneksel Dış Politika Yorumunun Evrimi 1988’de Irak-İran Savaşı’nın BM öncülüğünde iki ülke arasında yapılan ateşkesle durdurulması, 1989’da Dini Lider Humeyni’nin ölümü ve bunun hemen ardından da Soğuk Savaş’ın sona ermesi, İran politikasında adeta artçı deprem şoku yaratmıştır. Bir yandan yönetimin iç politikada savaş sonrası ortaya çıkan devasa boyutlardaki tahribatlarla baş edememesi, öte yandan dış politika mekanizmasının yeni sürece hazırlıksız yakalanması, İran’ı büyük çıkmazlarla karşı karşıya bıraktı. İranlı yöneticilerin yeni dönemde ne tür iç ve dış politikalar izleyeceği büyük merak konusu idi. Özellikle, Humeyni’nin ölümüne eşlik eden Soğuk Savaş sonrası uluslararası konjonktürde İran dış politikası doğasının değişim sürecine girip girmeyeceği, ilgili yazarlar tarafından en çok tartışılan konulardan biri oldu. Bu bağlamda gerek İranlı dış politika uzmanları, gerek İran siyaseti ile ilgili çalışmalar 113 Humeyni, 1989 yılında “Şeytan Ayetleri” kitabının yazarı Salman Rüştü’nün ölüm cezasına çarptırılmasını öngören bir fetva vermiştir. Bkz: Tebliğ Teşkilatı, İslam İnkılabı Rehberi İmam Humeyni’nin (r.a.) Siyasi-İlahi Vasiyetnamesi, Spehr Matbaası, Tahran, 1989, s.45-50. 85 yapan yerli ve yabancı akademisyenler, İran dış politikası açısından Soğuk Savaş faktörünü ele alarak aşağıdaki sorular üzerine yoğunlaştılar 114 : - Soğuk Savaş döneminde her iki bloktan da uzak durmaya çalışan Humeyni’nin ideolojik liderliğinin esas amacı yeni ve cesur bir İslam dünyasına odaklanarak her iki güce (Doğu, Batı) karşı “moral süpergüç” oluşturmaktı. Diğer bir deyişle, “Ne Doğu, ne Batı” sloganıyla “moral süpergüç” olmayı amaçlayan İran, Soğuk Savaş sonrası dönemde nasıl bir kimlik üstlenme sürecine girecekti? - Soğuk Savaş sonrası uluslararası konjonktürün İran dış politikası açısından sağladığı fırsatlar veya neden olduğu zorluklar nelerdi? - Doğu ve Batı bloku arasındaki sistemik çatışmanın sona ermesinden sonra yeni dönemde çatışma ve husumet hangi biçimde sürdürülecekti ve bu İran’a nasıl yansıyacaktı? 1989’da Humeyni’nin ölümünü takiben Cumhurbaşkanı seçilen Ali Ekber Haşemi Rafsancani, ülke içi sosyo-ekonomik sorunların ortadan kaldırılması amacıyla uygulamaya koyduğu bir dizi liberal ekonomi politikaları ile beraber, dış politika konusunda da uluslararası sisteme eklemlenme eğilimi göstermeye başladı. Bu konudaki ilk önemli adımı, yönetime geçer geçmez dış politika kararverme mekanizmasında yapısal düzenlemeler yaparak yeni teknokratları görevlendirmesi oldu. Ancak değişim konusunda pek istekli görünse de, Humeyni döneminden miras kalan bir takım kavramsal sorunlar, özellikle dış politika açısından Rafsancani’nin 114 Shireen T. Hunter, The Future of Islam and The West: Clash of Civilizations or Peaceful Coexistence?, Praeger Publishers, Westport, 1998, s.59-68; John Calabrese, Revolutionary Horizons: Regional Foreign Policy in Post-Khomeini Iran, The Macmillian Press Ltd., London, 1994, s.25; Kaveh, After Khomeini…,s. 202; “Concept of Neither East nor West”, 86 önündeki en büyük engellerdendi. İran siyasetinin bir yandan devrimci söylemler temelinde sahip olduğu Pan-İslamcı özelliği, diğer yandan benimsemek durumunda kaldığı ulusalcı niteliği göz önünde bulundurulursa, bu iki kavram arasında (Pan- İslamcılık ve ulusalcılık) tutarlılığın sağlanamaması dış politika uygulamalarını oldukça zorlamaktaydı 115 . Başka bir ifadeyle, dış politikada karar verme aşaması İslami çizginin getirdiği ihtiyaçlar ile ulusalcı gereksinimlere dayanan uygulamalar arasında seçim yapma zorluğuna tıkanıp kalmaktaydı. Rafsancani’nin pragmatik politikaları doğrultusunda söz konusu iki öğenin sentetik işlevselliği, birincinin (Pan- İslamcılık) göreceli gevşetilmesiyle başlayan bir gelişme sürecine girdi. Rafsancani yönetimi, özelikle Ümmetçilik (İslami Birlik) kavramının yeniden biçimlendirilmesine ağırlık verdi. İran dış politikasının geleneksel söylemsel bileşenlerinden sayılan Ümmetçilik, Rafsancani dönemiyle daha sofistike yaklaşımlar kapsamında kullanılmaya başladı. Humeyni’nin, Müslüman ülkeler arasında sınır ötesi birliğin sağlanmasını öngören görüşleri, daha esnek bir dil ile gündeme getirildi. Ulusal sınır olmaksızın düşlenen İslam dünyası ütopyasına daha mesafeli davranılarak, daha çok, ulusal sınırları da önemseyen İslami dayanışma politikalarının üretilmesi tercih edildi. Başka bir ifadeyle, tekdüze ümmet kavramından etnik ve ulusal farklılık ilkelerinin gözetilmesini içeren daha karmaşık ve çoğulcu yaklaşıma geçildiği gözlemlendi. Bu dönemdeki dış politika kararvericileri İran merkezli Müslüman ülkelerin siyasal birliği yerine, örneğin, İslami ekonomik blok oluşturma, küresel ekonominin Üçüncü Dünya ülkeleri lehine geliştirilmesi gibi projeleri gündeme getirmeye başladılar. Onlara göre İran, 115 John L. Esposito and James P. Piscatori, “Global Impact of Iranian Revolution: A Policy Perspective”, John L. Esposito, (ed.), The Iranian Revolution: Its Global Impact, Florida International University Press, Miami, 1990, s. 317-328; “Concept of Export of Revolution” Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|