Seçmə statistikaların hesablanması
k
i
x
emp
i
m
i
x
emp
i
m
x
x
i
~
−
(
x
x
i
~
−
)
2
emp
i
m
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
7
8
16.095
16.485
16.875
17.265
17.655
18.045
18.435
18.815
4
6
28
35
41
24
14
8
64.380
98.910
472.500
604.275
723.855
433.080
258.090
150.520
-1.44
-1.05
-0.66
-0.27
0.12
0.51
0.90
1.28
8.2944
6.6150
12.1968
2.5515
0.5904
6.2424
11.3400
13.1072
-
-
160
1
=
=
=
=
n
m
k
i
emp
k
61
.
2805
1
=
=
=
emp
i
k
i
i
m
x
-
938
.
60
)
~
(
2
1
=
=
−
=
emp
i
k
i
i
m
x
x
535
.
17
160
61
.
2805
~
1
1
=
=
=
=
=
k
i
emp
i
k
i
emp
i
i
m
m
x
x
;
383
.
0
159
938
.
60
1
)
~
(
1
2
2
=
=
−
−
=
=
n
m
x
x
S
k
i
emp
i
i
.
3. STYUDENT və FİŞER KRİTERİYALARI.
KOXREN MEYARI
Texnoloji göstəricilərinin dəyişməsi riyazi gözləməsinin (m) və
(𝛿
2
) dispersiyasının dəyişməsinə səbəb olur. Beləliklə m və 𝛿
2
dəyişməsi
əsasında texnoloji rejimlərin vəziyyətinin diaqnozlaşdırmak olar.
Erqodik proseslər üçün:
m
i
=E(t)=const: δ
i
2
=δ
2
(t)=const hər bir i-ci realaşdırma üçün
n
Q
m
n
i
i
i
=
=
1
(3.4)
11
(
)
1
1
2
−
−
=
=
n
m
Q
n
i
i
i
i
Cari parametrlərin qiymətləndirilməsi Styundent və Fişer kriteriyaları
vasitəsilə aparılır:
n
N
m
m
t
i
i
2
2
+
−
=
(3.5)
burada m-general seçmə üzrə orta qiymət, mi-seçmə orta qiymət; σ
2
-
general seçmə üzrə dispersiya, τ
i
2
- seçmə dispersiya (n≤N)
1
2
1
2
=
F
(3.6)
>1 işarəsi göstərir ki, böyük dispersiyanı kiçiyə aid etmək lazımdır.
t və F qiymətləri qiymət dərəcəsindən seçilmişdir, cədvəllə
tutuşdurulur (P=0,95) və sərbəstlik dərəcəsi:
t- kriteriyası üçün
2
2
1
−
+
=
n
n
;
F-rkiteriyası üçün
1
,
1
2
2
1
1
−
=
−
=
n
n
Əgər t>t
cəd
(F>F
cəd
) onda orta qiymətlərin fərqlənməsi hipotezi başa
duşulur. Belə, P
b.ar
üçün arddıcıl t və F
i
qiymətləndirərək: T=6 saat, m=20,6
t/sut alırıq
δ
2
=0,0067 (n=24) general qiymətlərdə
m=20,8 t/sut, δ
2
=0,0438 (n=96)
∆t=15 dəq
t
St
=
24
0067
,
0
96
0438
,
0
91
,
20
8
,
20
+
−
≈
000735
,
0
1
,
0
≈3,69
t
tabl(v=118,α=0,05)
=2,58; t>t
tabl,
F=
00670
,
0
0438
,
0
=6,54
>F
tabl(v1=95,l=23, α=0,05)
=5,22
6 saat intervalında P
b.arx
sonraki qiymıtlərdən seçilir. Bundan sonraki
dəyişmələr 18 saat intervalında diaqnozlaşdırılır.
12
Beləliklə, gazlift quyularının işnin əsas texnoloji göstəricilərinin
dəyişməsinin fluktual təhlili quyuların işinin cari vəziyyətini təyin etməyə,
məhsulun liftləmə prosesini diaqnozlaşdırmağa imkan verir. Belə yanaşma
xüsusi hidrodinamik tədqiqatlar aparmadan quyuların iş rejimi tənzimləmə
üçün vaxtında qərar qəbul etməyə imkan verir.
KOXREN MEYARI
Koxren meyarı bütün normal paylaşdırma qanuna uyğun
nümunələrindən (n
1
=n
2
=...=n
k
) seçilmiş nümunələrinin ən böyük dispersiya
qiymətinin əhəmiyyətini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Faktiki qiymət (q
f
) maksimal dispersiyanın dispersiyalarının cəmının
nisbətinə bərabərdir:
2
2
2
2
1
2
max
...
k
f
q
+
+
+
=
q
f
paylanılması müqaisə edilən dispersiyalarının və azadlığın
dərəcəsinin k-n-1 saylarından asılıdır. Koxren q
f
-nin nəzəri dispersiyanın q
n
qiymətini üstələyən ehtimalının müəyyən etməsi üçün formulanı təklif etdi:
)
(
)
(
2
2
max
t
f
q
P
q
P
=
Meyarın kritik qiymətləri aşağıdakı cədvəldə verilib.
Əgər q
f
>q
n
, deməli fərziyyə sıfıra bərabərdir. Bu o deməkdir ki,
dispersiyalarinin bircinslik fərziyyəsi rədd olunur.
Deməli, dispersiyalarının fərqi zəruridir.
Koxran meyarının kritik qiymətləri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
16
36
144 ∞
2
998
5
975
0
939
2
905
7
877
2
853
4
833
2
815
9
801
0
788
0
7341 6602 581
3
5000
3
966
9
870
9
797
7
745
7
707
1
677
1
653
0
633
3
616
7
602
5
5466 4748 403
1
3333
4
906
5
767
9
684
1
628
7
589
5
559
8
536
5
517
5
501
7
488
4
4366 3720 309
3
2500
5
841
2
683
8
598
1
544
1
506
5
478
3
456
4
438
7
424
1
411
8
3645 3066 251
3
2000
6
780
8
616
1
532
1
480
3
444
7
413
4
398
0
381
7
368
2
356
8
3135 2612 211
9
1667
7
727
561
480
430
397
372
353
338
325
315
2756 2278 183
1429
13
1
2
0
7
4
6
5
4
9
4
3
8
679
8
513
7
437
7
391
0
359
5
336
2
318
5
304
3
292
6
282
9
2462 2022 161
6
1250
9
638
5
477
5
402
7
358
4
328
6
306
7
290
1
276
8
265
9
256
8
2226 1820 144
6
1111
10 602
0
445
0
373
3
331
1
302
9
282
3
266
6
254
1
243
9
235
3
2032 1655 130
8
1000
12 541
0
392
4
326
4
288
0
262
4
243
9
229
9
218
7
209
8
202
0
1737 1403 110
0
0833
15 470
9
334
6
275
8
241
9
219
5
203
4
191
1
181
5
173
6
167
1
1429 1144 088
9
0667
20 389
4
270
5
220
5
192
1
173
5
160
2
150
1
142
2
135
7
130
3
1108 0879 067
5
0500
24 343
4
235
4
190
7
165
6
149
3
137
4
128
6
121
6
116
0
111
3
0942 0743 056
7
0417
30 292
9
198
0
159
3
137
7
123
7
113
7
106
1
100
2
095
8
092
1
0771 0604 045
7
0333
40 237
0
157
6
125
9
108
2
096
8
088
7
082
7
078
0
074
5
071
3
0595 0462 034
7
0250
60 173
7
113
1
089
5
076
5
068
2
062
3
058
3
055
2
052
0
049
7
0411 0316 023
4
0167
12
0
099
8
063
2
049
5
041
9
037
1
033
7
031
2
029
2
027
9
026
6
0218 0165 012
0
0083
∞
000
0
000
0
000
0
000
0
000
0
000
0
000
0
000
0
000
0
000
0
0000 0000 000
0
0000
14
4. НОРМАЛ ПАЙЛАНМА ГАНУНУ (ГАУСС ГАНУНУ)
Тясадцфи кямиййятин
щансы
пайланма гануна таби олдуьу яввялcядян
мялум дейил. Пайланма ганунун сечилмяси тядгигатчынн ихтийaрына верилир.
Лакин щесабламалар баша чатдырыландан сонра сечилмиш пайланма ганунун
дцзэцн олуб-олмамасы щягигятя уйьунlуьу йохланмалыдыр.
Мясяля l. I-дя яламятин график ифадяляри вя цмумийятля тяcрцбя
эюстярир ки, мящсулдар лaйын мясамялилийи
X
нормал пайланма ганунуна
табедир (Гаусс ганунуна). Бу фярзиййяни гябул едиб, ашаьыдакылары
щесаблайырыг. Cядвял I.5-дя нязяри пайланманын щесабланмасы ардлcыллыьы
эюстярилмишдир. Щесабламаларда истифадя олунан
2
2
2
1
)
(
z
e
z
−
=
функсийанын гиймятляри хцсуси cядвяллярдян эютцрцлцр.
)
( z
функсийасы
стандарт нормал пайланма функсийасы адланыр. Бу функсийанын дяйишяни
Z
юлчцсцз кямиййятдир, пайланманын рийази эюзлямяси сыфра, стандарт орта
квадратик узаглашмасы ися ващидя бярабярдир. Юлчцсцз кямиййят
Z
иля
X
яламятинин гиймятляри арасындакы асылылыг ашаьыдакы дцстурла ифадя олунур:
S
x
x
Z
i
i
~
−
=
. Гейд етдийимиз кими,
)
(
i
Z
функсийанынын гиймятляри
XЦ
суси
cядвяллярдян (Ялавя 1) tяйин
едилир. Тезлийин нязяри гиймяти
emp
i
m
ашаьыдакы
дцстурла щесабланыр:
i
m
няз
)
(
i
Z
S
X
n
=
бурада
i
m
няз
=
n
олмалндыр. Бахылан мясяля 1.1-цчцн
i
m
няз
=
n
=160
Cядвял 1.5-ин 6-cы сцтунунда нисби тезлийин нязяри гиймятляри П
и
наз
эюстярилмишдир. Бу гиймятляр ашаьыдакы дцстурла hecaбланыр:
П
и
наз
=
)
(
i
nez
i
Z
S
X
n
m
=
Cядвял 1.5. Нязяри пайланманын щесабланмасы (щесаблама
нормал пайланма гануну цчцндцр)
k
i
x
x
i
~
−
S
x
x
i
i
~
−
=
)
(
i
nez
i
m
n
m
P
nez
i
nez
i
=
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
7
-1.44
-1.05
-0.66
-0.27
0.12
0.51
0.9
-2.326
-1.696
-1.066
-0.436
0.194
0.824
1.454
0.0267
0.0941
0.2195
0.3677
0.3916
0.2891
0.1486
3
9
23
37
39
29
15
0.0187
0.0562
0.1437
0.2312
0.2438
0.1813
0.0937
15
8
1.28
2.067
0.0533
5
0.0312
-
-
-
-
=160=n
1
1
=
=
k
i
i
P
Бурада
160
=
n
,
535
.
17
~
=
x
%,
619
.
0
=
S
%,
39
.
0
=
x
%,
S
x
x
i
i
~
−
=
,
i
m
няз
)
(
)
(
i
i
S
x
n
x
x
f
n
=
=
,
S
x
f
i
i
)
(
)
(
=
,
)
(
i
-
хцсуси cядвяллярдян
тяйин едилир.
ЕМПИРИК ПАЙЛАНМАНЫН ЩЕСАБЛАНМАСЫ
Сечмя статистикаларыны hecaбламaг цчцн
яламятин
X
гиймятляри бир-
биринин ардынcа артан шякилдя дцзцлцр вя бунунла низамлашмыш вaриasийa
сырасы тяртиб олунур.
Мясяля 1.1-дя бахылан вариасийа сырасы чох сайда мцшашщидяси олан
статистика сырасы кими тясвир олунмалыдыр (
=
n
160). Сечмя бюйцк щяcмдя
олдуьу щалда онун елементляри груплашдырылыр.
Cядвял 1.1
Мясамямялийин юлчцлян гиймятляри
X
%
Вaриасиya сырасы мцяййян бярабяр бюлмяляря айрылыр. Щяр бюлмя
мцяййян гиймят
i
x
вя статистик чяки
j
m
тяqdим едилир. Чядвял I.I-дя эюстярилян
x
яламятинин
гиймятляриндян ян кичийини
min
x
вя ян бюйцйцнц
max
x
айырырыг.
Бу гиймятляр cядвял 1.1-дя щашийя ичярисиня алыныб вя мувафнг олараг
min
x
=15.9% вя
max
x
= 19,0% гиймятляриня бярабярдир.
Вариасийа сырасынын эенишлийи, йяни яламятин максимум вя минимум
гиймятляри арасындакы фасиля, бярабярдир:
%
1
.
3
9
.
15
0
.
19
min
max
=
−
=
−
=
x
x
R
Сыранын эeнишлийи
R
тяйин едиляндян сонра бюлцнмя интервалларынын сaйы
k
вя щямин интервалларын сярщядляри мцяййян едилмялидир. Тяcрцбя эюстярир
17.1
17.9
16.9
16.8
16.8
17.5
16.7
18.1
16.8
17.9
16.5
17.3
17.3
17.3
16.7
18.2
18.3
17.3
17.9
18.2
17.7
17.8
17.6
17.3
17.6
15.9
16.7
18.1
17.7
18.7
18.1
18.6
17.9
17.0
18.8
18.5
16.8
17.8
16.7
17.4
17.5
17.6
17.8
16.7
17.7
16.2
17.1
17.2
17.0
16.8
17.9
17.2
18.1
17.7
17.1
17.6
16.8
17.0
16.9
18.4
17.7
16.7
18.2
17.8
17.6
17.3
18.4
17.3
16.5
17.1
18.5
17.7
18.5
17.8
18.9
17.9
17.9
18.0
17.6
17.3
17.4
17.1
17.5
17.5
16.8
18.1
17.3
17.8
16.4
17.3
17.0
17.2
17.3
18.4
17.8
17.9
17.8
17.2
16.7
17.9
17.4
17.4
17.2
16.7
16.8
17.9
17.6
18.2
17.6
19.0
17.8
16.4
17.3
18.5
17.7
18.2
17.5
17.7
17.4
18.8
17.3
17.5
17.5
16.0
17.1
16.6
17.5
17.3
18.1
16.9
17.8
16.8
17.3
17.4
17.2
17.3
17.5
16.1
17.3
18.5
18.3
17.7
17.7
17.7
18.3
17.0
16.7
16.6
18.9
17.7
18.3
18.2
18.7
17.7
17.0
17.0
17.5
18.3
18.1
19.0
16
ки, интервалларын сайы алтыдан аз вя ийирмидян чох олмамалыдыр. Бахылан мисалда
интервалларын сaйы 12-йe бярабяр гябул едилмишдир. Интврвалларын сaйы мцяййян
едиляркян, нязяря aлмаг лазымдыр ки, щяр интервала кифайят гядяр ващид
дцшмялидир.
Интерваллар сaйы
k
вя сечмя щяcми
n
арасында олан ялагя чох
вахт ашаьыдакы дцстура ясасян мцяййян едилир:
n
k
lg
32
.
3
1+
=
Бахылан мисал цчцн
(
n
= 160):
8
32
.
8
204
.
2
32
.
3
1
160
lg
32
.
3
1
=
+
=
+
=
k
Бюлмя интервалы кямиййятини
x
мцяййян етмяк цчцн яламятин максимум
гиймятиндян минимум гиймятини чыхыб, тяшкил едиляcяк интервалларын сайынa
бюлмяк лазымдыр:
%
39
.
0
8
%
1
.
3
min
max
=
=
−
=
k
x
x
x
Гябул едирик ки,
%
39
.
0
=
x
(Cədvəl 1.2).
Cядвял 1.2
X
мйшащидяляринин низамлашмыш вариасийа сырасы. Емпирик пайланманын
щесабланмасы
Т
ЯЙИН
олунмуш бюлмя интервалларынын нюмряляри вя интервал
серщядляринин гиймятляри чядвял 1.2-цн I-cи вя 2-cи сцтунларында
эюстярилмишдир. Бурада бюлмя интервалы кямиййятини (
x
= 0,39) яламятин
минимум гиймятинин цстцня
gялмякля, биринcи иnтервалын yуxaры сярщядини
мцяййян етмиш оларыг. Биринcи интервалын yуxaры сярщядинин цстцня бюлмя
интервалы кямиййятиии эялсяк, икинcи
бюлмянин yуxaры сярщядини алырыг. Галан
интервалларын сярщядляри дя бу гайда иля мцяййян едилир. Бюлмя интервалларынын
щярясиня юзцнямяхсус гиймят
i
x
тящким едилир. Бy гиймят интервал мяркязи
i
x
адланыр вя
бахылан интервалдакы сярщяд гиймятляри cяминин йaрысынa
бярабяр эютцрцлцр. Мясялян, 3-cц интервал цчцн
(
=
i
3).
87
.
16
2
0625
.
17
675
.
16
3
=
+
=
x
Тящлил олунан яламятляр онларын гиймятляриня эюря мцвафиг
интерваллара аид едилир. Яламятин ясил гиймятиндян асылы олмaйaраг, онларын
щярясиня интервалын мяркязиня (
i
x
) бярабяр олан гиймят верилир. Бахылан
k
Бюлмя
интервалы
k
x
emp
k
m
n
m
P
emp
k
emp
k
=
=
k
i
emp
k
m
1
=
k
i
emp
k
P
1
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
8
15.90-16.29
16.29-16.68
16.68-17.07
17.07-17.46
17.46-17.85
17.85-18.24
18.24-18.63
18.63-19.00
16.095
16.485
16.875
17.265
17.655
18.045
18.435
18.815
4
6
28
35
41
24
14
8
0.02500
0.03750
0.17500
0.21875
0.25625
0.15000
0.08750
0.05000
4
10
38
73
114
138
152
160
0.02500
0.06250
0.23750
0.45625
0.71250
0.86250
0.95000
1.00000
-
-
-
160
1
=
=
=
=
n
m
k
i
emp
k
1
1
=
=
k
i
emp
k
P
-
-
17
интервалда яламятин
нечя дяфя тякрар олундуьуну эюстярян кямиййят
интервалын емпирик тезлийи
i
m
адланыр (cядвял 1.2-
ÜN
4-cц сцтуну).
Тезликлярин cями сечмянин щяcминя (
n
) бярабярдир:
n
m
i
i
=
Aйры-айры интервалларын тезликляринин (
n
) бцтун тезликлярин cяминя олан
нисбяти нисби тезлик
i
P
адланыр:
n
m
m
m
P
i
i
i
i
i
=
=
(1.2-
Cİ
cядвялин 5-
CИ
сцтуну)
Беля бир вязиййят алына биляр ки, яламятин гиймяти интерваллар сярщядинин
гиймятиня бярабяр олсун. Бу заман тящлилcинин ихтийарындан асылы олараг,
щямин гиймяти
ya сoл, ya да сaь тяряфдян интервала аид етмяк олар. Чох вахт
гоншу олан интервалларын щярясиня йaрым ващид аид едирляр вя кяср алынмасын
дейя, щадисялярин сайыны 2-йя вуруб, артырырлар.
Cядвял 1.2-цн 6-cы вя 7-cи сутунларында мувафиг олараг cямлянмиш
тезлик
i
i
P
вя cямлянмии нисби тезлик
i
i
m
эюстярилмишдир.
Тясадцфи кямиййятин дяйишмясини яйани шякилдя тясяввцр етмяк цчцн
вариaсийa яйриляриндян (пайланма яйриляриндян) истифадя едирляр. Бу заман
абсис оху цзяриндя кямиййятин ядяди гиймятляри
x
гeyд олунур, ординат оху
цзяриндя ися щямиn гиймятя мцвафиг олан ещтималлар иля ялагядяр олан
кямиййятляр эюстярилир.
Сечмя ясасында тяртиб олунмуш емпирик пайланма функсийаларынын
график ифадяляри тезликляр полигону, тезликляр щистограмы вя кумулйатив
яйриси шяклиндя гурула биляр. Мясяля I.I -я уyьyн гурулмуш щямин график
асылылыглары шякил I-дя якс етдирилмишдир.
Тезликляр полигону шекил а) емпирик тезлякляри вя eмпирик нисби
тезликляри эюстярян нюгтялярин сыныг хятлярля бирляшмяси йолу иля гурулур. Бу
графикдя якс олунан тезликляр интервал мяркязляри гиймятляриня мцвафиг
эютцрцлмцшдцр. Беляликля, полигонун абсис оху цзяриндя тясадцфи камиййятин
a)
b)
c)
а) Пайланма сырасынын тезликляр полигону; b) пайланма сырасынын
тезликляр щистограмы; А -нязяри пайланманын яйриси;
C
)
К
умулйатив яйри.
Şək. 1.
гиймятляри, ординат оху цзяриндя ися емпирик тезлик вя йa емпирик нисби
тезллклярин гиймятляри верилир.
18
Тезликляр щистограмы гурулдугда (шякилI б) щяр интервала дцшян
вариантларын тезликляри дцзбуcаг шяклиндя тясвир едилир. Щистограмдакы интервал
бюлмяляринин тезликляри щяр интервалын мяркяз гиймятляриня мцвафиг эютцрцлцр.
Кумулйатив яйри (шякил Iв) емпирик тезликлярин вя йа емпирик нисби тезликлярин
артан йекунлары ясасында тяртиб олунур, yяни cямлянмиш тезликлярин
дяйишмясини якс етдирир. Бурада hяр интервалын cямлянмиш тезлийи дцзбуcаг
шəклиндя тясвир олунур, лакин интервалларын cямлянмиш тезликляри интервал
мяркязиня йox, онун йухары сярщядиня мцвафиг эютцрцлцр. Кумулйатив
яйринин абсис оху цзяриндя яламятин гиймятляри эюстярилмялидир.
Dostları ilə paylaş: |