10
dağ-çay adları,
keçidlər ilə yanaĢı,
məntəqələr arasındakı məsafə ölçüləri
də var.
7
Antik dövr müəllifləri yollar bilgisini tərtib edərkən Doğu ilə
Batı
arasında ticarət-karvan yollarını,
müharibə edən qoĢunların marĢru-
tunu, Ġpək yolu haqqındakı bəlgələri, səyyahların yol qeydlərini nəzərə
almıĢlar. Xristianlıqdan sonra müxtəlif yönlərdən Qüdsə ziyarət yolunu
əks
etdirən xeyli yol sxem-kartları yaranmıĢdır.
Makedoniyalı Ġskəndərin
yürüĢündən sonra (m.ö. IV əsr) Asiya haqqında batı xalqlarının biliyi
xeyli artdı. Dəniz yolları
haqqındakı
əvvəlki
biliklər Kolumbdan neçə əsr
öncə Amerikaya qədər gedib çıxan, Ġslandiya
və Qrenlandiyaya üzən
vi-
kinqlərin dövründə xeyli artmıĢ oldu. Ġslamdan sonrakı ərəbdilli qaynaq-
larda da iqlimlər,
ölkələr və yollar
haqqında çoxlu yeni bilgilər toplanırdı.
Azər
xalqının tarixi-coğrafiyası türk etnosunun
,
o
da
öz
növbəsində
bəĢəriyətin
ümumi
coğrafiyasının
tərkib hissəsidir.
Türklərin
tarixi
demoqrafiyası ay-
rılıqda yox, dünya xalqlarının tarixi demoqrafiyası
fonunda aydın görünür. Bugün bir ucu Batıda Bal-
kan-Anadolu,
digər ucu da saxaların yaĢadığı Uzaq
Doğu bölgələrinə qədər uzanan və Avrasiyanın böyük bir qurĢağını tutan
türk məskənləri, əlbəttə, sonrakı miqrasiyaların nəticəsidir. Belə yayılma
təkcə türk etnosunun deyil, əksər dünya xalqlarının müxtəlif istiqamətlərə
olan köçlərində özünü göstərir. Lakin köçdən köçə də fərq vardır: uzaq-
yaxın köçlər, böyük-kiçik köçlər, kütləvi
və
kiçik
qruplarla
yerdəyiĢmə-
lər. Hər bir konkret köçün
də öz
səbəbi olur: zəlzələ, doğal durumun
qə-
fil
pozulması, savaĢ
və epidemiya,
kəskin
iqlim
dəyiĢməsi,
yeni məhsul-
dar torpaq axtarıĢı
kimi
müxtəlif
səbəblər
insanları
yerdəyiĢməyə məcbur
etmiĢdir.
Qədim demoqrafiya fonunda baĢ vermiĢ bu
yerdəyiĢmə sistemində
türk etnosunun
yerini müəyyən edib, türklərə aid bəlgələri ayırmaq lazım
gəlir.
Bu prosesin tarixi isə yalnız son
25-30
minilin payına düĢür,
daha ön-
cəki
dövrlər isə etnosöncəsi çağları əhatə edir. Oykumenlərin çoxalması
iqtisadiyatla bağlı yığımdan istehsala keçid nəticəsində
sürətləndi
və
Yer kürəsində əhalinin sayı
15 dəfə artdı: əgər əvvəllər Ön Asiyada
insan sıxlığı hər 100 km
2
sahə üçün 5-6 nəfər idisə, artıq maldar-əkinçi
təsərrüfatı çağında bu rəqəm minə çatdı.
8
Yer üzünə
insanların
yayılma
tarixi çox qədimdir, hələ paleolit çağında bir-birindən uzaq
bölgələrdə
7
Elter, 1908; Miller, 1916; Markwart, 1928.
8
Массон, 1989, 47.
Dostları ilə paylaş: