Uluslararasi ekonom‹ pol‹T‹k yazar Prof. Dr. Mehmet altan (Ünite 1-8) Editör

Kaynak:
Mehmet Altan, Bloomberg Businessweek Tür-
kiye, 21.09.2008

85
3. Ünite - Uluslararas› Ekonomi Politik ile ‹lgili Temel Yap›lar: Üretim, Finans, Güvenlik ve Bilgi
17. yüzy›lda Felemenk Sanat›
Yüzy›llar boyunca Katolik Kilisesi sanat›n en önde ge-
len koruyucusu ve iflvereni olmufltu, ama büyük ölçü-
de Protestan olan Felemenk’te 17. yüzy›lda zengin bir
orta s›n›f›n yükselmesi, kilisenin iflveren olmaktan ç›k-
mas›n› fazlas›yla telafi etti. Manzara resmi, natürmort,
kent görünümleri, ev içleri ve deniz manzaralar› gibi
yeni türler ortaya ç›kt›.
Felemenk Cumhuriyetinde yeni iflverenler zengin kent-
lilerdi ve sanatç›lar daha çok onlar›n kent evleri için dü-
flünülen, dolay›s›yla genellikle daha küçük boyutlu olan
ve özel siparifl üzerine yap›lmak yerine aç›k piyasada
sat›lan resimler ürettiler. Kiliseden siparifl alamaz olan
sanatç›lar manzara resmi ve natürmort gibi yeni türlere
yönelmenin yan› s›ra zengin kentliler için kifli ve grup
portreleri yapt›lar. Ressamlar›n ço¤u belirli türlerde uz-
manlaflmaya bafllad›.
Varl›kl› tüccarlar›n yan›nda f›r›nc›, ayakkab›c›, kasap ve
demirci gibi daha mütevaz› esnaf da resim sat›n al›yor-
du. Böylece yepyeni bir sanat müflterisi olufltu. Resim
art›k öncelikle kilisenin ya da soylu s›n›f›n, hatta yaln›z-
ca çok zenginlerin ayr›cal›¤› olmaktan ç›km›flt› ve bu
de¤ifliklik Felemenk sanat› üzerinde yaln›zca resim tip-
leri aç›s›ndan de¤il, bunlar›n üslubu ve sat›lma biçimi
aç›s›ndan da köklü bir etki yaratt›. Siyasal, ekonomik,
dinsel ve toplumsal koflullar›n bileflimi, benzersiz ve
verimli bir sanat ikliminin do¤mas›na yol açt›. Alt›n Ça¤
olarak bilinen döneminde Felemenk binden çok sanat-
ç› yetifltirdi ve bunlar›n aras›nda resmin gelmifl geçmifl
baz› en büyük ustalar› da yer ald›.
Felemenk’te 17. yüzy›l›n ortalar›nda 650-750 kadar res-
sam etkindi; bir baflka deyiflle her 2000-3000 kifliye bir
ressam düflüyordu. Kentlerde bu oran çok daha yük-
sekti: Yaklafl›k olarak Delft’te her 665 kifliye, Utrecht’te
her 500 kifliye bir ressam düflüyordu. Benzer tahminle-
re göre, 9 milyon kadar nüfuslu Rönesans ‹talya’s›nda
yaklafl›k 330 ressam vard›.
Ludolf Bakhuizen (Emden [Almanya] 1630 _ Amsterdam 1708)
Ridderschap (sa¤da) ve Hollandia (solda) Yelkenli Savafl Gemileri, Cebeli-
tar›k Bo¤az›nda Tutulduklar› Bir F›rt›na S›ras›nda, 1-3 Mart 1694, 1695
civar›
Hollanda gibi denizci bir ülkede denizle iliflkili temalar
do¤al olarak yayg›n ilgi görüyordu. Ludolf Bakhuizen
gök ve deniz oyununda uzmanlaflan ressamlardan bi-
riydi. Resimlerinden birinde fliddetli f›rt›naya tutulmufl
üç gemi görülmekte, suda yüzen enkaz ise dördüncü
bir geminin daha önce batm›fl oldu¤una iflaret etmekte-
dir. Gemiler, o dönemde Felemenk ticaret filosunun
belkemi¤ini oluflturan fluyt (“filinta”) adl›, genifl gövde-
li kargo gemileridir. Tehlikeli yak›nl›ktaki kayalar Fele-
menk k›y›lar›nda herhangi bir yeri and›rmaz; olay ya-
banc› sularda, Cebelitar›k Bo¤az›nda geçmektedir. Sa¤-
daki geminin k›rm›z›-beyaz bayra¤›, Birleflik Do¤u Hin-
distan Kumpanyas› kentlerinden biri ve ilk fluyt’un ya-
p›m yeri olan Hoorn kentine aittir. Resim 1694 y›l›nda
geçen gerçek bir olay›n betimlemesidir. Gemiciler ge-
milerin denetimini sa¤lama mücadelesi içinde, direkler
k›r›lm›fl ve çarp›flma olas› görünmektedir. Yaln›zca gök-
yüzünün aç›kl›¤› ve sol üstteki günefl ›fl›¤› sa¤ kalma
umudu verir.
Kaynak:
http://muze.sabanciuniv.edu/rembrandt
Okuma Parças› 3

86
Uluslararas› Ekonomi Politik
Mumcular Dilekçesi
Klasik Liberalizm teorisyenleri aras›nda yer alan Frans›z
iktisatç›s›, devlet adam› ve ekonomi gazetecisi Frederic
Bastiat taraf›ndan 1846’da Paris’te ç›kar›lan bir serbest
ticaret gazetesi olan Le Libre Echange’de yay›mlanm›fl
olan “Mumcular Dilekçesi” bafll›kl› afla¤›daki tafllama,
Frans›zlar›n tarifeler ve di¤er ticaret engelleri yoluyla
zenginleflebilecekleri görüflünü elefltirmektedir. ‹flte o
dilekçe:
Mum ‹malatç›lar›, Yap›flt›r›c›lar›, Fenerciler, Mumbat›r›-
c›lar, Sokak Lambac›lar›, Enfiyeciler ve Yang›n Söndü-
rücüler ile; Donya¤›, S›v›ya¤, Reçine, Alkol ve Genel
Olarak Ayd›nlatmayla ‹lgili Herfley Üreticilerinden, Say-
g›de¤er Milletvekillerine...
Baylar:
Bizler ›fl›k üretiminde bizimkinden öylesine üstün ko-
flullarda çal›flt›¤› anlafl›lan bir yabanc› rakibin y›k›c› re-
kabetinden muzdaribiz ki o rakip iç piyasay› inan›lmaz
düflük bir fiyatla silip süpürmektedir; o ortaya ç›kar ç›k-
maz bizim sat›fllar durmakta, tüm müflteriler ona yönel-
mekte, Frans›z sanayisinin say›s›z alt kola sahip bir da-
l› birdenbire tam bir durgunlu¤a bürünmektedir. ‹flte
bu rakip, baflka birisi de¤il, güneflin ta kendisidir...
Sizlerden bize öyle bir iyilikte bulunman›z› bekliyoruz
ki tüm pencerelerin, çat› havaland›rmalar›n›n, çat› pen-
cerelerinin, iç ve d›fl tüm panjurlar›n, perdelerin, kanat-
l› pencerelerin, hedef tahtalar›n›n, sönmüfl lambalar›n
ve de körlerin-k›sacas›, tüm aç›klar›n, deliklerin, yar›k-
lar›n ve ince çatlaklar›n yasaklanmas›n› sa¤layacak bir
yasa ç›karas›n›z...
fierefli milletvekilleri, ricam›z› ciddiye al›n›z ve bunu
neden istedi¤imizi duymadan reddetmeyiniz.
Her fleyden önce, do¤al ›fl›¤a ulafl›m› mümkün oldu¤u
kadar engeller de, yapay ›fl›k için ihtiyaç yarat›rsan›z,
Fransa’da eninde sonunda bundan fayda görmeyecek
bir sanayi var m›d›r?
fiayet Fransa daha fazla donya¤› tüketecek olsa, daha
fazla s›¤›r ve koyuna ihtiyaç olacak, sonuçta da temiz-
lenmifl tarlalarda, ette, yünde, deride ve özellikle de
tüm tar›msal servetin temeli olan hayvansal gübrede bir
art›fl olacakt›r.
fiayet Fransa daha çok s›v› ya¤ tüketse, haflhafl, zeytin
ve kolza üretiminde bir art›fl görülecektir. Bu zengin
ama toprak-tüketen bitkiler, s›¤›r beslemenin topra¤a
kataca¤› artan verimlili¤i kârl› hale dönüfltürmek için
tam zaman›nda yetiflecektir...
Dilekçemizin baflar›ya ulaflmas›ndan, ta Anzin fiirke-
ti’nin zengin orta¤›ndan tutun da zavall› bir kibrit sat›c›-
s›na kadar durumu iyileflmeyecek muhtemelen bir tek
Frans›z’›n bile bulunmad›¤›na kani olmak için fazlaca
düflünmeye gerek yoktur, baylar.
Kaynak:
Aç›k Toplum, 27 Eylül 2001
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. a
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Ticaret Konu-
sundaki Yaklafl›mlar” bölümünü yeniden göz-
den geçiriniz.
2. b
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Ticaret Konu-
sundaki Yaklafl›mlar” bölümünü yeniden göz-
den geçiriniz.
3. c
Yan›t›n›z yanl›fl ise “GATT ve II. Dünya Sava-
fl›’n› Takip Eden Liberal Ticari Yap›” bölümünü
yeniden gözden geçiriniz.
4. d
Yan›t›n›z yanl›fl ise “GATT ve II. Dünya Sava-
fl›’n› Takip Eden Liberal Ticari Yap›” bölümünü
yeniden gözden geçiriniz.
5. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise “GATT ve II. Dünya Savafl›’n
Takip Eden Liberal Ticari Yap›” bölümünü ye-
niden gözden geçiriniz.
6. a
Yan›t›n›z yanl›fl ise “GATT ve II. Dünya Sava-
fl›’n› Takip Eden Liberal Ticari Yap›” bölümünü
yeniden gözden geçiriniz.                  
7. b
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Parasal ve Finan-
sal Yap›” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
8. c
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Parasal ve Finan-
sal Yap›” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
9. d
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Parasal ve Finan-
sal Yap›” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
10. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küresel Güvenlik Yap›s›”
bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
Okuma Parças› 4

87
3. Ünite - Uluslararas› Ekonomi Politik ile ‹lgili Temel Yap›lar: Üretim, Finans, Güvenlik ve Bilgi
S›ra Sizde 1 
Ricardo’ya göre bir mal› üretince bir baflka mal›n üreti-
minden vazgeçilmifl olacakt›r. Bu bak›mdan bir mal›
üretmenin maliyeti ile bu mal› baflkas›ndan sat›n alma-
n›n maliyeti karfl›laflt›r›lmal› ve bu iki durum aras›nda
mant›kl› bir seçim yap›lmal›d›r.
S›ra Sizde 2 
Alt›n Standard› sisteminde otomatik denkleflme de¤erli
maden ak›m› mekanizmas›yla sa¤lan›yordu. Ülke aç›k-
lar›n› kapatmak için alt›n sat›nca para arz› azal›yor, faiz
oranlar› yükseliyor ve devlet harcamalar› azalt›l›yordu.
Faiz oranlar›ndaki yükselme ülkeye k›sa vadeli serma-
ye girifline de yol aç›yor, bu da a盤›n finansman›na
yard›mc› oluyordu.
S›ra Sizde 3 
Harcamalar› artan ve ödemeler bilançosu aç›k veren
ABD, bu aç›klar›n› dolar basarak karfl›l›yordu. Paralar›-
n›n de¤erini sabit tutmak isteyen di¤er ülkeler içeri gi-
ren bu fazla dolarlar› sat›n al›nca, bu ülkelerde de para
arz› art›yor ve enflasyon ortaya ç›k›yordu. 
S›ra Sizde 4
11 Eylül sald›r›lar›n›n ard›ndan ABD, sert güç kullan›-
m›n› öne ç›karm›fl ve büyük askerî gücü ile sonuç alma-
y› amaçlam›flt›r. Bunun için Afganistan’a ve Irak’a yap-
t›¤› müdahaleler ABD’nin yüksek askerî harcamalar› se-
bebiyle büyük bütçe ve d›fl ticaret aç›klar› vermesine ve
dolar›n de¤erinin düflmesine sebep olmufltur. ABD’nin
ulusal borcunun rekor düzeylere ç›kmas›, buna karfl›l›k
Çin gibi ABD ile olan ticaretinde fazla veren ülkelerin
elinde büyük miktarda dolar birikmesi (buna artan pet-
rol fiyatlar› sebebiyle büyük dolar fonlar›na sahip olan
körfez ülkelerini de eklemek gerekir) sonucu dünyada
bir tasarruf dengesizli¤i ortaya ç›km›flt›r. Bu büyük do-
lar fonlar› ABD’nin borçlanma ihtiyac›n› karfl›lam›fl ve
ABD’deki spekülatif geliflmelerin temel sebeplerinden
birini oluflturmufltur. 
S›ra Sizde 5
Küresel problemlerin artmas› devletlerin otoritelerini ve
bunlarla bafl etme kabiliyetini s›n›rlarken birtak›m yeni
politik aktörleri ortaya ç›karmaktad›r. Bunlardan baz›la-
r›, hükûmet d›fl› kurulufllar, çok uluslu flirketler ve insa-
ni yard›m kurulufllar›d›r. Bunlar yan›nda, silah ve uyufl-
turucu trafi¤ini yöneten organize suç örgütleri, düzen-
siz silahl› gruplar ve savafl lordlar› ile uluslararas› terör
gruplar›ndan da söz edilebilir.
S›ra Sizde 6
So¤uk Savafl’›n ard›ndan BM, etnik ve dinî çat›flmalarla,
salg›n hastal›klarla ve çevre problemleriyle mücadelede
daha fazla ön plana ç›kmaya ve önleyici tedbirler alma-
ya bafllam›flt›r.
S›ra Sizde 7
Schumpeter’e göre ölçek ekonomileri tekeller ortaya ç›-
karmakta; birçok endüstride rekabet pazar pay› için de-
¤il pazar›n bütünü için yap›lmaktad›r. Kazanan pazar›n
tamam›n› ya da en az›ndan ço¤unu almaktad›r.
S›ra Sizde 8
Teknolojik geliflmeler bir taraftan güvenlikle ilgili ko-
nularda (mesela silahlarda) di¤er taraftan ekonomik
meselelerde bilgisayar ve iletiflim teknolojilerinin a¤›rl›-
¤›n› ve önemini art›rmaktad›r. Bilgisayar teknolojisinde
güvenli¤in yeterli ölçüde sa¤lanamamas› ise dünyada
bir güvenlik zaaf›n›n ortaya ç›kmas›na sebep olmakta-
d›r. Art›k siber savafllardan söz edilmektedir ve çeflitli
terörist gruplar bu teknolojileri elde ederek güvenlik
sistemleri aç›s›ndan tehdit oluflturabilmektedirler. Di¤er
taraftan, bilgi ifllem teknolojisinde meydana gelen gelifl-
meler sermaye hareketlerini kolaylaflt›rmakta ve bunla-
r›n takibini güçlefltirmektedir. Bu durum da terörizmin
finansman›n› kolaylaflt›rmaktad›r. Bütün bunlara So¤uk
Savafl döneminde kurulan dengelerin bozulmas› da ek-
lenince dünyada güvenlik probleminin artt›¤› ve gide-
rek küresel bir nitelik kazand›¤› rahatl›kla söylenebilir.
Bu gibi geliflmeler küresel ifl birli¤inin ne kadar önem-
li, hatta zorunlu oldu¤unu göstermektedir.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

88
Uluslararas› Ekonomi Politik
Abrahamsen, R. & Williams, M. C. (2009). Security Beyond
the State: Global Security Assemblages in International
Politics. International Political Sociology. (3). 1 – 17.
Balaam, D. N. & Veseth, M. (2008). Introduction to
International Political Economy (4. Bask›). New
Jersey: Pearson.
Bayraktutan, Yusuf. (2003). Bilgi ve Uluslararas› Ticaret
Teorileri. C.Ü. ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Dergisi. 4(2).
175 – 186.
Biber, A. E. (2011). Dünya Tar›m Ticareti Serbestleflme
Sürecinde Neo-Merkantilist Politikalar. Business and
Economics Research Journal. 2 (1). 31 – 52.
Boughton, J. M. (2009). A New Bretton Woods? Finance
& Development. 46 (1).
Dooley, M. P., Folkerts-Landau D. & Garber, P. (2003).
An Essay on the Revived Bretton Woods System.
NBER. http://www.nber.org/papers/w9971.
Frieden, J. A. & Lake, D. A. (2000). International
Political Economy: Perspectives on Global Power and
Wealth (4. Bask›).  Boston/New York: Bedford/St.
Martin’s.
Garber, P. M. (1993). The Collapse of the Bretton Woods
Fixed Exchange Rate System. NBER. http://www.
nber.org/chapters/c 6876.
Kistersky, L. (1996). New Dimensions of the
International Security System After the Cold War.
Stanford University, Center for International
Security and Arms Control. http://iis-db.stanford.
edu/pubs/10277/kistersky.pdf.
Krasner, Stephen D. (1976). State, Power and the
Structure of International Trade. World Politics. 28
(3). 317 – 347.
Lairson, T. & Skidmore, D. (2003). International
Political Economy: The Struggle for Power and
Wealth. (3. Bask›). Canada: Thomson/Wadsworth.
Milberg, W. (2004). The Changing Structure of
International Trade Linked to Global Production
Systems: What are the Policy Implications? Geneva:
International Labor Organization (Working Paper
No. 33).
Mumcu Akan, D. (2010). Uluslararas› Döviz Kuru
Sistemlerinin Gelece¤i: Bretton Woods’a Geri
Dönülebilir mi? Sosyal Bilimler Dergisi (2). 108 –
115.
Özdemir, K. A. & fiahinbeyo¤lu, G. (2000). Alternatif
Döviz Kuru Sistemleri. TCMB Araflt›rma Müdürlü¤ü.
http://www.tcmb.gov.tr. Üçler.net/research/discus/
dpaper39.pdf.
Waltz, K. N. (2000). Structural Realism After the Cold
War. International Security. 25 (1). 5 – 41.
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Hegemonya ile dünya ekonomisi aras›ndaki iliflkiyi aç›klayabilecek,
Dünya ekonomisindeki I. Dünya Savafl›’na yol açan de¤iflim ve dönüflümleri
tart›flabileceksiniz.
‹çindekiler
• Hegemonya
• Dünya ekonomisi
• Sanayi Devrimi
• Korumac›l›k
• Otarfli
• ‹ngiliz Hegemonyas›
Anahtar Kavramlar
Amaçlar›m›z
N
N
Uluslararas› Ekonomi
Politik
• HEGEMONYA VE ULUSLARARASI
‹ST‹KRAR
• SANAY‹LEfiME VE ULUSLARARASI
T‹CARET
• DÜNYA EKONOM‹S‹NDE
YAfiANAN DÖNÜfiÜM VE
KARfiILIKLI BA⁄IMILILIK: 1873 -
1914
• B‹R‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI’NA
G‹D‹L‹RKEN DÜNYA EKONOM‹S‹
• B‹R‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI VE
SONRASI
4
ULUSLARARASI EKONOM‹ POL‹T‹K
Dünya Ekonomisinin
Ortaya Ç›k›fl› ve
‹ngiliz Hegemonyas›
      

HEGEMONYA VE ULUSLARARASI ‹ST‹KRAR
Hegemonya kavram› uluslararas› iliflkilerde çeflitli anlamlarda kullan›lsa da genel ola-
rak bir gücün uluslararas› sistemdeki üstün durumunu belirtmektedir. Bir devlet, be-
lirli bir co¤rafi alanda ya da bir faaliyet alan›nda di¤er devletler üzerinde hâkimiyet
kurmaktad›r. Bu hâkimiyet ekonomik ve/veya askeri güce dayanmakta ve güçlü olan
devlet güç kullan›m› veya tehditle di¤er devletleri kendisiyle iflbirli¤ine zorlamaktad›r.
Neoliberal görüfle göre bir gücün hegemon olabilmesi için hammaddeleri, ser-
mayeyi ve pazar› kontrol etmesi, katma de¤eri yüksek mallar›n üretiminde rekabet
avantaj›na sahip olmas› ve uluslararas› ekonomik iliflkileri yönetebilmesi için di¤er
bütün devletlerden daha güçlü olmas› gerekir. Ayr›ca bu gücün, uluslararas› eko-
nomi politi¤i yönetme konusunda istekli olmas› ve bu alanda istikrar› sa¤layabil-
mek ve sürdürebilmek için yeterli bir askeri gücü bar›nd›rmas› flartt›r.
Neorealist görüflü savunanlar, güçlü bir devletin di¤er devletlere kendi kuralla-
r›n› dayatarak dünyada bir istikrar sa¤lamaya çal›flt›¤› görüflündedirler. Bu görüflte
olan Gilpin’e göre, 18’inci ve 19’uncu yüzy›llarda ‹ngiltere ve 20’nci yüzy›lda ABD
taraf›ndan kurulan liberal uluslararas› ekonomik düzen böyle bir istikrar› yans›t-
maktad›r. Yine bu görüfle sahip olan Charles Kindleberger, hegemonyac› gücün
bir tak›m kolektif mallar sa¤lamak ve iki Dünya Savafl› aras›nda yaflanan türden bir
ekonomik felaketi önlemek suretiyle uluslararas› sistemde (özellikle uluslararas› fi-
nans alan›nda) oynad›¤› istikrar sa¤lama rolüne vurgu yapmaktad›r.
Hegemon gücün uluslararas› sisteme sa¤lad›¤› kolektif mallar aras›nda, özellik-
le, istikrarl› bir para, güvenlik ve bir serbest ticaret sistemini saymak gerekir. He-
gemonyan›n potansiyel olumlu etkilerini ön plana ç›karan bu yaklafl›m “hegemon-
yac› istikrar teorisi” için gerekli altyap›y› oluflturmufltur. Bu teoriye göre uluslarara-
s› ekonomik ve politik sistemi organize edip, yukar›da bahsi geçen kolektif malla-
r› sa¤layan bir hegemonun varl›¤› halinde dünya sistemi daha refah içinde olmak-
tad›r. Hollanda (1620-1672), ‹ngiltere (1815-1873) ve ABD (1945-1971) hâkimiye-
tindeki dönemler (tarihler üzerinde tart›flma olmakla birlikte) hegemon ve refah
iliflkisine örnek olarak verilmektedir.
Yukar›da belirtilen uluslararas› kolektif kamusal mallar› sa¤lamak maliyetlidir. Fa-
kat bu maliyeti üstlenen hegemon, dünya sistemi içindeki hâkim durumu sebebiyle
bunun karfl›l›¤›nda kazanç da elde etmektedir. Dünya sisteminde refah artt›kça hege-
monun refah› da artmaktad›r. Hegemon gücünü kaybetti¤inde, uluslararas› sistem
da¤›lmakta, düzensizlik ve çat›flmalar ortaya ç›kmakta ve bar›fl ve refah azalmaktad›r.
Dünya Ekonomisinin
Ortaya Ç›k›fl› ve ‹ngiliz
Hegemonyas›
Uluslararas› sitemde
hegemon haline gelen bir
güç, sisteme istikrarl› bir
para, güvenlik ve serbest bir
ticaret sistemi gibi kolektif
kamusal mallar
sa¤lamaktad›r.
Genel anlam›yla hegemonya,
bir devletin, gücün, grubun
veya bir s›n›f›n; di¤er
devletlerdeki güçler, gruplar
veya s›n›flar üzerinde çeflitli
araçlarla oluflturdu¤u
üstünlük, liderlik,
bask›n/hâkim etki veya
otoritedir.

Bir noktada hegemon, uluslararas› sistemin maliyetlerini üstlenme konusunda
aciz kalmaktad›r. Ya ilgisini uluslararas› yükümlülüklerinden yurtiçi meselelere
kayd›rmakta ya da yükümlülüklerini yerine getiremeyecek kadar zay›flam›fl olmak-
tad›r. Hegemon çöktü¤ünde, uluslararas› sistemde yeni bir hegemon ortaya ç›ka-
na kadar kaos hâkim olmaktad›r. I. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan ‹ngiltere’nin gücü-
nü kaybetmesi, ABD hegemonyas› alt›ndaki sistem olarak görülen Bretton Woods
sisteminin çöküflü bu duruma örnek olarak verilmektedir. 1989 y›l›nda Demir Per-
de olarak tan›mlanan blokun da¤›lmas› da Orta ve Do¤u Avrupa üzerindeki Sov-
yet hegemonyas›n›n çöküflü olarak görülebilir.
Di¤er bir düflünce ak›m› olan Marksizm’de s›n›f mücadelesi ve eflitsiz geliflme
üzerinde odaklan›l›r ve hegemonya teorisinin kapitalizmdeki eflitsiz geliflmeyi
aç›klamakta yetersiz kald›¤› ileri sürülür. Fakat Marksistler de hegemonya kavram›-
n› bir devletin di¤erleri üzerindeki hâkimiyeti anlam›nda kullan›rlar ve realistler gi-
bi onlar da zenginlik ve gücün birbirini tamamlad›¤›n› kabul ederler. Neomarksist-
lerden Wallerstein da çal›flmalar›nda kapitalizmin tarihi olarak modern devlet sis-
temini ele alm›fl ve hegemonya ile askeri gücün rolünü vurgulam›flt›r. S›n›f müca-
delesi yaklafl›m›n› devlet merkezli analize uygulayan Wallerstein, ekonomik ve po-
litik yap›lar› bir arada de¤erlendiren bir “dünya sistemi” yaklafl›m› benimsemifltir.
Hegemonya kavram›n› k›saca tan›mlay›n›z.
Wallerstein’a göre 16’nc› yüzy›lda Avrupa’da kurulmufl olan kapitalist dünya
ekonomisi; merkez, çevre ve yar› çevre alanlar›n›n hiyerarflisine dayanmaktad›r.
Merkez, nitelikli tar›m ile kitle üretimi yapan sanayiler gibi geliflmifl ve karmafl›k
ekonomik faaliyetleri bar›nd›rmaktad›r. Bu faaliyet alanlar› burjuvazi taraf›ndan
kontrol edilmektedir. Hiyerarflinin en alt basama¤›nda yer alan çevre ülkeleri çe-
flitli yar› mamul mallar üretir. Buralarda zorla çal›flt›r›lan bir iflgücü ve çok az en-
düstriyel faaliyet vard›r. Yar› çevre, bu ikisi aras›nda kalan ülkelerden oluflur ve
ekonomik faaliyet bak›m›ndan kar›fl›kt›r.
Kapitalist dünya ekonomisinde eflitsiz bir al›flverifl söz konusudur ve ekonomik
kazançlar çevreden merkeze transfer edilir. Bu transfer, merkezde güçlü çevrede
ise zay›f devletlerin oluflmas›na yol açar. Güçlü devletler zay›f devletleri eflitsiz al›fl-
verifle zorlayabilir ve bu eflitsiz de¤iflim sistemde gerginlikler oluflturur. Bu iki ala-
n›n aras›nda yer alan yar› çevre bu gerginlikleri azalt›r ve merkez ülkelerin bir bü-
tün olarak muhalefetle karfl›laflmas›n› engeller. Devletler çevreden yar› çevreye ve
merkeze geçebilece¤i gibi bunun tersine bir geçifl de görülebilir.
Dünya sistemi teorisine göre kapitalizm iki temel güce dayanmaktad›r. Bunlar-
dan ilki, gittikçe geniflleyen bir iflbölümü ve giderek daha fazla co¤rafi bölgeyi ve
nüfusu mübadele ve karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k iliflkisi içine çeken bir ticaret ve finans
a¤›d›r. ‹kincisi de co¤rafi temele dayanan, devletleraras› bir rekabettir. Bu rekabet,
dünya sisteminin merkezinde yer alan ekonomik, askeri, teknolojik, idari ve kül-
türel kapasiteleri yüksek devletler aras›nda geliflmekte ve çevredeki azgeliflmifl
bölgelerin kontrolünü ve sömürülmesini amaçlamaktad›r.
Dünya sisteminin en temel özelli¤i ekonomik olarak gittikçe artan bir uyum ve
karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k e¤ilimi içinde olmas›na ra¤men, politik aç›dan bölünmüfl bir
yap›y› devam ettirmesidir. Bu yap› dünyada hayli eflitsiz bir gelir ve kaynak da¤›-
l›m›na yol açarken, geniflleyen küresel ekonomi içinde güçlenen ekonomiler de
vatandafllar›n›n sahip oldu¤u ulusal avantajlar› korumak ve desteklemek için güç-
lü devletleri ortaya ç›karmaktad›r.
92
Uluslararas› Ekonomi Politik
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
1
Dünya sisteminin en temel
özelli¤i ekonomik aç›dan
gittikçe artan bir ülkeler
aras› karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤a
ra¤men politik aç›dan
bölünmüfl bir yap›d›r. Bu
yap› dünyada eflitsiz bir gelir
ve kaynak da¤›l›m›na yol
açmaktad›r.

Dünya sistemindeki bu ekonomik ve politik alan aras›ndaki dengesizlik Sanayi
Devrimi’nin öncesine kadar uzan›r; ancak Sanayi Devrimi bu dengesizli¤i art›rm›flt›r.
Devletlere dayal› uluslararas› sistem içinde ulus devletler karar alma ve meflruiyet
aç›s›ndan odak noktas›nda bulunmaya devam etmifller; uluslararas› kurumlar›n ge-
liflimi yavafl olmufl ve bunlar, ekonomik bütünleflmenin h›z›na ayak uyduramam›fl-
lard›r. Küresel bir ekonomik düzenin meydana getirilmesi ve sürdürülmesi için bu
kurumlara ihtiyaç oldu¤u için de problemler ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. Ülkeler
içindeki piyasalar›n varl›¤›n› devam ettirmesi için bir yönetime nas›l ihtiyaç varsa kü-
resel piyasalar da böyle bir yönetime ihtiyaç duymaktad›rlar. Bu yönetim olmay›n-
ca, devletler kendi kontrolleri alt›ndaki co¤rafi s›n›rlar içinde faaliyetleri düzenleyip
desteklemekte, fakat ülke s›n›rlar›n› aflan mübadeleler problem oluflturmaktad›r.
Küresel bir ekonominin tatmin edici bir biçimde iflleyebilmesi için bir tak›m
fonksiyonlar›n yerine getirilmesi gerekmektedir. Bunun bir yolu küresel bir yöne-
timin kurulmas›d›r. Fakat tek alternatif bu de¤ildir. Bunun yerine hegemonik güce
sahip bir devlet, di¤er güçlü devletleri zorlayarak ya da raz› ederek bir uluslarara-
s› sistem oluflturabilir. Bir devlet baflka hiçbir devletin ya da devletler grubunun
kendisine meydan okuyamayaca¤› bir güce eriflti¤i zaman böyle bir durum ortaya
ç›kar. Ekonomik üstünlü¤ün temel boyutlar›n› üretim (teknolojik liderlik), ticaret
(dünya ticaretindeki pay) ve finans (uluslararas› kredi ve para) alanlar›ndaki üstün-
lük oluflturmaktad›r. Bir devlet bu üç alanda da üstünlü¤e sahipse hegemon olma
kabiliyetine sahip demektir ve bütün dünya için bir devletin sahip olabilece¤i
fonksiyonlar› yerine getirebilir. 
Marksist ak›m içinde yer alan Gramsci ve onu takip edenler, geleneksel yakla-
fl›mlar›, özellikle hegemonun ortaya ç›kmas›nda r›zan›n olmamas› ve sivil toplu-
mun dikkate al›nmamas› noktas›nda eksik olarak görmektedirler. Buna göre dev-
let endeksli hegemonyac› düzen anlay›fl› yerine, dünya düzeni, devletler ve top-
lumsal s›n›flar aras› iliflkilerden hareketle aç›klanmal›d›r. Gramsci’ye göre hege-
mon olmak için ekonomik ve politik güç yeterli de¤ildir; bunun için ba¤›ml› grup-
lar›n r›zas›na da ihtiyaç vard›r. Bu sebeple, hegemon amaçlar›na ulaflmak için yal-
n›zca bask› ve zor kullanmaz, ayn› zamanda sistemdeki di¤er aktörlerin r›zas›n› da
elde etmeye çal›fl›r.
Hegemon ve r›za aras›ndaki iliflki sivil toplum sayesinde olmaktad›r. Sivil top-
lum, ideolojinin bütün dallar›n› (bilim, iktisat, hukuk, sanat, felsefe, din, kültür,
folklor gibi) ve ideolojiyi yaratan ve yayan örgütler de dâhil olmak üzere, ideolo-
jinin ald›¤› bütün biçimleri (okul, kitapl›k, haberleflme araçlar› gibi) kapsamakta-
d›r. Dolay›s›yla, geleneksel Marksistler sivil toplumu ekonomik alan ile s›n›rland›-
r›rken, Gramsci, dünya görüfllerini, felsefe ve dinleri, manevi faaliyetleri de sivil
toplum içinde de¤erlendirmektedir.