Uluslararasi ekonom‹ pol‹T‹k yazar Prof. Dr. Mehmet altan (Ünite 1-8) Editör

‹çindekiler
• Ekonomi Politik
• Uluslararas› Ekonomi Politik
• So¤uk Savafl
• Devlet
• Piyasa
• Toplum
• Bretton Woods
• Küreselleflme 
Anahtar Kavramlar
Amaçlar›m›z
N
N
Uluslararas› Ekonomi
Politik
• G‹R‹fi
• EKONOM‹ POL‹T‹K
• ULUSLARARASI EKONOM‹ POL‹T‹K
• ULUSLARARASI EKONOM‹
POL‹T‹⁄‹N TAR‹H‹ GEL‹fi‹M‹
• D‹S‹PL‹NLERARASI B‹R ÇALIfiMA
ALANI OLARAK ULUSLARARASI
EKONOM‹ POL‹T‹K
• ULUSLARARASI EKONOM‹
POL‹T‹⁄‹N TEMEL UNSURLARI:
DEVLETLER, P‹YASALAR VE
TOPLUMLAR
1
ULUSLARARASI EKONOM‹ POL‹T‹K
Uluslararas›
Ekonomi Politi¤in
Tan›m› ve Temel
Kavramlar›

Uluslararas› ekonomi politik (UEP), ekonomi/ler - politika/lar ile devlet/ler - piya-
sa/lar aras›nda uluslararas› düzeyde yaflanan karfl›l›kl› etkileflimi ele al›p inceleyen
disiplinleraras› bir yaklafl›md›r. Uluslararas› iliflkiler disiplininin bir alt dal›n› olufl-
turdu¤u görüflü yan› s›ra uluslararas› iliflkilerin UEP’nin bir alt dal› oldu¤u görüflü
de hayli yayg›nd›r. Dolay›s›yla UEP kendi içinde farkl› teorik gelenekleri ve bu ge-
leneklerin yeni yorumlamalar›n› bar›nd›rmaktad›r. Son dönemlerde Küresel Eko-
nomi Politik biçiminde de ifade edilmekte olan uluslararas› ekonomi politik (lite-
ratürdeki bir di¤er ismiyle uluslararas› politik ekonomi), esas olarak devletler, kü-
resel flirketler, uluslararas› organizasyonlar ve çeflitli sosyal hareketler gibi ulusla-
raras› aktörler aras›nda meydana gelen faaliyetler üzerinde odaklanmaktad›r. UEP,
politik müdahalelerden etkilenmeyen saf piyasalar›n bulunmad›¤›, ekonomi ve
politikan›n kesin s›n›rlarla birbirinden ayr›lmas›n›n mümkün olmad›¤› temeline da-
yanmaktad›r. Buna göre dünyadaki geliflmeleri anlamak için politik ve ekonomik
faktörleri birlikte göz önünde bulundurmak gerekir.
Uluslararas› Ekonomi
Politi¤in Tan›m› ve Temel
Kavramlar›
Uluslararas› ekonomi politik,
ekonomi/piyasa ve
devlet/politika aras›ndaki
karfl›l›kl› iliflkileri ve
etkileflimleri uluslararas›
düzeyde ele al›p inceleyen
bir disiplindir.
fiekil 1.1
Miktar
D
S
0
P
3
P
1
P
2
S
D
Q
3
Q
1
Q
2
Q
4
Fiyat
Denge, arz-talep kesiflince oluflur.
“Klasik ‹ktisat 1776 y›l›nda Adam Smith’in ‘Uluslar›n Zen-
ginli¤i’ adl› kitab›yla do¤du. Adam Smith Newton hayra-
n›yd›, zaten ‘yöntem’ konusundaki kitab› da Newton üzeri-
nedir. Newton fizi¤i, do¤adaki ‘denge’ durumundan yola
ç›kt› ve ‘denge’ kavram›n› en temel prensiplerden biri ola-
rak kabul etti. Bu nedenle ‘denge’ kavram› Klasik ‹kti-
sat’›n da en temel prensiplerinden biri oldu. Sorular, ‘den-
genin bozulmas›’ ve ‘dengeye gelifl’ parantezinde seyretti.
‹ster ‘denge’de, ister ‘eksik denge’ de seyretsin, iktisadi
mekanizmay› hareket ettiren vazgeçilmez yasa ise hep
‘arz ve talep’ olarak kald›. ‘Arz ve talep’ temel yasa olma-
ya da devam ediyor.

En genel anlamda ekonomi (iktisat), k›t kaynaklarla s›n›rs›z ihtiyaçlar›n nas›l
karfl›lanaca¤› sorusuna cevap arayan bilim dal›d›r ve toplum içinde servetin yarat›l-
mas› (üretim), da¤›t›lmas› ve kullan›lmas›n› belirleyen sistem olarak tan›mlanabilir.
Buna karfl›l›k politika, “devlet ifllerini düzenleme ve yürütme sanat›yla ilgili özel gö-
rüfl veya anlay›fl” olarak tan›mlan›r ve ayn› zamanda sosyal ve ekonomik faaliyetle-
rin ve karfl›l›kl› etkileflimlerin nas›l olaca¤›n› belirleyen kurumlar ve kurallar setidir.
Gerek ulusal gerekse uluslararas› ekonomiler, teoride düflünüldü¤ü gibi tam re-
kabet piyasalar› fleklinde ifllemezler. Bu konuda ileri sürülen aç›klamalar soyut
modeller olup gerçek hayatta pek karfl›lafl›lan durumlar de¤ildir. Gerçekte ulusal
ve uluslararas› piyasala-
r›n iflleyifli birçok faktö-
rün etkisi alt›ndad›r.
1973 ve 1979’da Petrol
Üreten Ülkeler Örgütü-
nün (OPEC) petrol fi-
yatlar›nda meydana ge-
tirdi¤i büyük oranl› ar-
t›fllarda da görüldü¤ü
gibi üreticiler ya da sat›-
c›lar ile al›c›lar bir araya
gelerek mallar›n fiyatla-
r›n› yükseltebilmekte
veya düflürebilmekte-
dirler. Yine hükûmetler,
ald›klar› kararlar ve yapt›klar› uygulamalarla tüketim, arz, talep kal›plar› ve fiyatlar
yan›nda daha birçok ekonomik de¤iflken üzerinde etkili olabilmektedirler.
Bu sebeple, toplumlar içinde ortaya ç›kan geliflmeleri pür ekonomik yaklafl›m-
lar ve modellerle aç›klamak mümkün olmamaktad›r. OPEC, 1973 y›l›nda petrol fi-
yatlar›n› yükseltti¤inde baz› piyasac› iktisatç›lar, arz talep güçleri üzerindeki bu tür
manipülasyonlar›n ancak k›sa vadede etkili olabilece¤ini ileri sürmüfllerdi. Ancak,
o zamanlardan bugüne yaflananlar, petrol fiyatlar›n›n, hem piyasa güçlerinin hem
de OPEC üyelerinin piyasalara müdahale kabiliyetinin bir fonksiyonu oldu¤unu
gösterdi. Benzer flekilde ücret, fiyat ve rant kontrolü, vergilendirme, sübvansiyon-
4
Uluslararas› Ekonomi Politik
Resim 1.1
Toplumlarda meydana gelen
geliflmeleri pür ekonomik
yaklafl›mlar ve modellerle
aç›klamak mümkün
olmad›¤› gibi, politik
geliflmeleri de ekonomik
faktörlerden ba¤›ms›z olarak
aç›klamak mümkün de¤ildir.
Dolay›s›yla, disiplinler aras›
bir yaklafl›ma ihtiyaç vard›r.
Resim 1.2
‹ktisat, bireyler ve
toplumlar›n s›n›rl›
kaynaklar›n›, s›n›rs›z
ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için
nas›l da¤›tt›klar›n› inceleyen
bilim dal›d›r.
Baflka bir tan›ma göre
politika (siyaset), otorite ile
ilgili kurumlar›n ve bu
kurumlar›n oluflmas›nda ve
ifllemesinde rol oynayan
davran›fllar›n bilimidir.
Seçmenler, “demokrasilerde
siyasal düflünce ve tercihlerini
oy kullanarak belirten
kiflilerdir.”
“Halk egemenli¤i” anlam›na gelen de-
mokrasi, “genel ve eflit oy hakk›na, be-
lirli aral›klarla yap›lan seçimlere, gizli oy
ve aç›k say›ma, seçim mekanizmas› ile
siyasi iktidar›n de¤ifltirilmesi ilkesine
dayanan ve iktidar karfl›s›nda ifade ve
örgütlenme özgürlü¤ü prensibinden ha-
reketle, kurumsallaflm›fl bir muhalefetin
bulundu¤u politik bir sistemdir.”
Tarih, 11 Eylül 2001. New York'taki ‹kiz Kuleler sald›r›ya
u¤ram›fl halde.
“11 Eylül 2001'de Washington ve New York'a düzenlenen sald›r›lardan sonra
dünya, Irak ve Afganistan'›n iflgaline, Bali, Madrid ve Londra'daki bombal› ey-
lemlere tan›k oldu, Baflkan Bush'un 'terörle savafl doktrini' uzun uzun tart›fl›ld›.
ABD, Irak, Afganistan ve Pakistan'da yürüttü¤ü operasyonlara 4 trilyona yak›n
para harcad›.
11 Eylül'den bu yana havac›l›k sektöründe güvenlik bambaflka bir boyuta ta-
fl›nd›; yolcular›n kimlikleri taran›r, üstleri didik didik aran›r hale geldi.
11 Eylül'ün bir di¤er miras›, çok kültürlü toplumlar içindeki güvensizlikleri su
yüzüne ç›karmas› oldu.
'Medeniyetler Çat›flmas›' yaflanaca¤› kehanetleri uzun süre gündeme hakim
oldu. Müslümanlar Bat›l›lar›n bir anda kendilerini 'potansiyel terörist' olarak
gördü¤ünden flikâyetçiydi...”
Kaynak: BBC, 09.09.2011.

lar ve teflvikler, gümrük tarifeleri ve di¤er ticaret engelleri ve kamu harcamalar› yo-
luyla devletler de ekonomi ve piyasalar üzerinde etkili olmaktad›rlar.
Ayn› flekilde, politik geliflmeleri ve olaylar› da ekonomik faktörlerden ba¤›ms›z
olarak aç›klayabilmek mümkün de¤ildir. Gerek ulusal çapta ve gerekse uluslarara-
s› alanda bask› gruplar›, politikac›lar ve di¤er politik aktörler ekonomik geliflmeler
üzerinde piyasalar kadar etkili olabilmektedirler. Böyle bir dünyada displinlerara-
s› bir yaklafl›m›n olaylar› aç›klay›c› gücü daha yüksek olmaktad›r. Bundan dolay›
ekonomi politik, dünyay› anlamland›rmada ve geliflmeleri aç›klamada birbirinden
ayr› ele al›nan ekonomi ve politika bilimlerinden daha elveriflli bir analiz arac›d›r.
Bu bölümde UEP’nin temel özelliklerini ve çeflitli bilim dallar›yla olan iliflkisini
ortaya koyacak, günümüzün karmafl›k olaylar›n› aç›klamada disiplinleraras› bütün-
cül bir bak›fl aç›s›n›n gereklili¤ini belirtece¤iz. Örne¤in, küreselleflme ve 11 Eylül
olaylar› yaln›z ABD’de de¤il bütün dünyada önemli geliflmelere yol açm›fl, dünya-
daki bütün insanlar›n hayat›n› etkilemifltir. Bu tür olaylar gibi Do¤u Avrupa, Güney
Do¤u Asya ve Orta Do¤u’da ulusal ekonomik sistemlerin dönüflümü, dünyadaki fa-
kirlik, açl›k ve gelir da¤›l›m› gibi problemler, uluslararas› örgütler ve hükûmet d›fl›
organizasyonlar›n davran›fl› ve küresel ›s›nma gibi konular›n UEP gibi birçok disip-
lini bir arada bulunduran bir bak›fl aç›s›yla daha iyi anlafl›labilece¤ini görece¤iz.
EKONOM‹ POL‹T‹K
Ekonomi politik veya politik ekonomi çeflitli anlamlarda kullan›lmaktad›r. Baz›la-
r›na göre bu terim, ekonomik faaliyetlerin politik temellerinin yani devlet politika-
lar›n›n hangi yollarla piyasalar›n iflleyifli üzerinde etkide bulundu¤unun araflt›r›l-
mas›n› ifade etmektedir. Meseleye di¤er taraftan bakanlara göre ise ekonomi poli-
tik, politik faaliyetlerin ard›ndaki ekonomik faktörlerin araflt›r›lmas›d›r. Bu yakla-
fl›mda ön plana ç›kan, ekonomik güçlerin devlet politikalar›n› ne flekilde biçimlen-
dirdi¤idir. Asl›nda, her iki yaklafl›mda birbirini tamamlamaktad›r çünkü politik fa-
aliyetler ve uygulamalar ile piyasalar sürekli bir karfl›l›kl› etkileflim içindedirler. Ya-
ni bugünkü politika tercihleri, gelecekteki refah düzeyini (ekonomik geliflmeyi) et-
kilerken kendisi de ekonomik geliflmelerden etkilenmektedir. 
‹lk olarak 1615 y›l›nda, Frans›z iktisatç› Antoine de Montchrestien ekonomi po-
litik ifadesini kulland› görüflü yayg›nsa da Turquet taraf›ndan bu tarihten yaklafl›k
dört y›l önce bu ifadenin egemen devletin yurttafllar› karfl›s›ndaki görevleriyle ilifl-
kili olarak kullan›ld›¤› gerçektir.
Bugün “ekonomi” olarak an›lan bilim dal› bir zamanlar “ekonomi politik” ola-
rak adland›r›l›rd› ve özellikle de Marksist düflüncenin siyasi olaylar›n ekonomik ar-
ka plan›n› ifade etmek üzere literatüre kazand›rd›¤› bir kavramd›. Bugün ise bu dar
anlam›n›n çok ötesinde ekonomi politik, bir yandan uluslararas› iliflkiler ve siyaset
biliminin temel de¤iflkeni olan gücü, di¤er taraftan ise ekonominin temel de¤iflke-
ni olan servetin oluflumu ve da¤›l›m› aras›ndaki karfl›l›kl› iliflkiyi araflt›rmaktad›r.
Temel olarak ekonomi politik, politik kurumlar ve ortam ile iktisadi sistem ara-
s›ndaki etkileflimi, ekonomi, hukuk, siyaset ve sosyoloji gibi bilim dallar›ndan fay-
dalanarak araflt›ran disiplinleraras› bir alan› ifade eder.
Ekonomi Politik 18’inci yüzy›lda ortaya ç›kt›¤›nda, insanlar›n ihtiyaç ve istekle-
ri ile bunlar› karfl›layan mal ve hizmetlerin üretiminin ve da¤›t›m›n›n belirlendi¤i
sistemde meydana gelen ciddi de¤iflimi anlamaya yard›mc› olmufltur. Daha önce
ortaya ç›kan Yunanca as›ll› ekonomi kelimesi ise ev yönetimi anlam›na gelmektey-
di ve ihtiyaçlar›n hanehalk› içinde belirlendi¤i ve bunlar› tatmin eden fleylerin de
yine hanehalk› içinde üretildi¤i bir toplumu iflaret ediyordu. Politik ekonomi ya da
ekonomi politik ise devletin ekonomik ifllerinin yönetimi anlam›na geliyordu. 
5
1. Ünite - Uluslararas› Ekonomi Politi¤in Tan›m› ve Temel Kavramlar›
Ekonomi politik, politika ile
ekonomi aras›ndaki
etkileflimi konu al›r.

‹lk zamanlarda, ekonomi politik çal›flmalar›nda, halk›n ihtiyaçlar›n›n daha iyi
karfl›lanmas› için devlet adamlar›na devletin ekonomik ifllerini yürütmede yol gös-
termek amaçlan›yordu. Dolay›s›yla, ekonomi politikle birlikte devletin ya da devlet
adamlar›n›n ekonomik meselelerdeki sorumluluklar›yla ilgili bir tart›flma da ortaya
ç›kt›. Acaba hangi isteklerin karfl›lanaca¤›n› belirlemek ve kaynaklar› buna göre ha-
rekete geçirmek devletin sorumlulu¤u muydu yoksa bu konu kendi ç›karlar› tara-
f›ndan motive edilen fertlere mi b›rak›lmal›yd›? Bu soru bugün de güncelli¤ini ko-
rumakta ve ekonomi politik içinde merkezî bir yere sahip olmay› sürdürmektedir.
Politika ile ekonomi aras›ndaki iliflki bir ülkenin dünya ekonomisine kat›l›m›
meselesinde de kendisini göstermektedir. Ülkenin ne ölçüde ve ne flekilde dünya
ekonomisine kat›laca¤› ülke içinde al›nan politik kararlardan büyük ölçüde etki-
lenmektedir. Dünya ile olan bu iliflki baz› gruplara kazanç sa¤larken di¤er baz›
gruplar bundan olumsuz etkilenebilmektedir ve bu sebeple bu konuda ne yap›l-
mas› gerekti¤i ile ilgili olarak politik bir mücadele ortaya ç›kmaktad›r. Vergiler, fa-
iz oranlar›, gümrük tarifeleri ve di¤er ülkelerle ekonomik konularda yap›lan çeflit-
li pazarl›klar bu süreçte yer alan konulardan baz›lar›d›r. Ortaya ç›kacak sonuçlar,
bu mücadeleye kat›lan gruplar›n sahip olduklar› kaynaklara, bunlar aras›ndaki güç
iliflkilerine ve devleti yönetenlerin bu gruplar›n ç›karlar›ndan ne ölçüde ba¤›ms›z
hareket edebileceklerine ba¤l›d›r.
Bu sürecin daha genel bir versiyonu, ekonomik kararlar›n al›nmas›nda hükû-
met ile özel teflebbüsün ç›karlar› aras›nda nas›l bir iliflki olmas› gerekti¤i fleklinde-
ki tarihi hayli eskilere kadar giden sorudur. Bat›l› kapitalist ülkelerde, 1930 ile 1950
y›llar› aras›ndaki depresyon ve savafl tecrübesi ekonomik kararlar›n politize olma-
s›na ve bu konular üzerinde devlet yönetimi çerçevesinde odaklan›lmas›na sebep
oldu. Politik liderler ekonominin düzenlenmesi meselesiyle yak›ndan ilgilendiler
ve ulusal refah onlar›n sorumluluklar› olarak görüldü. Bugün ise ekonomilerin ge-
nifllemekte mi yoksa daralmakta m› oldu¤u seçim sonuçlar› üzerinde hâlâ en etki-
li olan faktördür. Ayr›ca, uluslararas› ekonomik rekabetin yo¤unlaflmas›, hükûmet-
leri belirli sanayilerin teflvik edilmesinde daha fazla rol oynamaya sevk ederek,
ekonomi politi¤in ifl alan›n› geniflletmektedir.
Ekonomi politi¤i k›saca tan›mlay›n›z.
ULUSLARARASI EKONOM‹ POL‹T‹K
Yukar›daki ekonomi politik tan›m›ndan hareketle uluslararas› ekonomi politik,
uluslararas› arenada devletlerin ve piyasalar›n karfl›l›kl› iliflkilerini araflt›ran siyaset,
ekonomi ve uluslararas› iliflkiler gibi çeflitli disiplinleri kapsayan bir çal›flma alan›
olarak tan›mlanabilir. Bir baflka deyiflle UEP, politik ve ekonomik de¤iflkenlerin
uluslararas› ekonomik ifllemler üzerindeki olumlu ya da olumsuz etkileri ile ilgili-
dir. Buna göre, politik müdahalelerden ve düzenlemelerden ba¤›ms›z saf piyasalar
mevcut de¤ildir ve uluslararas› çerçevede de ekonomi ile politika aras›nda kesin
s›n›rlar çizmek mümkün de¤ildir. Sonuç olarak, uluslararas› ekonomi politik ya da
uluslararas› politik ekonomi, esas olarak devletler, küresel flirketler, uluslararas› or-
ganizasyonlar ve sosyal hareketler gibi uluslararas› aktörlerin faaliyetleri ve bunlar
aras›nda meydana gelen karfl›l›kl› etkileflimler üzerinde yo¤unlaflmaktad›r.
6
Uluslararas› Ekonomi Politik
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
1
UEP; devletler, küresel
flirketler, uluslararas›
organizasyonlar ve sosyal
hareketler gibi uluslararas›
aktörlerin faaliyetleri ve
karfl›l›kl› etkileflimleri
üzerinde yo¤unlafl›r.

Uluslararas› ekonomi politi¤in temel ilgi alanlar›n› k›saca belirtiniz.
Modern dünyada ulusal ve uluslararas› ölçekte ekonomi (piyasa) ve politika (dev-
let) aras›nda giderek artan karfl›l›kl› etkileflim karmafl›k bir yap› ortaya ç›karm›flt›r. Bu
karmafl›k yap›n›n anlafl›lmas› konusundaki ihtiyaç sonucu uluslararas› ekonomi poli-
tik yeni bir disiplin dal› olarak 1970’lerden itibaren ilgi görmeye bafllam›flt›r. Bu ilgi-
nin ortaya ç›kmas›nda uluslararas› olaylar etkili olmufltur. Bu olaylar aras›nda, özellik-
le OPEC’in uygulad›¤› petrol ambargosu ve Bretton Woods sisteminin y›k›lmas› önem
tafl›maktad›r. Bu olaylar›n ortaya ç›kard›¤› teorik ve pratik problemler, bilim adamla-
r›n› ve politika yap›mc›lar›n› ekonomi ve politikay› bir arada düflünmeye itmifltir.
Yaflanan h›zl› geliflmeler sonucu bugün ortaya ç›kan uluslararas› ekonominin
bafll›ca özellikleri çok uluslu üretim ve ülkeler aras›nda finansal ak›mlar›n ve tica-
ret hacminin çok büyük boyutlara ulaflmas›d›r. Bu flekilde gittikçe derinleflen eko-
nomik bütünleflme ve küreselleflme ve bu sayede elde edilen refah art›fl› ile ulusal
ba¤›ms›zl›k ve politik kontrolü elde tutma arzusu aras›nda meydana gelen çeliflki,
küresel ekonominin bafll›ca meselesini oluflturmaktad›r. Buna ba¤l› olarak bireyler,
s›n›flar ve di¤er toplumsal gruplar ile devletler aras›nda meydana gelen görüfl ay-
r›l›klar› siyasi anlaflmazl›klar›n ortaya ç›kmas›na da zemin haz›rlamaktad›r.
Ekonomik ve politik faktörlerin böylesine iç içe girdi¤i bir dünyada uluslararas›
ekonomi politik konusunda yap›lan analizlerde birbirinden farkl› çok say›da faktö-
rün aras›ndaki karfl›l›kl› etkileflimin dikkate al›nmas› gerekmektedir. Bu aç›dan bafl-
l›ca iki grup iliflki üzerinde durulmas› faydal› olacakt›r: Ulusal ve uluslararas› eko-
nomi politik aras›ndaki iliflki ile sosyal güçlerle devlet aras›ndaki iliflki. Günümüzün
karmafl›k dünyas›n› anlamak aç›s›ndan hem ulusal hem de küresel güçlerin göz
önünde bulundurulmas› gerekti¤i herkes taraf›ndan kabul edilmekle birlikte, han-
gisinin daha öncelikli oldu¤u konusunda tart›flmalar vard›r. Baz› kimselere göre
uluslararas› güçler ulusal ç›karlar› büyük ölçüde etkilerken baz›lar›na göre ise ulu-
sal konular daha fazla önceli¤e sahiptir ve küresel konular› arka plana atmaktad›r.
UEP çerçevesinde yap›lan birçok tart›flma bu ulusal - uluslararas› ay›r›m›na da-
yanmaktad›r. Mesela, kimilerine göre üçüncü dünya ülkelerinin karfl›laflt›¤› fakirlik
problemi küresel ekonomik düzendeki dengesizlikten kaynaklan›rken kimilerine
göre de bu problem geliflmekte olan ülkelerdeki yanl›fl ve yetersiz politik ve ekono-
mik uygulamalar›n›n bir sonucudur. Benzer flekilde, baz›lar› çok uluslu flirketleri bü-
yük güce sahip, ba¤›ms›z küresel yap›lanmalar olarak görürken baz›lar› da bu flirket-
leri ait olduklar› ülkelerin ulusal sisteminin bir parças› olarak kabul etmektedir.
UEP çerçevesinde görüfllerin farkl›laflt›¤› bir baflka nokta da devletle toplum ara-
s›ndaki karfl›l›kl› iliflkilerdir. Devlet politikalar›n›n oluflturulmas›nda devlet kurum-
lar›n›n ve politikac›lar›n ne derece ba¤›ms›z hareket ettikleri ve çeflitli sosyal bask›
gruplar›n›n etkileri bu konudaki temel soruyu oluflturmaktad›r. Bir görüfle göre
devlet, toplum kaynakl› siyasi, ekonomik ve sosyal bask›lardan büyük ölçüde ba-
¤›ms›z, özerk bir niteli¤e sahiptir. Devlet toplumu flekillendirmektedir; d›fl ekono-
mi politikalar› da bu kapsaml› flekillendirme sürecinin bir parças› olmaktad›r.
Bu konudaki karfl›t görüfle göre ise politika yap›mc›lar› temel toplumsal talep-
lerin temsilcileri durumundad›r. Politik sistem, en fazla bu taleplerin belli bir düze-
ne sokulmas›n› sa¤layabilir. Devlet asl›nda, çeflitli sosyoekonomik ve politik ç›kar-
lar›n hayata geçirilmesine yarayan bir araçt›r. D›fl ekonomi politikalar› da t›pk› di-
¤er devlet faaliyetleri gibi, toplumsal taleplere cevap verecek flekilde oluflmakta ve
devlet toplumu de¤il, toplum devleti flekillendirmektedir.
7
1. Ünite - Uluslararas› Ekonomi Politi¤in Tan›m› ve Temel Kavramlar›
Bugün dünyada, ulusal ve
uluslararas› ölçekte ekonomi
ve politika aras›nda giderek
artmakta olan karfl›l›kl›
etkileflimin yaratt›¤›
karmafl›k yap›y› anlamak
için ekonomi ve politikay› bir
arada düflünen bir
yaklafl›ma ihtiyaç vard›r.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
2
UEP; Ekonomi, Siyaset Bilimi
ve Uluslararas› ‹liflkiler gibi
üç temel çal›flma alan›n›
birlefltirmektedir.

UEP çerçevesinde önemli konulardan biri de dünya ekonomisinde rol alan de-
¤iflik aktörler aras›ndaki eflitsizliktir. Uluslararas› alanda çeflitli konularda ifl birli¤i
yap›lmas› bütün taraflar için kazançl› olsa bile bu ifl birli¤inin sa¤lanmas› kolay ol-
mayabilir. Uluslararas› aktörler ifl birli¤i yapt›klar› durumlarda bile ayn› zamanda
birbirleriyle rekabet hâlindedir. Mesela Avrupa ülkeleri, ABD ve Japonya ile reka-
bet edebilmek gayesiyle aralar›nda mallar›n, hizmetlerin, sermayenin ve insanlar›n
serbestçe dolafl›m›n›n sa¤lanaca¤› serbest bir pazar oluflturmufllard›r. Ancak, bu
birlik de Avrupal› ülkelerin menfaatlerinin her zaman ortak olmas›n›n mümkün
olmad›¤›n› göstermifltir. Bazen bir ülkenin içinde bulundu¤u durum, ekonomiler
aras›ndaki s›k› ba¤›ml›l›k sebebiyle di¤er ülkelerle anlaflmazl›k içine düflülmesine
sebep olmaktad›r.
Özet olarak, yeni bir araflt›rma sahas› olarak UEP, klasik uluslararas› iliflkiler, si-
yaset bilimi ve ekonominin problemati¤inin ötesine geçmektedir. Mesela, savafl ve
güvenlikle ilgili konular uluslararas› iliflkiler aç›s›ndan son derece büyük öneme
sahiptir. Fakat bu problemler, UEP’nin yaln›zca bir bölümünü teflkil ederler ve
hem politikay› hem de ekonomiyi ilgilendirdikleri ölçüde UEP aç›s›ndan bir anlam
tafl›rlar. K›sacas› UEP, var olan klasik araflt›rma sahalar›nda hakim olan ortodoks
anlay›fl›n bir elefltirisi olarak geliflmifltir.
UEP, ekonomi ve politikan›n uluslararas› seviyedeki iliflkileri ile iç politika sü-
reçleri aras›nda ba¤lant› kurar. Mesela hegemonya ve emperyalizm gibi kavramlar
ekonomi ve politika aras›nda böyle bir iliflki kurmaktad›r. Çeflitli münferit olaylar
ve politikalar, UEP’de di¤er alanlar aç›s›ndan yol açabilecekleri sonuçlar aç›s›ndan
sorgulan›rlar. Mesela, Körfez Savafl›’n›n genel dünya politik ve ekonomik istikrar›
üzerindeki sonuçlar›n›n ya da bir uluslararas› ödeme arac› ve rezerv para olarak
dolar›n de¤eri üzerindeki etkilerinin ne olaca¤› böyle bir sorudur. Buna göre, ulus-
lararas› ekonomi politi¤e göre, hiçbir olay, süreç ya da politika, sorgulanmaks›z›n
ekonomik, politik, ulusal ya da uluslararas› olarak kabul edilemez. 
UEP; analitik aç›dan, ulusal politika ve ekonomi ile uluslararas› politika ve ulus-
lararas› ekonominin bir bileflkesi olup, bunlardan her biri di¤er üçü taraf›ndan et-
kilenir. Ulusal politikalar ve ekonomiler birbirleriyle etkileflirlerken bunlar ayn› za-
manda küresel çevre taraf›ndan belirlenirler. Uluslararas› güçler, iç politikay› hatta
ülkelerin politik kurumlar›n› etkiler. Devletlerin ulusal hareket alan›, uluslararas›
sistemin yap›s›yla s›n›rl›d›r. Mesela, kuvvetli d›fl bask›lar›n ve tehditlerin yoklu¤u
daha aç›k ve demokratik bir devlet yap›s› ortaya ç›karabilir. Buna karfl›l›k, ciddi d›fl
bask› ve tehditlerle karfl›laflan bir devlet daha otoriter olabilir. 
UEP; ekonomik geliflme, küresel çapta fakirlik problemi ve açl›k, üçüncü dün-
yan›n borç problemi, çevre ile ilgili problemler, uluslararas› ticaret ve finans sis-
temleriyle ilgili belirsizlik ve kaos, küresel terör ve güvenlik problemleri gibi küre-
sel meselelerle de ilgilenir. Bu yüzden UEP, uluslararas› politika ve ekonomi ara-
s›ndaki etkileflimleri ortaya ç›karmaya ve de¤erlendirmeye çal›flmaktad›r. Bu mese-
leler; de¤iflen uluslararas› liderlik ve dünya ekonomisindeki yap›sal de¤iflmeler ile
ekonomi, ulusal ve uluslararas› güvenlik, uluslararas› düzen aras›ndaki giderek ar-
tan hayati iliflkilerin arka plan› göz önünde bulundurularak incelenir.
UEP, ayn› zamanda devletlerin ulusal politikalar›n›n ve ekonomi politikalar›n›n
di¤er baz› önemli devletler taraf›ndan nas›l belirlenebildi¤ine de dikkat çekmekte-
dir. Mesela bir ülke, büyük bir ekonomiye sahipse ve geniflletici maliye politikas›
uyguluyorsa bu durum di¤er ülkeler üzerinde de birtak›m etkiler meydana getir-
mektedir. Genifl bir piyasa olarak ABD’de bu flekilde meydana gelen talep art›fl› di-
¤er ülkelere ait çeflitli mallar›n talebinde de art›fl meydana getirebilmektedir. Buna
8
Uluslararas› Ekonomi Politik

karfl›l›k, ABD’de ortaya ç›kan fliddetli bir resesyon (iktisadi durgunluk), özellikle
birincil mallar›n talebini ve fiyat›n› azaltarak, az geliflmifl ülkeler üzerinde olumsuz
etkiler meydana getirebilir. 
UEP konusunda üç temel düflünce ak›m›n›n varl›¤›ndan söz edilebilir: Merkan-
tilizm/Realizm, Liberalizm ve Marksizm. Merkantilizm/Realizm uluslararas› iliflkile-
rin en eski düflünce okuludur ve iki temel özelli¤e sahiptir. Bunlar›n ilki, ekono-
mik konular› büyük ölçüde göz ard› etmesidir. Bu çerçevede yap›lan çal›flmalar
ekonomiden ziyade siyaset ve tarih konular›nda yo¤unlaflmaktad›r. ‹kincisi, güç
konusuna vurgu yaparak stratejik güvenlik konular›na daha çok önem vermesidir.
Bu iki özellik, en eski gelenek olmas›na ra¤men, bu teorinin etkisinin s›n›rl› kal-
mas›na sebep olmaktad›r.
Uluslararas› ekonomi politik alan›n›n bir di¤er önemli ekolü olan liberalizm sa-
dece ekonomi alan›yla s›n›rl› bir teorik düflünce olmay›p, entelektüel kökenleri
John Locke, David Hume, Adam Smith’e kadar uzan›r. Liberal teori, arkas›na ciddi
bir politik hareketi ald›¤› gibi, zengin bir felsefi temele de sahiptir. Uluslararas› eko-
nomi politik ba¤lam›nda liberalizmin analiz birimi; birey, firma ve piyasad›r. Realist
teoride söz konusu olan devletleraras› rekabet, liberal teoride firmalar aras›ndaki re-
kabete dönüflmektedir. Liberalizm, uluslararas› dayan›flman›n olabilece¤i ve bu du-
rumdan herkesin kazançl› ç›kabilece¤i konusunda iyimser bir yaklafl›ma sahiptir.
Liberalizm, merkantilizm/realizm karfl›s›nda daha belirgin hatlara sahip olan,
güçlü bir ahlak felsefesi üzerine oturtulmufl bir dünya görüflü olarak yer almakta-
d›r. Realist teoriye göre, uluslararas› sistemde hakim olan fley, anarflik bir yap›d›r.
Piyasan›n ba¤›ms›z hareket eden bireylerinin yerini uluslararas› sistemde devletler
al›r. Realizmin “güçler dengesi” üzerinde kurgulad›¤› dünya sisteminde, liberalizm,
serbest ticareti ve evrensel bar›fl› sa¤layacak bir sistem olarak tasarlanmakta, bunun
için de anarflinin de¤il, uyum içinde bir dünyan›n olmas› gerekti¤ini söylemektedir.
Realistler temel olarak nispi kazançlar üzerine odaklan›rlar. Onlar›n bu vurgu-
su, anarflik bir uluslararas› sistemde iktisadi iliflkilerin s›f›r toplaml› bir oyun oldu-
¤u görüflünden kaynaklan›r. Bu yaklafl›m, liberallerin pozitif toplaml› bir oyun flek-
lindeki iktisat tan›mlamalar›na ters düfler. Liberal teorinin tersine, realist teoride
devlet, uluslararas› ekonomik aktör olarak merkezî bir konumdad›r. Anarflik bir
dünya düzenini öne ç›karan realizm, gücü önemli bir faktör olarak merkeze al›r.
Realistler iflbirli¤inin ö¤renilebilece¤ini kabul eder. Bu yaklafl›m bazen de¤iflen
devlet davran›fllar›n› aç›klamas›na ra¤men, ç›karlar›n nas›l tan›mlanaca¤› ya da for-
müle edilece¤ine yönelik az fley söyledi¤i için genelde eksiktir.
Uluslararas› ekonomi politik alan›ndaki üçüncü büyük okul Marksizm’dir. Bu
alandaki geliflme a¤›rl›kl› olarak Marks’tan sonra gerçekleflmifltir. Bu teoriye göre
insan davran›fl› ve amac› belirli bir zamandaki maddi çevre taraf›ndan biçimlendi-
rilmektedir. Bu yöntem Tarihsel Materyalizm olarak ifade edilmektedir. En genel
anlamda tarihsel materyalizm, toplumun maddi temelinin üretimi ve yeniden üre-
timinin tarihsel geliflmede belirleyici oldu¤u görüflüne dayanmaktad›r. Marksist
ekonomi politik, toplumsal hayat›n bütün yönlerinin metalaflmas›n› ve kapitalist
toplumsal iliflkilerin derinleflmesini aç›klamaktad›r.
Marksizm için modern dünyan›n merkezî kurumu sermaye, bask›n toplumsal
yap› ise kapitalizmdir. Sermaye üzerindeki vurgusu ile Marksist ekonomi politik,
küresel ekonomi politi¤i de içine almaktad›r. Marksizm, akademideki geleneksel
ay›r›m çizgilerini kabul etmedi¤i gibi, ulusal ile uluslararas› siyaset aras›ndaki ana-
litik ay›r›m› da benimsememektedir. Böylelikle Marksizm, küresel ekonomi politik
ile modern ekonominin bütüncül ve elefltirel bir aç›klamas›n› sunmaktad›r. 
9
1. Ünite - Uluslararas› Ekonomi Politi¤in Tan›m› ve Temel Kavramlar›
Uluslararas› ekonomi politik,
çeflitli küresel problemler
yan›nda devletlerin d›fl
politikalar›n›n ve ekonomi
politikalar›n›n birbirlerinden
nas›l etkilendi¤i ile de
ilgilenmektedir.
Zengin bir felsefi temele ve
güçlü bir ahlak felsefesine
sahip olan liberalizm
evrensel bar›fl› sa¤layacak
bir sistem olarak
tasarlanm›flt›r. Uluslararas›
dayan›flma ve bundan
do¤acak kazançlar
konusunda iyimser bir
yaklafl›ma sahiptir.