Uluslararasi ekonom‹ pol‹T‹k yazar Prof. Dr. Mehmet altan (Ünite 1-8) Editör

Uluslararas› ekonomi politik alan›ndaki bafll›ca düflünce ak›mlar› hangileridir? K›saca
anlat›n›z.
ULUSLARARASI EKONOM‹ POL‹T‹⁄‹N TAR‹H‹
GEL‹fi‹M‹
Adam Smith’ten Karl Marks’a kadar 20’nci yüzy›ldan önce yaflam›fl olan pek çok dü-
flünür politika ile ekonomiyi birbirlerine ba¤l› alanlar olarak görmekte ve politik
ekonomi konusunda yaz›lar yazmaktayd›. Ancak, 20’nci yüzy›l›n bafl›ndan itibaren
ekonomi ve politika alanlar›nda yap›lan çal›flmalar birbirlerinden ayr›lmaya bafllad›.
Ekonomi konusundaki çal›flmalar belirli piyasalar›n iflleyifli ve birbirleriyle etkilefli-
mi üzerinde yo¤unlaflt›. Yeni matematiksel tekniklerin de geliflmesiyle, di¤er boyut-
lar›ndan ar›nd›r›lm›fl pür ekonomik olaylar ve modeller formüle edilmeye bafllad›.
Ayn› dönemde, politika konusunda çal›flanlar da ekonomiden ba¤›ms›z bir po-
litika analizine yönelmifllerdi. Modern politik kurumlar›n, kitlesel siyasi partilerin,
politika konusunda daha fazla bilgi sahibi bir toplumun ve modern bürokrasinin
ortaya ç›k›fl› bu e¤ilimi hakl› k›lar gibi görünüyordu. Bu flekilde, 20’nci yüzy›l bo-
yunca, bir taraftan iktisatç›lar ekonominin iflleyifline dair giderek daha ayr›nt›l› bir
flekilde haz›rlanm›fl karmafl›k modeller gelifltirirlerken siyaset bilimciler de politik
faaliyetleri ve geliflmeleri aç›klayan teoriler ortaya att›lar.
Asl›nda ekonomi ve politika bilimleri aras›nda ayr›m yapma düflüncesi devlet
ile sivil toplum aras›nda kavramsal ayr›l›¤›n ortaya ç›kt›¤› 18’inci yüzy›l ve 19’uncu
yüzy›l bafllar›na kadar geri götürülebilir. Bu ayr›m, ikili bir befleri faaliyet sahas›
düflüncesine dayanmaktad›r: Bir tarafta toplum temelli bir statü ve piyasa iliflkileri
üzerine dayal› olarak ortaya ç›km›fl olan bir “fertler toplumu” ya da sivil toplum,
di¤er tarafta iç bar›fl ve adalet, d›fl güvenlik ve piyasalar›n iflleyifli için gerekli flart-
lar› yerine getiren s›n›rl› fonksiyonlara sahip bir devlet. 
Yukar›da bahsi geçen bu ikili ayr›ma dayal› kavramsallaflt›rma, ekonominin dev-
let müdahalesinin d›fl›nda tutulmas› yoluyla, yeni do¤an orta s›n›f›n ç›karlar›na hizmet
eden, toplum içinde gücün belli bir da¤›l›m› durumunu da yans›tmaktad›r. Bu ikili ay-
r›m›n, devletin politik süreç ve davran›fl normlar› yan›nda, hakim bir ideoloji (libera-
lizm) içinde kurumsallaflmas› da söz konusu bu s›n›f›n ç›karlar›na hizmet etmifltir.
I. Dünya Savafl› sona erdi¤inde, uluslararas› düzenin hakimi durumunda olan ‹n-
giltere art›k bu konumunu kaybetmiflti. Savafltan güçlenerek ç›kan ABD ise kendi
kabu¤una çekilmiflti. Büyük depresyon ile sars›lan ABD, 1930’lu y›llar›n bafllar›nda,
ekonomisini istikrara kavuflturmak amac›yla uygulad›¤› korumac› politikalarla prob-
lemin dünyaya yay›lmas›na katk›da bulundu. Bu politikalarda uluslararas› iflbirli¤i
ihmal edilmekteydi. Ancak, 1934 y›l›nda bu izolasyoncu politikalara son verme yö-
nünde ad›mlar at›lmaya bafllad›. ABD Kongresi’nin onaylad›¤› Karfl›l›kl› Ticaret An-
laflmalar› Yasas› di¤er ülkelerle gümrük tarifelerinin indirilmesi konusunda görüfl-
meler yap›lmas›na imkân vermekteydi. Ticaretin serbestleflmesi ve uluslararas› eko-
nomik iflbirli¤i yönünde at›lan bu ad›m, Avrupa’da savafl tehdidinin belirmesinden
sonra ABD’nin ‹ngiltere ve Fransa ile yak›nlaflmas›yla daha da derinleflti.
Yeni bir uluslararas› düzen oluflturulmas› yönünde at›lan bu ad›mlar daha II.
Dünya Savafl› bitmeden sonuç vermeye bafllam›flt›. Savafl’›n ard›ndan, 1944 y›l›nda
müttefik devletlerin kat›l›m›yla imzalanan Bretton Woods Anlaflmas› ile ABD lider-
li¤inde kurulan yeni dünya düzenini oluflturan kurumlar flekillenmeye bafllad›.
Sosyalist olmayan ülkeleri kapsayan bu yeni uluslararas› ekonomik düzenin üç te-
mel kurumu vard›: Uluslararas› parasal iflbirli¤inden sorumlu olan Uluslararas› Pa-
10
Uluslararas› Ekonomi Politik
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
3

ra Fonu (IMF), dünya ticaretinin serbestlefltirilmesine yönelik görüflmeleri yürüte-
cek olan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaflmas› (GATT) ve geliflmekte olan
ülkelere yap›lan yard›mlar› düzenleyen Dünya Bankas› (DB).
ABD’nin liderli¤inde flekillenen kapitalist dünyan›n ekonomi politi¤i yan›nda,
bir taraftan da SSCB önderli¤inde sosyalist blok ve bu bloka ait ekonomik iflbirli¤i
örgütü olan COMECON kurulmufltur. Böylece, II. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan orta-
ya ç›kan bu iki kutuplu sistem uluslararas› ekonomi politi¤in çerçevesini belirle-
mifltir. Bu sistem içinde kapitalist dünyada yaflanan geliflmeler birçok aç›dan
ABD’nin d›fl politikalar›n› yans›tmaktayd›. Bir anti-Sovyet Birli¤i oluflturma peflin-
deki ABD, bunu gerçeklefltirmek için Marshall Plan› çerçevesinde Avrupa ülkeleri-
ne büyük yard›mlarda bulundu ve ayn› zamanda d›fl ticarette uygulad›¤› k›s›tlama-
lar› büyük ölçüde kald›rd›. ABD flirketlerinin di¤er ülkelerdeki yat›r›mlar›nda da
büyük art›fllar meydana geldi.
ABD’nin bu politikalar› uluslararas› ekonomi politik üzerinde büyük etkiler
meydana getirdi. Ticaretin serbestleflmesi genifl ve zengin ABD pazar›n› yabanc›
üreticilere açarken ABD’li flirketlerin deniz afl›r› yat›r›mlar› hem Avrupa hem de ge-
liflmekte olan ülkelerde sermaye, teknoloji ve bilgi aç›s›ndan yaflanan s›k›nt›lar›n
afl›lmas›nda büyük rol oynad›. Do¤rudan veya Dünya Bankas› gibi kurumlar ara-
c›l›¤›yla gerçeklefltirilen ABD yard›mlar› di¤er ülkelerde ekonomik büyümenin fi-
nansman›na katk›da bulundu. Tabii bu geliflmelerden ABD ekonomisi de olumlu
etkilendi. Ayr›ca ABD’nin sa¤lad›¤› güvenlik flemsiyesi, özellikle Bat› Avrupa ülke-
leriyle Japonya’n›n kaynaklar›n› savunma harcamalar› yerine ekonomik büyüme-
nin sa¤lanmas› amac›yla kullanmalar›na imkân tan›d›.
Bütün bunlardan hareketle, ABD’nin d›fl ekonomi politikalar›n›n ve bu çerçe-
vede önderlik etti¤i uluslararas› iflbirli¤inin dünya ekonomisinin büyümesini sa¤la-
yan önemli bir faktör oldu¤u fikri genel kabul görmektedir. 1820 y›l›ndan I. Dün-
ya Savafl›’na kadar süren ve Pax Britannica olarak bilinen, Britanya’n›n uluslarara-
s› ekonomik sisteme önderlik etti¤i döneme benzerli¤inden dolay›, II. Dünya Sa-
11
1. Ünite - Uluslararas› Ekonomi Politi¤in Tan›m› ve Temel Kavramlar›
Resim 1.3
Dünya ekonomisi 20'nci yüzy›l›n ortalar›nda
Bretton Woods'ta aya¤a kald›r›lm›flt›.
“1944 y›l›nda ABD, savafl›n yerle bir etti¤i dünya ekonomisini
aya¤a kald›rmak üzere, Almanya ve Japonya ile savaflan bütün
devletleri New Hampshire eyaletindeki Bretton Woods kasabas›-
na davet etmiflti.
Uluslararas› yeniden imar ve kalk›nma bankas›, k›sa ad›yla Dün-
ya Bankas› ile Uluslararas› Para Fonu bu buluflmada kurulmufl-
tu. Dünya Bankas›, Avrupa ile Asya, Afrika ve Latin Amerika’daki
geliflme halindeki ülkelerin yeniden imar›yla görevlendirilmiflti.
Para Fonu ise ekonomik yetersizliklerin bask›s› alt›ndaki milli
paralar› istikrara kavuflturacakt›.
Bretton Woods’un en önemli sonucu ise savafl sonras› dünya
ekonomik sistemine alt›n ve Amerikan dolar›n›n baz al›nacak ol-
mas›yd›. ABD dünya alt›n rezervinin üçte ikisine sahip oldu¤un-
dan Amerikan dolar›n›n rezerv para birimi olmas› kaç›n›lmazd›.
Böylece ABD savafltan sonra siyasi ve askeri oldu¤u kadar eko-
nomik bak›mdan da dünya liderli¤ine yükselmiflti.
Kaynak: Deutsche Welle Türkçe,
16.02.2011.

vafl›’n› takip eden 25 y›ll›k döneme Pax Americana ad› verilmifltir. Her iki dönem-
de de iki dünya gücünün liderli¤inde siyasi ve ekonomik alanda istikrar ve bar›fl
mümkün olmufltur.
II. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan kurulan liberal ekonomik sistem, dünya ekono-
misinde yüksek oranl› bir büyümenin gerçekleflmesini sa¤lad› ve bugünkü küre-
selleflen ekonominin ortaya ç›kmas›n›n flartlar›n› haz›rlad›. Bu durum ABD, Bat›
Avrupa ve Japonya’dan oluflan Bat› Bloku yan›nda üçüncü dünya ülkelerinin ç›-
karlar›na da hizmet etti. Ancak, 1968-1971 y›llar› aras›ndaki geliflmeler ABD’nin ç›-
karlar› ile bir bütün olarak uluslararas› kapitalist sistemin ç›karlar› aras›nda ayr›flma
yaflanmas›na neden oldu. Bu dönemde ABD’de ekonomik büyüme yavafllad› ve
di¤er Bat› Bloku ülkeleri ABD’yi pek çok sahada geçmeye bafllad›lar. ABD dünya-
daki ekonomik hâkimiyetini kaybetmeye bafllam›flt›. Sonunda ABD, Bretton Wo-
ods sisteminin sürdürülmesi konusundaki yükümlülüklerine son verdi. 
II. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan kurulan liberal ekonomik düzenin dünya ekonomisi üzerin-
deki etkileri neler olmufltur?
II. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan, ABD ile Sovyetler Birli¤i aras›nda yaflanan So¤uk
Savafl’›n etkisiyle uluslararas› politika güvenlik ve ihtilaf konular›na odaklanm›flt›.
Ancak, 1970’li y›llarda ABD - Sovyetler Birli¤i iliflkilerinde yaflanan yumuflama gü-
venlik meselelerini arka plana iterken Bretton Woods kur sisteminin çökmesi, pet-
rol krizinin yaflanmas› ve iflsizlik ve durgunlu¤un bir arada görülmesi anlam›na ge-
len stagflasyonun ortaya ç›kmas› gibi ekonomik geliflmeler politika ile ekonomi
aras›ndaki iliflkinin daha fazla dikkati çekmesine sebep oldu.
Dolay›s›yla siyasi bask› gruplar›, politikac›lar ve bürokratlar›n, piyasa güçleri
kadar ekonomik sonuçlar üzerinde etkili olabildi¤i bu dünyada, politika ile ekono-
mi aras›nda kesin bir ayr›m yapan yaklafl›m tatmin edici olamazd› ve 1970’lerden
itibaren ekonomi politik yaklafl›m› yeniden güç kazand›. Ayr›ca, II. Dünya Savafl›
sonras›n›n ilk 25 y›l›nda yaflanan istikrar ve refah›n ortadan kaybolmas›yla birlikte;
bir taraftan ekonomik meseleler politize olurken di¤er taraftan politik sistemler
içinde ekonomik konular giderek hakim duruma geldi.
II. Dünya Savafl› sonras›nda kurulan sistemde 1970’lerin bafl›ndan itibaren
problemler bafl göstermeye bafllam›flt›. Alt›n-dolar standard›na dayal› uluslararas›
sistem ortadan kalkm›fl ve yerini esnek kur sistemine b›rakm›flt›. Yeni kur sistemin-
de dolar eskisi gibi anahtar para de¤ildi ama yine de güçlü idi. Özellikle yaflanan
petrol krizleri dolara olan talebi art›rarak dolar›n gücünü muhafaza etmesini sa¤la-
m›flt›. Dünya ticaretinde gümrük tarifeleri düflük düzeyde kalmakla birlikte, çeflitli
tarife d›fl› engeller giderek yay›lmaya bafllam›flt›. 
Politik alanda ise bu y›llarda, Sovyetler Birli¤i ile ABD aras›ndaki iliflkilerin yu-
muflamaya bafllamas›yla, Bat› Avrupa ve Japonya için ABD’nin sa¤lad›¤› güvenlik
flemsiyesinin önemi azalm›flt›. Az geliflmifl ülkeler aç›s›ndan ise Kuzey - Güney ça-
t›flmas› Do¤u - Bat› gerginli¤inin önüne geçmeye bafllam›flt›. Sonuç olarak, 1970’li
y›llarda, ABD’nin ekonomik gücünün gerilemeye bafllamas›, Bretton Woods ku-
rumlar›n›n zay›flamas› ve uluslararas› para sisteminin çökmesi ve politik alanda So-
¤uk Savafl’›n fliddetini azaltmas›yla birlikte Pax Americana dönemi art›k sona ermiflti.
1980’li y›llar›n sonu ile 1990’l› y›llar›n bafl›nda Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas›,
uluslararas› politikada Do¤u - Bat› çat›flmas›n›n yerini baflka çat›flma alanlar›n›n
almas›na yol açm›flt›r. Merkezî planl› ekonomiden piyasa ekonomisine geçen ül-
kelerden baz›lar›, özellikle Orta Avrupa ülkeleri, önemli geliflmeler kaydederek
12
Uluslararas› Ekonomi Politik
1970’lerin bafl›ndan itibaren
II. Dünya Savafl›’n›n
ard›ndan kurulan
uluslararas› ekonomik
sistemde problemler ortaya
ç›kmaya bafllad›. Politik
alanda da So¤uk Savafl’›n
fliddetini azaltmas›yla
birlikte güvenlik problemleri
önem kaybetti.
II. Dünya Savafl›’n›n
ard›ndan uygulanan liberal
ekonomik politikalar dünya
ekonomisinde yüksek oranl›
bir büyümenin
gerçekleflmesini ve bugünkü
küresel ekonominin ortaya
ç›kmas›n› sa¤lam›flt›r.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
4

orta gelirli ülkeler aras›na girmeyi baflarm›fllard›r. Fakirlik ve özellefltirme prob-
lemleriyle u¤raflan di¤erleri ise daha çok geliflmekte olan ülkelerle benzerlik gös-
termektedirler.
1990’l› y›llarda, uluslararas› ekonomik düzende küreselleflme e¤ilimleri ön plana
ç›kt› ve yeni üretim teknolojileri ve iletiflim sistemleri ile h›zl› sermaye ak›mlar›n›n or-
taya ç›kard›¤› yat›r›m ve kâr f›rsatlar› yeni döneme damgas›n› vurdu. Özellikle gelifl-
mifl ülkelerde zenginlik, tüketim ve turizm hareketleri önemli ölçüde artt›. Buna kar-
fl›l›k 1990’lar›n ortalar›nda, küreselleflmeye yönelik birtak›m elefltiriler ortaya ç›kma-
ya bafllad›. Elefltirilerin bir k›sm›, ABD liderli¤indeki küreselleflme hareketlerinin ge-
liflmekte olan ülkelere yönelik yeni bir emperyalizm flekli oldu¤u iddias›ndayd›.
2000’li y›llar›n bafl›nda dünya ekonomisindeki büyümede meydana gelen düflüfl
baz›lar›na göre ABD’deki teknoloji balonunun patlamas› ve 11 Eylül sald›r›lar› ile il-
gili idi. Geliflmekte olan ülkelerin fakirlikten kurtulma yönündeki beklentileri de
gerçekleflmemiflti. Meksika, Asya, Rusya ve Arjantin krizleri yan›nda, az geliflmifl ül-
kelerin borcunda meydana gelen art›fl küreselleflme karfl›t› fikirlerin daha kuvvetle
seslendirilmesine ve liberal ekonomik fikirlere flüphe ile yaklafl›lmas›na sebep oldu.
Baz› kimseler, 11 Eylül sald›r›s› ve ard›ndan meydana gelen Afganistan ve Irak
Savafllar›n›n yaln›zca bir d›fl politika meselesi olarak görülemeyece¤ini, bunlar›n
uluslararas› ekonomideki geliflmelerle ba¤lant›l› oldu¤unu ve ülkelerin yeni bir kü-
resel terörizm flekli ile karfl› karfl›ya oldu¤unu ileri sürdü. Art›k günümüzde, ülke-
ler aras›nda her alanda ba¤lant›lar›n çok s›k› hâle geldi¤i, çok boyutlu bir dünya
söz konusudur ve bu dünyay› anlamak için tek bir unsurun müstakil olarak ince-
lenmesi yeterli de¤ildir. Bunun yerine, UEP’nin sa¤lam›fl oldu¤u türden karmafl›k
ve çok boyutlu bir analitik çerçeveye ihtiyaç vard›r.
Berlin Duvar›’n›n y›k›l›p Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas›yla 11 Eylül sald›r›lar›n› uluslararas›
ekonomi politik aç›s›ndan karfl›laflt›r›n›z. Bu olaylar›n ard›ndan dünya yeni bir düzene
do¤ru mu yoksa bir düzensizli¤e do¤ru mu gitmektedir?
D‹S‹PL‹NLERARASI B‹R ÇALIfiMA ALANI OLARAK
ULUSLARARASI EKONOM‹ POL‹T‹K
UEP; ekonomi, siyaset bilimi, sosyoloji, tarih, psikoloji ve di¤er sosyal bilimlerden
faydalanarak bir sentez meydana getiren bir yaklafl›md›r. Böyle bir sentez gerekli-
dir çünkü akademik dallar belirli noktalara odaklanarak uzmanlaflmakta iken ger-
çek dünyada cereyan eden olaylar bu entelektüel s›n›rlar› aflan karmafl›k olaylar-
d›r. Özellikle son zamanlarda meydana gelen küreselleflme ve 11 Eylül sald›r›lar›
gibi olaylar ile bunlara verilen tepkiler UEP ile çeflitli akademik dallar aras›ndaki
iliflkiyi göstermesi bak›m›ndan iyi birer örnektirler.
Yukar›da bahsi geçen olaylarda gözlemlenebilen durum, çeflitli akademik dal-
lar›n her birisinin küresel olaylar› anlamada önemli katk› yapmakla birlikte tek
bafl›na bu katk›lar›n eksik oldu¤udur. UEP, bu farkl› alanlara ait unsurlardan fay-
dalanarak daha anlaml› ve bütüncül bir analiz sunma imkân›na sahiptir. Bu aç›-
dan bak›nca UEP, entelektüel duvarlar ve s›n›rlarla k›s›tlanmam›fl bir sosyal bilim
olarak düflünülebilir.
Bugün dünyada ön plana ç›km›fl olan fakirlik, gelir da¤›l›m›nda eflitsizlik, enf-
lasyon, Kuzey-Güney iliflkileri, çok uluslu flirketler, küresel ekonomik problemler,
silahlanma yar›fl›, uluslararas› ticaret, uluslararas› para, uluslararas› terör, çevre
problemleri gibi meseleler birbirinden ba¤›ms›z araflt›rma sahalar›n›n klasik bilgi
çerçeveleri içinde anlafl›lamazlar. Ortaya ç›kan bu daha karmafl›k yap›daki soru ve
13
1. Ünite - Uluslararas› Ekonomi Politi¤in Tan›m› ve Temel Kavramlar›
Bugün dünyada ön plana
ç›km›fl olan küresel
problemleri birbirinden
ba¤›ms›z disiplinlerin klasik
çerçeveleri içinde çok da
anlamak mümkün de¤ildir.
UEP bu konularda daha
elveriflli bir bütüncül
yaklafl›m sunmaktad›r. 
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
5

problemlerle bafl edebilmek için yaln›zca daha iyi entelektüel aletlere de¤il, ayn›
zamanda farkl› sorulara do¤ru yönelmeye ve farkl› ve daha bütüncül yaklafl›mlara
ihtiyaç vard›r. UEP böyle bir bütüncül yaklafl›m› sunmaktad›r.
UEP’nin faydaland›¤› bafll›ca bilim dallar› ve bunlar›n odakland›klar› noktalar
özet olarak flöyle s›ralanabilir:
• Sosyoloji: Bireylerin belirli gruplar›n üyeleri olarak topluma dahil olmalar›-
n›n etkilerini ve bunun bireylerin yeteneklerinin fonksiyon kazanmas›n› na-
s›l etkiledi¤ini inceler.
• Siyaset Bilimi: Kurumlar ve insan davran›fllar› aras›ndaki iliflkiye odaklan›r.
Kurumlar›n tercihlerinin ve politikalar›n›n nas›l olufltu¤unu, insan davran›fl-
lar›n›n kurumsal yap›lar› nas›l de¤ifltirdi¤ini ele al›r.
• Antropoloji: Dünya kapitalist sistemi ile yerel kültürler aras›ndaki iliflkiyi in-
celeyerek ekonomi politik konular› üzerine çal›fl›r.
• Psikoloji: Ekonomi politikte karar alma konusu incelenirken dayan›lan bilim
dal› olmas›n›n yan›nda, ekonomi politi¤in temelini oluflturan varsay›mlar›n
da kayna¤›d›r.
• Tarih: Dünyada meydana gelen de¤iflimleri belgeler ve bunlar› ekonomi
politik konular›n›n tart›fl›lmas›nda kullan›r. 
• Ekonomi: Siyasi sistemleri, devletleri ve yasal çerçeveleri veri olarak al›r ve bu
çerçeve içinde piyasalar›n nas›l iflledi¤ine odaklan›r. 19’uncu yüzy›l sonlar›n-
da politik s›fat›n› b›rakm›flt›r fakat “ideal piyasa” tan›m› yapmas› ve hükûmet-
leri bu ideale yaklaflma yönünde politikalar uygulamaya ve kanunlar yapma-
ya sevk etmesi itibar›yla her zaman bir politik özü içinde bar›nd›rmaktad›r.
• Hukuk: Politikalar›n oluflturulmas› ve bunlar›n belirli siyasi sonuçlar› olan si-
yasi eylemler vas›tas›yla nas›l uzlaflt›r›laca¤› konusuyla ilgilenir.
• Befleri co¤rafya: Politik-ekonomik süreçlerle ilgilenir, mekân ve çevreye
vurgu yapar.
• Ekoloji: ‹nsan eylemleri do¤a üzerinde en büyük etkiye sahip olan faktör ol-
du¤undan, ekoloji de ekonomi politik ile ilgilenir. ‹ktisadi faaliyetlerin eko-
loji üzerindeki etkileri sebebiyle piyasa ekonomisi saiklerinin incelenmesi
ve de¤ifltirilmesi konusundaki araflt›rmalar ilgi görmeye bafllam›flt›r.
• Uluslararas› iliflkiler: Ekonomi politik ya da politik ekonomi terimini genel-
likle siyasi ve ekonomik kalk›nma konular›n› ele al›rken kullan›r.
• Kültürel çal›flmalar: Sosyal s›n›f, üretim, emek, ›rk, cinsiyet gibi konular› ele al›r.
• ‹letiflim: Medyan›n ve kitle haberleflme sistemlerinin kurumsal yönlerini;
mülk sahipleri, emekçiler, tüketiciler, reklamc›lar ve devlet aras›ndaki tarihi
iliflkilere önem vererek inceler.
ULUSLARARASI EKONOM‹ POL‹T‹⁄‹N TEMEL
UNSURLARI: DEVLETLER, P‹YASALAR VE
TOPLUMLAR
UEP konusundaki çal›flmalar ço¤unlukla üç önemli kurum olan devlet, piyasa ve
toplum aras›ndaki karfl›l›kl› etkileflim ve bunlar aras›ndaki iliflkilerin çeflitli aktörle-
rin davran›fllar›n› nas›l etkiledi¤i konusuna odaklanm›flt›r. Devlet, piyasa ve toplu-
mu kesin çizgilerle birbirinden ay›rmak mümkün olmay›p bu konuda yap›lan ay-
r›m daha ziyade farkl› disiplinlerin geleneksel yaklafl›mlar›n› yans›tan hayli suni bir
ayr›md›r. Bu kurumlar›n s›n›rlar›n›n nerede bafllay›p nerede bitti¤ini belirlemek
imkâns›zd›r. Ancak, UEP’nin temel yap›lar› olan bu birimlerin baz› önemli unsur-
lar›n› ortaya koymak mümkündür.
14
Uluslararas› Ekonomi Politik
Hukuk, sosyal hayat›
düzenleyen maddi yapt›r›ml›
kurallar bütünüdür.

Devlet
Devlet, belirli bir co¤rafi bölge ve nüfusu idare eden, yani bunlar hakk›nda önem-
li kararlar alan bir yasal kurum ya da birbiriyle uyumlu ve özerk kurumlar sistemi
olarak tan›mlanmaktad›r. 17’nci yüzy›l›n ortalar›ndan itibaren uluslararas› toplum-
da hakim aktör durumuna gelmifltir ve kendi s›n›rlar› içindeki konularda hüküm-
ranl›k yetkisine sahip bir varl›k olarak kabul edilmektedir. 
Gerek devletlerin gerekse piyasalar›n çok önem verdi¤i politik de¤erlerden bi-
ri güvenliktir. Yabanc› istilas› ve fliddete maruz kalma veya hastal›k gibi fiziki teh-
ditlere karfl› kendini güvende hissetme insanlar›n hem bireysel hem de kolektif
olarak paylaflt›klar› ortak bir temel ihtiyaçt›r. ‹nsanlar ayr›ca, sahip olduklar› mülk-
ler, ifller ve servetlerle ilgili olarak da güvenlik aray›fl› içinde olduklar› gibi, dinle-
rini, kültürlerini ve çevrelerini koruma ihtiyac›n› da hissetmektedirler. Bu yüzden,
güvenlik aray›fl›, devletler taraf›ndan üstlenilen ve hiçbir zaman sona ermeyecek
bir çabad›r. Devletlerin güçlerinin farkl› olmas›ndan ve sahip olduklar› ç›karlar›n
ve de¤erlerin çat›flmas›ndan yola ç›kan ço¤u uluslararas› iliflkiler teorisyeni, bu se-
beple uluslararas› sistemi her zaman potansiyel bir anarfli ve savafl hâli içinde olan
bir yap› olarak görmüfllerdir. 
Uluslararas› iliflkiler alan›nda realist yaklafl›ma sahip olanlar ayr›ca, devletlerin
gücü nas›l tahsis edip da¤›tt›klar› konusu üzerinde önemle durmaktad›rlar. Klasik
realistler gücü, baflkalar›n›n zihinlerini ve eylemlerini kontrol etme kabiliyeti ola-
rak tan›mlamaktad›rlar. ‹liflkisel güç olarak da an›lan bu tan›ma göre güç, bir aktö-
rün di¤erine bir fleyi yapt›rma ya da yapt›rmama kabiliyetidir. Bir düflman› cayd›r-
mak ya da cezaland›rmak için konvansiyonel gücün hatta nükleer silahlar›n kulla-
n›lmas› söz konusu oldu¤unda bu tür bir güç akla gelmektedir. 
Klasik realistler gücü nas›l tan›mlamaktad›r?
Teorik olarak devletler, kendi bölgeleri ve halklar› üzerinde fliddet araçlar›n› kul-
lanma konusunda tekel durumunda olduklar›ndan; nerede, ne ölçüde ve kime kar-
fl› bu somut güç araçlar›n›n kullan›laca¤›n› belirleyenler, devlet görevlileri olmakta-
d›r. Ancak baz›lar›na göre, karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n giderek artt›¤› bir dünyada UEP aç›-
s›ndan önemli olan yap›sal güçtür. Bu; di¤er devletlerin, siyasi kurumlar›n, iflletme-
lerin, bilim adamlar›n›n ve di¤er profesyonellerin içinde faaliyet gösterecekleri kü-
resel ekonomi politik yap›y› biçimlendirme ve belirleme gücü olarak tan›mlanabilir.
Güç konusunda bir baflka yaklafl›m da sert (hard) ve yumuflak (soft) güç ay-
r›m›d›r. Sert güç; düflmanlar›, karfl›tlar› ya da di¤er aktörleri bir fleye zorlamak,
bask› alt›na almak ve raz› etmek için askerî gücün ve ekonomik araçlar›n kulla-
n›lmas›n› ifade etmektedir. Yumuflak güç ise kültür, inanç, de¤er ve idealleri içer-
mekte ve daha dolayl› fakat muhtemelen, en az›ndan baz› durumlarda daha etki-
li olmaktad›r.
Devlet ayn› zamanda, daha genifl bir yaklafl›mla, belli bir bölgede ortaya ç›kan
kolektif davran›fl alan› olarak da görülebilir. Mesela Avrupa Birli¤i (AB), tek bir
ulus devlet olmay›p baz› hükümranl›k unsurlar›n› birtak›m uluslarüstü kurumlarda
toplayan ulus devletlerin oluflturdu¤u bir uluslarüstü organizasyondur. AB, yirmi
yedi üye ülkenin hepsini ve onlar›n vatandafllar›n› etkileyen tercihler yapabildi¤i
ve politikalar uygulayabildi¤i ölçüde devlet özellikleri göstermektedir. Bu durum,
UEP içinde önemi giderek artmakta olan uluslararas› organizasyonlar ve hükûmet
d›fl› organizasyonlar meselesini ortaya ç›karmaktad›r.
15
1. Ünite - Uluslararas› Ekonomi Politi¤in Tan›m› ve Temel Kavramlar›
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
6
Karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n
giderek artt›¤› günümüz
dünyas›nda, UEP aç›s›ndan
önemli olan yap›sal güçtür.
Yap›sal güç küresel ekonomi
politik yap›y› biçimlendirme
gücüdür.

Realistlere göre, uluslararas› organizasyonlar ulus devletler taraf›ndan yarat›lan
kurumlar olup onlar›n amaçlar›na hizmet etmektedir. Birleflmifl Milletler (BM), Ku-
zey Atlantik Antlaflmas› Teflkilat› (NATO), Dünya Sa¤l›k Teflkilat› (WHO), Dünya
Ticaret Örgütü (DTÖ), Uluslararas› Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankas› (DB) gibi
organizasyonlar, üye devletlerin kendilerine verdi¤inin ötesinde bir otoriteye sahip
de¤ildirler. Buna karfl›l›k, birçok idealist ve liberal görüfl sahibi kimseye göre, ulus-
lararas› organizasyonlar; ulus devletler ve ulus devletlerle di¤er aktörler aras›nda
iflbirli¤ini teflvik etmek suretiyle kurumsal hedeflerini gerçeklefltirdikçe giderek da-
ha fazla otorite elde etmektedirler. Bu organizasyonlar devletlere fayda sa¤lad›kça
devletler karmafl›k uluslararas› problemlerin çözümünde bunlara daha fazla ba-
¤›ml› hâle gelecekler ve AB’de oldu¤u gibi, üye devletler bu kurulufllara daha faz-
la karar alma yetkisi devretmeye raz› olacaklard›r. 
Hükümet d›fl› organizasyonlar bugün, UEP içindeki belki de en h›zl› büyüyen
aktörler grubunu oluflturmaktad›r. Bu grup içinde K›z›l Haç, K›z›lay, S›n›r Tan›ma-
yan Doktorlar, Greenpeace gibi çevreci kurulufllar ve insani yard›m, kalk›nma ve
insan haklar› gibi konularda faaliyet gösteren kurulufllar yer almaktad›r. Birçok du-
rumda, bu insani yard›m kurulufllar›, küreselleflme ve ticaret, para ve borç politi-
kalar› gibi çeflitli konularda uygulanan liberal politikalara karfl›tl›klar› ile hayli ses
getirmektedirler.