Uluslararasi ekonom‹ pol‹T‹k yazar Prof. Dr. Mehmet altan (Ünite 1-8) Editör

Gramsci geleneksel yaklafl›mlar› hangi aç›dan elefltirmektedir?
Güç kullan›m› hem bask›y› hem de r›zay› icap ettirmektedir ve en istikrarl›
yönetimler r›zan›n öne ç›kt›¤› yönetimlerdir. Devletlerin ekonomik üstünlü¤üne
dayanan hegemonya, k›smen bizzat hegemonyan›n varl›¤›ndan kaynaklanan
(ekonomik) sebeplerle k›sa ömürlü olma e¤ilimindedirler. Bir devlet ekonomik
üstünlü¤e sahipse ve bunu bir refah dönemi oluflturmak ve küresel ekonomiyi
gelifltirmek için kullan›rsa; di¤er güçlü devletlerin verimlilik, teknoloji ve yat›r›m-
da aray› kapatmak için organize olmalar›yla birlikte (bir anlamda dünya ifl bölü-
mü gere¤i) k›sa zamanda karfl›s›nda rakipler bulmaya bafllayacakt›r. Böyle bir re-
93
4. Ünite - Dünya Ekonomisinin Ortaya Ç›k›fl› ve ‹ngiliz Hegemonyas›
Bir devlet, üretim (teknolojik
liderlik), ticaret (dünya
ticaretindeki pay) ve finans
(uluslararas› kredi ve para)
alanlar› olmak üzere üç
alanda da ekonomik
üstünlü¤e sahipse hegemon
olma kabiliyetine sahip
demektir. 
Gramsci’ye göre yaln›zca
bask› ve güç kullan›larak
hegemon olunmaz.
Sistemdeki di¤er aktörlerin
r›zas›n›n da al›nmas›
gerekir.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
2
“Teknolojide ve üretimde bir
üst aflamaya ulaflan ülkeler,
eski üretimini bir alttakine
devreder” fleklinde ilerleyen
süreç, “dünya ifl bölümü”
kavram› ile izah edilir.
Dünya ifl bölümü, hangi
ülkenin, neyi, nerede, ne
kadar, hangi teknolojiyle
üretece¤inin belirlenmesidir.

kabet, e¤er kontrol alt›nda tutulamazsa, gittikçe artan bir sürtüflmeye ve sonun-
da savafla yol açabilir.
Gerçek anlamda ekonomik üstünlük k›sa süreli olmas›na ra¤men; bir devlet
bir kez hegemon durumuna gelince genellikle bundan vazgeçmek istememekte-
dir. Örne¤in, 20’nci yüzy›lda ‹ngiltere, kendisini hegemon güç haline getiren flart-
lar ortadan kalkt›¤› halde sahip oldu¤u küresel rolü devam ettirmeye çal›flm›flt›r.
‹ngiltere’nin bir hegemon güç olarak çöküflü üzerine gelifltirilen düflünceler hege-
monyan›n lehindeki en etkili tezlerden birinin ortaya ç›kmas›na yol açt›. Charles
Kindleberger, hegemon devlet güç uygulama kabiliyetini kaybetti¤inde, sonucun
çat›flma ve dünya ekonomik sisteminin çöküflü oldu¤unu ileri sürdü. Ona göre
1929’daki depresyonu bu flekilde aç›klamak mümkündü. ‹ngiltere art›k liberal bir
dünya düzeni için gerekli kurallar› empoze etme gücünü kaybetmiflti; ABD ise
bunun için haz›r de¤ildi.
SANAY‹LEfiME VE ULUSLARARASI T‹CARET
Bugünkü anlamda dünya ekonomisi 18’inci yüzy›l›n sonu ile 19’uncu yüzy›l›n ba-
fl›nda, sanayileflmenin ‹ngiltere’de bafllay›p Avrupa’ya yay›lmas› ve ‹ngiltere’nin
mamul mal ticaretinde patlama yaflanmas›yla ortaya ç›km›flt›r. Asl›nda uluslararas›
ekonomik iliflkiler bundan önce de mevcuttu. Mesela, 16’nc› ve 17’nci yüzy›llarda
karmafl›k bir ekonomik sistem Asya’da geliflmiflti. Giyecek, baharat ve gümüfl tica-
retine dayal› bu sistem ‹ngilizler, Hollandal›lar, ‹spanyollar ve Portekizliler taraf›n-
dan organize ediliyordu. 
Ancak, yeni durumu yukar›da belirtilen sistemden ay›ran özellikler; dünya tica-
retinde bütün taraflar için potansiyel kazanç imkân›, uluslararas› ticarette mamul
mallar›n giderek artmakta olan önemi ve ülkeler aras›ndaki karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n
derecesindeki ola¤anüstü art›fl idi. Bu faktörler bir araya gelerek yeni üretim biçim-
leri ortaya ç›kard› ve bu flekilde ticaretten sa¤lanan kazançlarda çok büyük art›flla-
ra yol açt›.
Sanayi Devrimi sonras›nda ortaya ç›kan uluslararas› sistemin temel özellikleri nelerdi?
18’inci yüzy›l›n ortalar›na kadar bütün devletler merkantilist ekonomi politika-
lar› takip etmekteydiler; dolay›s›yla korumac›l›k ön plandayd›. Dünya ticaretinde-
ki art›fl, giderek ülkelerin bu yeni serbest ticaret sistemine kat›lma yönündeki ar-
zular›n› art›r›rken, bir taraftan da artan kârlar deniz afl›r› yat›r›mlar› görülmemifl
boyutlara tafl›d›. 1780 ile 1850 y›llar› aras›nda devam eden bu süreç, bir dünya
ekonomisi yaratt›. Bu yeni dünyada oluflan karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k çeflitli politik prob-
lemler ortaya ç›kard› ki bunlar sistemin I. Dünya Savafl› s›ras›nda y›k›lmas›na kat-
k›da bulundu.
Dünya ekonomisinin bugün de geçerli olan temel özelli¤i ülkeler aras›ndaki
eflitsizliktir. Ülkeler birbirleriyle, teknoloji, ekonomik organizasyon ve kaynaklar
üzerindeki farkl› avantajlara dayal› olarak eflitsiz flartlarda rekabet etmektedirler.
18’inci yüzy›l›n sonlar›nda ‹ngiltere’de Sanayi Devrimi’nin ortaya ç›kmas›nda ve
daha sonra dünya ekonomisinde meydana gelen de¤iflmelerde de durum böyley-
di. ‹ngiltere yeni ortaya ç›kan imalat süreçlerinde ele geçirdi¤i liderli¤in avantajla-
r›n› uzun dönem sürdürdü.
94
Uluslararas› Ekonomi Politik
Sahip oldu¤u ekonomik güç
zamanla azald›¤› ve
kendisini hegemon haline
getiren flartlar ortadan
kalkt›¤› halde devletler
hegemon durumunu devam
ettirmek istemektedirler.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
3
18’inci yüzy›l›n ortalar›nda
‹ngiltere’de Sanayi
Devrimi’nin ortaya
ç›kmas›ndan itibaren ülkeler
birbirleriyle teknoloji,
ekonomik organizasyon ve
kaynaklar aç›s›ndan eflitsiz
flartlarda rekabet
etmektedirler.

1750 y›l›na gelindi¤inde ‹ngiltere, Avrupa’daki en büyük piyasaya sahip olan,
nispeten ticarileflmifl bir toplumdu. 18’inci yüzy›l boyunca artan tar›msal verimlilik
h›zl› bir nüfus art›fl› ortaya ç›karm›flt›. Parasal bir ekonomi hayli yayg›n olup, ülke
uzun ve baflar›l› bir uluslararas› ticaret gelene¤ine sahipti. ‹flgücü aç›s›ndan, tar›m-
dan sanayiye geçiflte k›s›tlamalar azd› ve dönemin üretim teknikleri aç›s›ndan ge-
rekli düzeyde vas›fl› insan say›s› yüksekti. Ayr›ca, imalat sanayiine yat›r›m yap›lma-
s› için yeterli miktarda sermaye mevcuttu. Gerek yurtiçindeki, gerekse uluslararas›
piyasalardaki f›rsatlar› gören ‹ngiliz giriflimciler, çabucak bu yeni üretim teknikle-
rini benimseyerek maliyetleri ve fiyatlar› h›zla afla¤› çektiler. Sonuç, sat›fllarda bir
patlama yaflanmas› oldu.
D›fl piyasalardaki pamuklu mallar›n sat›fl›nda meydana gelen art›fl, ‹ngiltere’nin
ihracat›nda, 1784 - 1814 y›llar› aras›nda bir yükselifl ortaya ç›kard›. ‹hracat ilk kez
milli gelir aç›s›ndan “büyümenin motoru” haline geldi. Yurtd›fl›ndaki sat›fllar, 1801
y›l›nda milli gelirin yüzde 18’ini oluflturuyordu ve o y›l, yaln›zca pamuk sanayi top-
lam üretimin yüzde yedisini sa¤l›yordu. Piyasalar ve arz kaynaklar› giderek artan
ölçülerde imparatorluk d›fl›ndaki, ‹ngiltere’nin politik aç›dan kontrolü alt›nda ol-
mayan bölgelerde yer al›yordu.
Bu h›zl› sanayileflme elbette ‹ngiltere’yi veya dünya ekonomisini bir anda dö-
nüfltürmedi. Bunun için ‹ngiltere’nin siyasi ve ekonomik liderlerinin merkantilist
olmayan bir ticaret anlay›fl› gelifltirmeleri gerekti. 1815 sonras›nda, K›ta Avrupa-
s›’ndaki ülkeler, yabanc› mallar›n ülke içine ak›n etmesinin yarataca¤› rekabetten
ve politik sonuçlardan ürkerek ‹ngiliz mallar›na karfl› korumac› tedbirleri art›rd›lar.
Bu dönemde, merkantilizm ve korumac›l›k d›fl ticaret politikas›n›n merkezinde yer
alan ideoloji olmaya devam etti.
Sanayi Devrimi ve onu takip eden ekonomik geliflme sonucunda, ‹ngiltere mer-
kantilist sistemi yavafl yavafl tasfiye etmeye bafllad›. Ticaretteki çeflitli k›s›tlamalar
kald›r›ld› ve 1830 y›l›na gelindi¤inde pek az endüstriyel ve ticari k›s›tlama kalm›fl-
t›. Tar›mdaki koruma ise bir süre daha devam etti. Sonunda, 1846 y›l›nda Hububat
Kanunu feshedildi¤inde, sanayi kesimi toprak sahiplerine karfl› bir zafer kazand›
95
4. Ünite - Dünya Ekonomisinin Ortaya Ç›k›fl› ve ‹ngiliz Hegemonyas›
Resim 4.1
2012 Londra
Olimpiyatlar› aç›l›fl
töreninden bir sahne.
2012 Londra Olimpiyat Oyunla-
r›'n›n ‹ngiltere'nin geçmifline gön-
dermeler yap›lan ve kültürel sim-
gelerin kullan›ld›¤› aç›l›fl törenin-
de sahaya kurulan ‹ngiliz köyünün
yerini sahadan yükselen dev ba-
calar, köylülerin yerini sanayi iflçi-
leri al›rken; Tar›m Devrimi'nden
Sanayi Devrimi'ne geçiflte ‹ngilte-
re'nin önderli¤i vurgulan›yordu…
Sanayi Devrimi ve onu takip
eden h›zl› ekonomik geliflme
sonucunda ‹ngiltere
merkantilist sistemi yavafl
yavafl terk etti ve serbest
ticarete geçti.

ve ‹ngiltere serbest ticaret dönemine geçerek uluslararas› ekonomik liberalizasyon
ça¤›n› açm›fl oldu.
Hububat Kanunu’nun iptali Almanya ve ABD’de serbest ticaret yanl›lar›n›n güç-
lenmesine yard›mc› oldu. Ayr›ca ‹ngiltere, nihayet 1860’da, Fransa’y› ortaya ç›kma-
ya bafllayan serbest ticaret düzenine kat›lmaya ikna etti. En Çok Kay›r›lan Ülke ‹l-
kesi’ne dayal› birçok anlaflma, gümrük tarifelerinin bütün Avrupa’da düflmesini
sa¤lad›. ‹ngiltere’nin merkezinde yer ald›¤› çok tarafl› ticaret ve sermaye ak›mlar›
sistemi dünya ekonomisinin nitelik de¤ifltirmesini sa¤lad›. Buna karfl›l›k, önemi gi-
derek artan bir ülke olan ABD ise aksine 1865’ten sonra daha k›s›tlay›c› gümrük
politikalar› uygulamaya bafllad›.
Serbest ticarete yönelifl ve bu sayede ticarette meydana gelen art›fl, 1850 ile
1875 y›llar› aras›nda ortaya ç›kan baz› geliflmelerden de etkilendi ve daha sonra bu
geliflmelerin h›zlanmas›na katk›da bulundu. Birleflik bir piyasaya duyulan ihtiyaç
ve daha fazla uluslararas› etkiye sahip olma arzusunun ortaya ç›kard›¤› Alman-
ya’n›n siyasi birli¤i Orta Avrupa’da ekonomik ortam› de¤ifltirdi. Ortaya ç›kan eko-
nomik de¤iflikliklerin merkezinde demiryollar› inflas› yer al›yordu. 
Demiryollar› büyük miktarda sermaye gerektiriyor ve piyasalar›n ölçe¤ini önem-
li ölçüde art›r›yordu. Fransa ve Belçika’daki demiryollar›n›n inflas› için gerekli ser-
maye bafllang›çta ‹ngiltere’den geldi. Daha sonra Fransa sermaye ihracatç›s› bir ül-
ke olurken, Almanya da kendi kendine yeterli hale geldi.
Bu geliflmelerin ortas›nda yer alan endüstriyel ilerleme Avrupa’da ekonomik
iliflkilerin sahas›n› büyük ölçüde geniflletmiflti. Fransa ve Almanya’da artan tekstil
üretimi, bir taraftan ‹ngiltere’deki üretim art›fl›n›n da devam etmesinin etkisiyle
ABD, Avustralya ve Yeni Zelanda’dan yap›lan yün ve pamuk ithalat›nda büyük
çapl› art›fllara yol açt›. Tafl›mac›l›kta meydana gelen geliflmeler, özellikle 1860’lar-
da ve 1870’lerde, Avrupa’n›n yapt›¤› hububat ve et ithalat›nda önemli art›fllar mey-
dana getirdi.
Avrupa’da co¤rafi konuma ve sanayileflme düzeyine ba¤l› olarak bir çok taraf-
l› iflbölümü ortaya ç›kt›. ‹ngiliz mallar›, özellikle demiryolu ekipmanlar›, makine,
kömür ve tekstil ürünleri Avrupa’n›n ekonomik bak›mdan geliflmifl bölgelerinde
sat›l›rken; Alman endüstrisi de Orta ve Do¤u Avrupa pazarlar›nda baflar› gösteri-
yordu. 1840’lardan itibaren gerçek anlamda kapitalizmin gelifliminin bafllad›¤› Al-
manya’da, özellikle Saksonya’daki tekstil fabrikalar› ile demir ve kömür üretimi sa-
yesinde bafllat›lan demiryolu politikas› çerçevesinde sanayileflme h›z kazanmaya
bafllam›fl; t›pk› Fransa'da oldu¤u gibi yeni sanayileflen bölgelerin düflük iflçi ücret-
leri gibi sahip olduklar› avantajlar, ‹ngiltere ile aralar›ndaki fark› kapatmalar›na yar-
d›mc› olmufltu.
‹ngiliz hegemonyas›, 1815’ten sonra ‹ngiltere’nin elde etti¤i ekonomik üstün-
lü¤e dayanmaktayd› ve ‹ngiltere bu süreçte finans, ticaret ve sanayide aç›k bir
flekilde liderli¤i ele geçirmiflti. Örne¤in Londra, tart›flmas›z bir flekilde dünyan›n
finans ve ticaret merkezi olarak kabul edilmekteydi. 1870 y›l›na gelindi¤inde
Londra piyasas›, rakiplerinin sermaye piyasalar›n›n toplam›n›n iki kat› büyüklü-
¤e sahipti ve sterlin temel uluslararas› para durumundayd›. 1914 y›l›nda ‹ngilte-
re’nin 4 milyar sterline ulaflm›fl olan yurtd›fl› yat›r›mlar› y›lda 200 milyon sterlin-
lik bir gelir sa¤l›yordu.
96
Uluslararas› Ekonomi Politik
Sanayi devrimi sonras›nda
ortaya ç›kan ‹ngiliz
hegemonyas› 1815’ten sonra
‹ngiltere’nin elde etti¤i
ekonomik üstünlü¤e
dayanmaktayd›. ‹ngiltere
finans, ticaret ve sanayide
dünyada lider konumuna
eriflmiflti.

Görüldü¤ü üzere ‹ngiltere’nin bu ekonomik üstünlü¤ü sadece mamul mal ihra-
cat›nda sa¤lanan fazlal›¤a de¤il, finansal ve ticari faaliyetlerden elde edilen fazlal›-
¤a da ba¤l›yd›. ‹ngiltere sanayileflmeden önce de bir ticari ve finansal güç idi ve
sanayileflmenin getirdi¤i yeni zenginlik ve f›rsatlar›, daha önce kurulmufl olan kü-
resel iliflkiler çerçevesinde ele geçirdi. Sanayiden gelen zenginlik, tar›msal aç›dan
kendi kendine yeterlili¤i gereksiz hale getirmek suretiyle ‹ngiliz ekonomisinde
dengeleri de¤ifltirmiflti. 
Serbest ticarete ba¤l›l›k, 19’uncu yüzy›l›n ortalar›nda ‹ngiliz politikas›n›n sem-
bolü olmufltu. Ancak bu, endüstriyel olmaktan çok ticari bir mant›¤a dayanmaktay-
d›. ‹ngiltere’nin refah› ve artmakta olan nüfusunu besleme ihtiyac› art›k bütün dün-
yay› kaplam›fl olan ve merkezinde Londra’n›n bulundu¤u ticari iliflkiler a¤›n›n mu-
hafazas›na ba¤l› hale gelmiflti. ‹ngiltere’nin imalat sanayii di¤er ülkelerdeki sanayi-
ler karfl›s›nda teknolojik liderli¤i elinde tutarken; ‹ngiltere aç›s›ndan, dünya ekono-
misi içinde mallar›n, sermayenin ve iflgücünün serbest dolafl›m› büyük önem arz
etmekteydi. ‹ngiltere’nin bu politikaya olan ba¤l›l›¤›n›n, bu liderlik zay›flamaya
bafllad›ktan sonra da uzun süre devam etmesi, onun do¤al liberal bir duruflunun
sonucudur.
‹ngiltere ortaya ç›kmas› muhtemel hâkim güçleri dengelemek ve engellemek
için çeflitli koalisyonlara önderlik etmifl ve meydan okuyan güçler de¤ifltikçe müt-
tefiklerini de¤ifltirmifltir. Böylece ‹ngiltere, 19’uncu yüzy›lda çok güçlü bir devlet
haline gelmiflti. Endüstriyel, ticari ve finansal aç›dan dünyaya hâkim olmufltu. Do-
nanmas› denizleri kontrol ediyordu. Genifl bir imparatorlu¤a sahipti ve dünyan›n
büyük bölümünde bir Pax Britannica oluflturmufltu. Bütün bunlar, baz› kimselerin,
‹ngiltere’nin 19’uncu yüzy›l›n ortas›nda küresel bir hegemonyaya ulaflt›¤›n› ileri
sürmelerine sebep oldu.
Ancak bu iddia baz› çevrelerce pek de makul görünmedi. Çünkü ‹ngiltere,
devletler sisteminin kalbini oluflturan ve uluslararas› meselelerle ilgili nihai karar-
lar›n al›nd›¤› K›ta Avrupas›’nda hiçbir zaman hâkim duruma gelmemifl ya da böy-
le bir aray›fl içine girmemiflti. Nitekim böyle bir hâkimiyet için gerekli olan güçlü
bir kara ordusuna ‹ngiltere sahip de¤ildi. Gücünün zirvesinde oldu¤u zamanlar-
da ‹ngiltere, tam bir izolasyon politikas› takip etmifl, kendisini do¤rudan ilgilen-
dirmeyen meselelerden uzak durmufl ve Avrupa ile ilgili konularda iddial› rol üst-
lenmekten kaç›nm›flt›r. Bunun yerine, dünyan›n geri kalan›n›n büyük bölümünde
97
4. Ünite - Dünya Ekonomisinin Ortaya Ç›k›fl› ve ‹ngiliz Hegemonyas›
Resim 4.2
Charles Dickens (1812 - 1870)
David Copperfield, Oliver Twist, Büyük
Umutlar gibi unutulmaz romanlar›n yazar›,
Sanayi Devrimi'nin sosyal sanc›lar›n› en iyi
anlatan ‹ngiliz edebiyat›n›n en büyük isim-
lerinden Charles Dickens'›n, 7 fiubat 2012
itibariyle 200'üncü yafl günüydü. Onun an›-
s›na do¤um yeri Portsmouth ve topra¤a ve-
rildi¤i Londra baflta olmak üzere ülke gene-
linde anma törenleri düzenlendi.
Kindleberg'e göre 1850-
1914 y›llar› aras›nda
‹ngiltere, dünya
ekonomisine, serbest ticaret
rejimi, alt›n standard› ve
donanmas›n›n yard›m›yla bir
“saadet devri” yaflatm›flt›r.
Sanayi Devrimi üretimin
miktar›nda ticaretin
hacminde patlamaya yol
açm›fl, üretim ve piyasan›n
genifllemesi, bu iki unsuru
kontrol edebilen devletlere
güç kazand›rm›flt›r. Sanayi
Devrimi'nin bafllad›¤› ülke
‹ngiltere, bu nedenle
19'uncu yüzy›l›n hâkim
devleti olmufltur.
‹ngiltere, 1870 y›l›nda,
dünya mamul mal
ihracat›n›n yüzde 40'›n›
oluflturmaya bafllam›fl, sabit
sermaye yat›r›mlar› ise
dünya toplam›n›n yüzde
62'sine ulaflm›flt›r.

hâkimiyetini sürdürürken, Avrupa’da kendisi hâkimiyet kurmad›¤› gibi, bir baflka
devletin de bunu yapmas›n› engellemeye yönelik bir dengeleyici rol oynamay›
tercih etmifltir.
16’nc› yüzy›ldaki konumuna bakarak Osmanl› Devleti’ni de bir hegemon devlet olarak ni-
telendirebilir miyiz? 
DÜNYA EKONOM‹S‹NDE YAfiANAN DÖNÜfiÜM VE
KARfiILIKLI BA⁄IMILILIK: 1873 - 1914
‹ngiltere’nin sahip oldu¤u hegemonya, 1870’ler civar›nda zirveye ulaflt›ktan sonra
düflüfle geçti. Bu tarihten sonra ‹ngiltere’nin üretimi, ticareti ve iflgücü verimlili¤i
mutlak rakam olarak artmaya devam etmekle birlikte, ekonomik rakiplerine k›yas-
la azalmaya bafllad›. Çünkü bir yandan da dünya ticareti geniflliyordu. ‹ngiltere’nin
zay›flamas›yla birlikte serbest ticaret düzeni çözülmeye bafllad›. ABD, iç savafl›n ar-
d›ndan korumac›l›k politikalar›na geri döndü. Fransa ve Almanya’da da benzer ge-
liflmeler ortaya ç›kt›. ‹ngiltere Hollanda hegemonyas›na karfl› merkantilizmi nas›l
bir silah olarak kulland›ysa, Almanya ve ABD de kendi sanayilerini gelifltirmek için
korumac›l›k politikas›na baflvurdular ve sonunda küresel rekabette ‹ngiliz sanayii-
ni yenmeyi baflard›lar.
1890’lar›n sonlar›nda ABD, iflgücü verimlili¤inde ve sanayi üretimindeki di¤er
temel göstergelerde ‹ngiltere’yi geride b›rakt›. Almanya da ‹ngiltere’nin ekonomik
üstünlü¤üne karfl›, özellikle geliflmekte olan dünyada koloni elde etme yar›fl›nda
önemli bir tehdit olarak belirdi. Bu tehditlere ra¤men ‹ngiltere, I. Dünya Savafl›’na
kadar uluslararas› ekonomiye hâkim olmaya ve onu idare etmeye devam etti. Sa-
nayi alan›ndaki gerilemesine karfl› ‹ngiltere, hizmetler sektörüne yöneldi ve art-
makta olan ticaret aç›klar›n› dengelemek için sigorta, gemicilik ve uluslararas› fi-
nans ifllemlerine önem vermeye bafllad›. Sterlin uluslararas› para ve Londra ulusla-
raras› finans merkezi olma konumunu devam ettirdi.
‹ngiltere’nin tart›flmas›z hegemonyas›n›n sürdü¤ü 19’uncu yüzy›l›n ortalar›nda,
küresel serbest ticaret, sözleflme güvenli¤i ve özel mülkiyet ilkelerine dayanan li-
beral dünya düzeni ideali ilk defa olarak uygulamada güçlenmeye bafllam›flt›. Fa-
kat bu yüzy›l›n sonlar›nda ‹ngiltere, özellikle Almanya ve ABD’nin gittikçe kuvvet-
lenen askeri ve endüstriyel rekabeti ile karfl› karfl›ya kald›. Bu iki devlet, yeni ge-
liflmekte olan sanayi sektörlerini ‹ngiliz mallar›n›n rekabetine karfl› korurken, bir
taraftan da resmi kolonyal ba¤lant›lar ve gayriresmi yat›r›m ve ticaret ba¤lant›lar›
vas›tas›yla dünyada ‹ngiltere’nin etki alanlar›na s›zmaya bafllad›lar. 
Ayr›ca bu ülkeler, ‹ngiltere’nin serbest ticaret politikas›na olan ba¤l›l›¤›ndan
faydalanarak ‹ngiliz piyasas›na da yerleflmeye bafllad›lar. Askeri ve ekonomik bir
meydan okumayla karfl› karfl›ya kalan ‹ngiltere ciddi bir stratejik ikilem ile yüzyü-
zeydi. Ya rakipleri ile uzlaflacak ya da onlarla savaflacakt›. Sonunda her ikisini de
yapt›. Aç›k bir dünya ekonomisine ba¤l›l›k fliddetli bir bask› alt›nda kald›. ‹ngilte-
re bu duruma karfl› kendini, etki alan›n› art›rmaya çal›flarak savunmaya giriflti.
‹ngiltere’den ABD ve Almanya’ya do¤ru bir ekonomik güç kaymas› yaflan›rken;
o zamanki dünyan›n geliflmemifl bölgelerinde ilk sanayileflme ad›mlar› da at›lmaya
bafllanm›flt›. Hindistan, Çin ve özellikle Japonya bu bölgelerin bafl›nda geliyordu.
Uluslararas› ticaret ve finans alanlar›ndaki geniflleme, milli ekonomiler aras›nda, fi-
yat hareketleri, ortak finansal krizler ve ekonomik dalgalanmalar, d›fl ticaret ve ya-
t›r›m oranlar›ndaki art›fl ve alt›na dayal› uluslararas› para sistemi ile kendisini gös-
teren ve gittikçe artan bir karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤a yol açm›flt›.
98
Uluslararas› Ekonomi Politik
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
4
‹ngiltere’nin dünya
ekonomisindeki üstünlü¤ü
1870’ler civar›nda zirveye
ulaflt›ktan sonra düflüfle
geçse de 1945’e kadar
devam etti. Özellikle ABD ve
Almanya, düflüfl süreci ile
birlikte pek çok aç›dan
‹ngiltere’ye yetifltiler.
1890’lardan sonra ‹ngiltere
güç kaybederken, ABD ve
Almanya birçok alanda onu
geçiyordu. Bu arada
dünyan›n di¤er bölgelerinde,
özellikle Japonya’da
sanayileflme kendini
göstermeye bafllam›flt›.
1890'lar›n bafl›nda hem
ABD, hem de Almanya o
dönem için sanayileflmenin
simgesi olan çelik
üretiminde ‹ngiltere'yi
geçmifltir. Artan rekabet
güçleri de ‹ngiltere'yi hem
kendi pazar›nda hem de
dünya pazar›nda s›k›nt›ya
sokmufltur.

1873-1896 krizi ile birlikte serbest ticaretin giderek çözülüp yerini korumac› po-
litikalara b›rakmas› ve dünyada ticari ve politik rekabetin artmas›na ek olarak, sa-
nayi sektörünün temel özelliklerinde de önemli de¤ifliklikler meydana gelmeye
bafllam›flt›. Kimya, petrol, elektrik ve çelik gibi yeni sektörler lider sektörler olma-
n›n yan›nda hâkim sektörler haline geldiler. Gerek bu sektörlerde gerekse di¤er
sektörlerde yeni bir giriflim biçimi geliflmeye bafllad›. Art›k firmalar üretim, ulusal
ve uluslararas› pazarlama ve da¤›t›m a¤lar›ndaki ölçek ekonomilerinden faydalan-
mak amac›yla çok daha büyük boyutlarda kuruluyorlard›.
Uluslararas› ekonomik ve endüstriyel güç da¤›l›m›nda meydana gelen de¤i-
fliklik afla¤›daki tabloda da görülebilmektedir. ‹ngiltere ve Fransa’n›n gücünde-
ki keskin düflüfl ve ABD ile Almanya’n›n gücündeki h›zl› yükselifl çok aç›kt›r.
Bu dönemde, ABD, Almanya ve Rusya’n›n nüfusunda da h›zl› bir art›fl gözlen-
mektedir. 1890 ile 1913 y›llar› aras›nda bu ülkelerin nüfusu s›ras›yla, yüzde 55,
yüzde 36 ve yüzde 50 oran›nda artm›flt›r. Buna karfl›l›k bu dönemde ‹ngilte-
re’de nüfus art›fl oran› yüzde 22, Fransa’da ise yüzde 4’ten azd›r. Sonuç olarak,
1913’e gelindi¤inde ‹ngiltere’nin dünyadaki sanayi üretimindeki liderli¤i orta-
dan kalkm›flt›.
I. Dünya Savafl› öncesi 40 y›l boyunca dünya ekonomisinde meydana gelen ge-
liflmeler finansal ve ticari aç›dan yüksek düzeyde bir karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k meydana
getirmiflti. Benzer düzeyde bir karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k tekrar ancak 1990’larda gerçek-
leflti. I. Dünya Savafl› öncesinde uluslararas› finansal ifllemler yükselerek artmaya
devam ediyordu. Uluslararas› hisse senedi ve tahvil sat›fllar› Avrupa’da bir hayli
yayg›n olup bu konuda pek az k›s›tlay›c› düzenleme mevcuttu. Alt›n Standard› pa-
ralar›n de¤erlerine istikrar kazand›rmakta ve finansal ak›mlar› kolaylaflt›ran bir or-
tam oluflturmaktayd›. Artan korumac›l›k uygulamalar›na ra¤men, 1850 sonras›nda
uluslararas› ticarette ciddi art›fllar meydana gelmekteydi. Bu karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k
daha fazla uluslararas› iflbirli¤ini gerektiriyordu. Ancak, finans ve ticaret ak›mlar›n›
yönetmeye dönük ayarlamalar geçici düzenlemeler fleklindeydi.