Uluslararasi ekonom‹ pol‹T‹k yazar Prof. Dr. Mehmet altan (Ünite 1-8) Editör

Mehmet Altan, Infomag, 01.05.2010

212
Uluslararas› Ekonomi Politik
NATO’ya karfl› Varflova Pakt›
Orta ve Do¤u Avrupa’daki ülkeler 50 y›l önce, 14 Ma-
y›s 1955’te, bir askeri birlik anlaflmas› olan Varflova Pak-
t›’n› imzalad›lar. Sovyetler Birli¤i bu askeri birlik anlafl-
mas›yla bölgedeki hâkimiyetini garanti alt›na ald›. Var-
flova Pakt›, sosyalist ülkeler aras›nda karfl›l›kl› ekono-
mik yard›m içeren Konsey d›fl›nda, en önemli çok taraf-
l› birlikti. 
Almanya Federal Cumhuriyeti’nin NATO’ya üye olma-
s›ndan birkaç gün sonra, Orta ve Do¤u Avrupa ülkele-
ri Polonya, Sovyetler Birli¤i, Çekoslovakya, Macaristan,
Demokratik Almanya Cumhuriyeti, Romanya ve Arna-
vutluk hükümet baflkanlar› Varflova Pakt›’n› imzalad›.
Atlantikötesi askeri ittifak NATO’ya karfl› kurulan Var-
flova Pakt› hep Sovyetler Birli¤i hâkimiyetinde kald›.
Varflova Pakt› üyeleri karfl›l›kl› olarak bar›fl› korumaya
yönelik temennilerini dile getirdiler ve ayn› NATO’da
oldu¤u gibi üyelerden biri ya da birkaç›na sald›r› veya
iflgal durumunda karfl›l›kl› askeri yard›m sözleri verildi.
Bunun d›fl›nda ortak bir komutanl›k birli¤in mevcudi-
yetini garanti etmekle yükümlü olacakt›.
Ancak gerçek bu temennilerden daha farkl› görünüyor-
du. Varflova Pakt›, So¤uk Savafl’›n temellerini atarak Do-
¤u ve Bat› aras›nda uzun y›llar devam edecek silahlan-
ma yar›fl›n›n bafllamas›na neden olacakt›. Ayn› zaman-
da Sovyetler Birli¤i, Orta ve Do¤u Avrupa’daki hâkimi-
yetini güçlendirecek ve pakt› imzalayan ülkelerde bin-
lerce Sovyet askeri konuflland›r›lacakt›, üstelik Sovyet
askerleri, Macaristan ve Çekoslovakya örneklerinde ol-
du¤u gibi iflgal söz konusu olmad›¤› halde bu ülkelere
girecekti.
Pakt’›n ilk buhran›
Pakt 1956 y›l›nda ilk buhran›n› yaflad›. Ülkelerinde Sta-
linizm’in sona ermesini ve demokratikleflme isteyen Ma-
car halk› gösteri yapmaya bafllad› ve birlik gerçek yüzü-
nü gösterdi. Dönemin Baflbakan› Imre Nagy Sovyet as-
kerlerinin ülkeye giriflini halka “Baflbakan Imre Nagy
konufluyor. Sovyet birlikleri alacakaranl›ktan beri bafl-
kentimize sald›r›yor. Birliklerimiz savafl halinde, hükü-
metimiz yerinde bulunuyor. Ülkemizdeki bu durumu
dünya kamuoyuna duyururum” sözleriyle duyurmufltu.
K›sa bir süre önce Macaristan ise Varflova Pakt›’ndan
çekildi¤ini aç›klam›flt›. Haftalarca süren gösterilerden
sonra hükümet çok partili sistemi, demokrasi ve düflün-
ce özgürlü¤ünü kabul etti¤ini aç›klam›flt›. 1956 y›l› Ka-
s›m ay› bafl›nda Budapeflte’ye giren Sovyet tanklar› is-
yan› iki gün sonra bast›rd›¤›nda 3 bin kifli ölmüfltü.
Çekoslovakya’da da benzer bir deneyim yafland›.
1968’de Ocak ve A¤ustos aylar› aras›nda Alexander
Dubçek yönetimi alt›ndaki reformcu komünistler ülke-
de demokratikleflme ve liberal reformlar yap›lmas›n› sa-
vunuyordu. Ancak reform hareketleri 7 bin tank›n Prag’a
hareket etmesi ve reform hareketlerini bast›rmas›yla
son buldu.
Varflova Pakt›’n›n sona erifli
Stalinist yönetimin sert çizgisi ve Sovyetler Birli¤i’nin
hâkimiyetinin tekrar alt› çizildi. 1980’li y›llarda Macaris-
tan, Polonya ve nihayet Gorbaçov yönetimi alt›nda Sov-
yetler Birli¤i’ndeki reformlar sonucu Varflova Pakt›’n›n
varl›¤› da sorgulanmaya baflland›.
Demokratik Almanya Cumhuriyeti, Ekim 1990’da Fe-
deral Almanya’ya dâhil olmas›yla Varflova Pakt›’ndan
da ayr›ld›. Varflova Pakt›’n›n geri kalan üyeleri 31 Mart
1991 askeri yap›y› sona erdirdiler. 1 Temmuz 1991’de
de pakt›n sona erdirilmesine karar verildi. Varflova
Pakt›’n›n eski üyeleri -Rusya hariç- daha sonra birer
birer NATO üyesi oldular. 1999’da Polonya, Çek Cum-
huriyeti ve Macaristan, 2004 y›l›nda da Romanya, Bul-
garistan, Slovakya, Slovenya ve Balt›k ülkeleri NA-
TO’ya kabul edildi.
Kaynak:
Christiane Hoffmann, Deutsche Welle,
13.05.2005,
http://www.dw.de/dw/article/0,,2524916,00.html
Çin’i de¤ifltiren 10 kavram
Dünyan›n en kalabal›k nüfuslu ülkesi Çin’in yaklafl›k
dört bin y›l geriye uzanan bir kültürel geçmifli var.
Günümüz medeniyetinin temel tafllar›n› oluflturan kâ-
¤›t, barut, pusula gibi pek çok buluflun kökenleri Çin’e
dayan›yor.
Komünist yönetimin etkisiyle bir süre ekonomik aç›dan
duraklama yaflayan ülke son y›llarda dünyan›n en
önemli ekonomik güçlerinden biri haline gelmeye bafl-

213
7. Ünite - Geçifl Ekonomileri ve Devletleri
lad›. Dünyan›n en h›zl› büyüyen ekonomisi olan Çin’in
‘ikinci bir sanayi devrimi’ yaflad›¤› belirtiliyor.
Binlerce y›l süren hanedanlar ard›ndan 20’nci yüzy›l›n ba-
fl›nda cumhuriyet yönetimine geçen Çin’de 1949’da, Ko-
münist Parti ve Mao Zedong öncülü¤ünde Çin Halk Cum-
huriyeti ilan edildi. Bu tarihe kadar ülkeyi yöneten Çan
Kay-fiek’in yönetimden isimlerle Tayvan’a kaçmas›, günü-
müzde hala süren Tayvan sorunun da bafllang›c› oldu.
Uzun y›llar kapal› bir ekonomi yap›s› gösteren Çin,
1980’lerin bafllar›nda, kollektif tar›m uygulamas›n› dur-
durdu ve özel teflebbüse yeniden izin verdi. fiu anda
Çin dünyan›n en büyük ihracatç›lar›ndan ve rekor dü-
zeylerde d›fl yat›r›m çekiyor.
Dünya Ticaret Örgütü’ne kat›lma hakk› kazanan Çin’in
bu anlamda yak›nda yeni bir devrim yaflayaca¤› düflü-
nülüyor. Bu flekilde Çin d›fl pazarlara daha kolay eri-
flim hak› kazanacak, ancak d›fl rekabete de aç›k hale
gelecek.
Bu durumun özel sektör yat›r›mlar›n› artt›rmas› ve dev-
let denetimindeki hantal kurulufllar›n çöküflünü h›zlan-
d›rmas› bekleniyor. Ancak Çin’de baz› çevreler bunun
iflsizlik ve istikrars›zl›k gibi a¤›r bedelleri de beraberin-
de getirmesinden çekiniyor.
Ayr›ca Çin’in muazzam ticaret fazlas› ve korsan mal üre-
timi, ticari orta¤› durumundaki ülkelerle iliflkilerde kimi
zaman huzursuzluk yarat›yor. Baflta ABD olmak üzere
bat›l› ülkeler Çin para biriminin de¤erinin yükseltilmesi
gerekti¤ini, böylece ihracat patlamas›n›n da durulaca¤›-
n› savunuyor.
Ekonomideki patlama, büyük bir enerji açl›¤›n› da be-
raberinde getiriyor. Çin, ABD’nin ard›ndan en büyük
ikinci petrol tüketicisi. Kömür üretim ve tüketiminde
ise ilk s›rada yer al›yor. D›flar›dan enerji ithaline milyar-
larca dolar harcayan ülkenin bu alandaki en büyük ya-
t›r›m› ise 25 milyar dolara mal olmas› beklenen Üç Va-
di Baraj› hidroelektrik santral› projesi.
Ekonomideki hareketlilik çevreye ise artan kirlilik flek-
linde yans›yor. Dünyan›n en kirli kentleri Çin’de bulu-
nuyor. Kentsel ve k›rsal kesimler aras›nda oluflan eko-
nomik uçurum ülkenin en önemli toplumsal sorunla-
r›ndan biri haline geliyor. K›rsal kesimlerden pek çok
yoksul köylü bir inflaat patlamas› yaflanan do¤udaki
kentlere ak›n ediyor.
‹flçi ve çiftçi kesimlerinde ise huzursuzluk artan ey-
lemlerle kendini gösteriyor. 2005 y›l› içinde resmi ra-
kamlara göre 87 bin ‘kitlesel olay’ yafland›. Yetkililere
yolsuzluk suçlamalar›, zorunlu tahliye ve istimlak ka-
rarlar› konusunda dilekçeler sunmak için her y›l Pe-
kin’e onbinlerce kiflinin gitti¤i tahmin ediliyor. Yol-
suzluk ve HIV vakalar›ndaki art›fl ülkenin di¤er önem-
li sorunlar› aras›nda.
Ülkenin siyasi alanda gerçeklefltirdi¤i reformlar ise eko-
nomi alan›nda yaflanan de¤iflimin h›z›na uyam›yor. Ko-
münist Parti hala iktidarda tekelini ve bireyler üzerinde-
ki s›k› denetimini sürdürüyor. Yetkililer muhalefet yö-
nünde hareketleri vakit kaybetmeden bast›r›rken, sözü-
nü sak›nmayanlar çal›flma kamplar›na gönderiliyor.
‹nsan haklar› savunucular› Çin’i her y›l yüzlerce kiflinin
infaz edilmesi ve iflkencenin önlenememesi dolay›s›yla
elefltiriyorlar. Pekin yönetimi, ‘fler bir tarikat’ olarak gör-
dü¤ü Falun Gong ruhani hareketine s›k› yasaklar uygu-
luyor. Ülkenin do¤usunda Müslüman ve Türklerin ya-
flad›¤› Do¤u Türkistan ya da fiincan da bask›n›n yo¤un
oldu¤u bir di¤er bölge.
Çin’in Tibet üzerindeki hâkimiyeti de tart›flma yaratma-
ya devam ediyor. ‹nsan haklar› örgütleri, Çinli yetkilile-
ri Tibet’te Budist kültürünü sistematik olarak bast›rmak-
la ve Çin içinde özerklik talep eden Budistlerin ruhani
lideri Dalai Lama’ya sad›k rahiplere eziyet etmekle suç-
luyorlar.
Sorunlu bir di¤er bölge de Tayvan. Pekin yönetimi, ya-
r›m yüzy›l› aflk›n zamand›r kendi kendini yöneten Tay-
van Adas›’n›n Çin’in ayr›l›kç› bir bölgesi olarak görüyor;
ba¤›ms›zl›¤›n› ilan etmesi durumunda aday› iflgal etme
tehdidinde bulunuyor.
Çin’in tarihine k›saca bir göz att›ktan sonra özellikle
son dönemde yaflad›¤› dönüflümü daha iyi anlatacak
olan bir habere geçelim.
2008 y›l› Aral›k ay›nda Çin bas›n›, reform ve d›fla aç›lma
uygulamalar›n›n hayata geçirildi¤i son 30 y›lda popüler
olan 10 kavram› seçti. D›fla aç›lma politikas›n›n uygu-
land›¤› 1978 y›l›ndan bu yana piyasa ekonomisinin kav-
ramlar› öne ç›kt›.
Hallstatt, Avusturya
Avusturya’n›n 800 nüfuslu Hallstatt kasabas›, do¤al güzellikleri ve yüzy›l-
lar öncesine ait mimarisi ile UNESCO’nun ‘Dünya Kültür Misras›’ listesin-
de yer al›yor. Çin’in en büyük metal flirketi Minmetals Land Inc., 2011 y›-
l›nda Hallstatt’›n bire bir kopyas›n› Çin’de infla edece¤ini duyurunca bu
küçük Alp kasabas› dünya gündemine gelmiflti. Aradan bir y›l geçti ve
Çin’in güneyinde kurulan Hallstatt’›n kopyas› kap›lar›n› ziyaretçilere açt›.

214
Uluslararas› Ekonomi Politik
Bu kavramlar›n bafl›nda “ifl hayat›na at›lmak” geliyor.
Çin, 1980’li y›llarda planl› ekonomiden, piyasa ekonomi-
sine geçmeye bafllad›. Bu dönemde çelik, demir d›fl› me-
taller, kereste ve kömür gibi sanayi hammaddeleri için
resmi ve pazar fiyatlar› olmak üzere çift fiyatland›rma uy-
gulanmaya bafllad›. Çifte fiyatland›rma sisteminin sa¤la-
d›¤› olanaklardan yararlanmak isteyen çok say›da resmi
görevli ifllerinden ayr›larak kendi flirketlerini kurdu.
‹kinci s›rada ise “ifl d›fl› kalmak ve yeniden istihdam
edilmek” bulunuyor. Çin’de 1990’l› y›llarda devlet ifllet-
melerinin piyasaya uyum sa¤lamas› ve rekabet güçleri-
nin art›r›lmas› için yap›sal reformlara giriflildi. Bu re-
formlar›n temelini flirketlerin cesaretle birlefltirilmesi, if-
laslara standart getirilmesi, verimsiz iflçilerin iflten ç›ka-
r›lmas› veya baflka ifllere yerlefltirilmesi ile yüksek ve-
rimlili¤e yönelmek oluflturuyordu.
Bu dönemde kaç kiflinin iflten ç›kar›ld›¤›na iliflkin resmi
veri bulunmuyor, ancak resmi fiinhua haber ajans›, uz-
manlara dayanarak bu say›n›n 10 milyonlarla ifade edi-
lebilece¤ini bildirdi. Çin merkezi hükümeti, bu duru-
mun sosyal bir krize yol açmas›n› önlemek ve iflsiz ka-
lanlar›n yeniden ifl bulmalar›na yard›m etmek amac›yla
meslek gelifltirme kurslar› açt› ve çapl› kredi verme ve
vergi ayr›cal›¤› gibi politikalar uygulad›.
Popüler olan kavramlar aras›nda üçüncü s›rada “göç-
men iflçi” bulunuyor. 1978 y›l›nda bafllat›lan reformlar-
la kolektiflere ait olan topraklar, “sözleflmeli sorumlu-
luk” sistemiyle ailelere kiraland›. Böylece 100 milyon
kadar köylü tarladan koptu. Her ne kadar bu insanlar›n
ço¤unlu¤u, o y›llarda uygulanan karne sistemiyle köy-
lere ba¤›ml› olsa da 63 milyon kadar› o günlerde man-
tar gibi ço¤alan köy iflletmelerinde istihdam edildi.
1984 y›l›nda yap›lan politik düzenlemeyle köylülere
flehirlerde ifl bulma olana¤› sa¤lansa da bunun toplu
bir göçe dönüflmesi 1992’de piyasa ekonomisine ge-
çilmesiyle oldu. Yo¤un yat›r›mlar›n ortaya ç›kard›¤›
inflaat, fabrika ve madenlerde flehirlilerin “yorucu ve
pis” olarak kabul etti¤i bu ifllerde köylerden göç eden-
ler çal›flt›r›ld›.
1992’de say›lar› 60 milyon kadar olan göçmen iflçilerin
say›s› 2003’te 120 milyonu, bu y›l ise 210 milyonu bul-
du. Çin Sosyal Bilimler Akademisine göre, son 30 y›lda
Çin’in yurt içi gayri safi has›las›n›n yüzde 21’ini üreten
göçmen iflçiler ücretlerini geç alma, ifl kazalar›nda dü-
flük tazminat alma veya hiç alamama, yetersi sa¤l›k ko-
flullar› ve çocuklar›n› okutamama gibi sorunlarla karfl›
karfl›ya bulunuyor.
Dördüncü s›rada ise reform ve d›fla aç›lma politikas›n›n
mimar› olarak kabul edilen Çin’in eski lideri Deng fiia-
oping’in, “kedinin ak ya da kara olmas› de¤il, fareyi ya-
kalamas› önemlidir” fleklindeki sözü var. Deng, bu sö-
zü reformlar›n kapitalist mi, yoksa sosyalist mi oldu¤u-
na iliflkin tart›flmalar için söylemiflti.
Beflinci s›rada, “internette sörf yapma” sözü geliyor. ‹n-
ternet, Çin’e 10 y›l› aflk›n süre önce girdi ve ABD’yi ge-
ride b›rakan Çin’deki internet kullan›c›lar›n›n say›s›n›n
y›l›n sonunda 263 milyona ulaflmas› bekleniyor. Çin’de-
ki internet kullan›c›lar›n›n dörtte biri “sörf yaparken”
al›flverifl yap›yor ve internet üzerinden yap›lan ticaret
2007 y›l›nda 2 trilyon yüene (300 milyar dolar) ulaflt›.
Alt›nc› s›rada ise “reform ve d›fla aç›lma kavram›” var.
1978 y›l›nda do¤udaki Anhui eyaletine ba¤l› fiiao-
gang’dan bir grup köylünün sözleflmeli sorumluluk sis-
temine geçmesi, Deng fiiaoping taraf›ndan “Çinli çiftçi-
lerin büyük buluflu” olarak nitelenmiflti.
Reform ve d›fla aç›lma uygulamalar›n›n getirdi¤i h›zl›
ekonomik geliflme, 1978’de 10’uncu s›rada olan Çin’i
ABD, Japonya ve Almanya’n›n ard›ndan dünyan›n dör-
düncü büyük ekonomisi yapt›. Yine 1978’de 190 dolar
olan kifli bafl›na düflen y›ll›k geliri 2007’de 2 bin 360 do-
lara tafl›d›.
Yedinci s›rada Pekin olimpiyat Oyunlar› bulunuyor. Bir-
çok kifli d›fla aç›lma uygulamalar› olmasayd›, Çin’in olim-
piyat oyunlar›na ev sahipli¤i yapmas›n›n mümkün ola-
mayaca¤› görüflünde. 204 ülke ve bölgeden sporcunun
yar›flt›¤› oyunlar› televizyondan ve internetten 4,5 mil-
yar kifli takip etti.
Sekizinci s›rada “borsada spekülasyon yapma” kavram›
var. Çin, ilk menkul k›ymetler borsas›n› 1990’da sanayi
ve finans merkezi fianghay’da, ikincisini de 1991’de ül-
kenin ilk özel ekonomik bölgesi fiencen’de açt›. Böyle-
ce milyonlarca Çinli borsada “oynamaya” bafllad›.
Dokuzuncu kavram “Çin’e özgü”... Bu kavram, Deng
fiiaoping’in verimlili¤i ve halk›n yaflam seviyesini nas›l
yükselteceklerine iliflkin soruyu yan›tlamas›yla ortaya
ç›kt›. Çin lideri, “Çin’e özgü sosyalizm infla edecekle-
rini” belirtti. Çin’in baflka ülkelerin deneyimlerini kop-
ya etmek yerine, kendi geliflme yolunu izleyece¤i an-
lam›na gelen bu kavram, çok say›da resmi belgede
kullan›ld›.
Son s›rada “aniden yükselme” var, “haydi, haydi” anla-
m›na da gelen bu kavram, milli maçlarda Çin tak›m›n›
desteklemenin yan› s›ra 12 May›sta Sichuan’da meyda-
na gelen depremden sonra bölge halk›na moral vermek
için de kullan›ld›.
Bu kavramlar, çeflitli flehirlerden 15 bas›n organ› tara-
f›ndan seçildi.
Reform ve d›fla aç›lman›n kronolojisi
1978- Çin Komünist Partisi, Mao Zedung’un ölümün-
den iki y›l sonra Deng fiiaoping taraf›ndan desteklenen
reformlar› bafllatt›. Köylerde sözleflmeli sorumluluk sis-
temine geçildi.
1979- fiehirlerdeki ailelerden tek çocuk politikas› uy-
gulamalar› istendi ve ABD ile diplomatik iliflkiler nor-
malleflti.

215
7. Ünite - Geçifl Ekonomileri ve Devletleri
1980- Güneydeki fiencen flehri, ülkenin ilk özel ekono-
mik bölgesi oldu. Bir zamanlar bal›kç› köyü olan fien-
cen, üretim ve yükleme merkezi haline geldi.
1986- Baflkent Pekin’de ve baflka flehirlerde yolsuzlu¤a
karfl› ö¤renci gösterileri oldu. Bu gösteriler, Deng ve di-
¤er eski yöneticiler taraf›ndan “fazla liberal” bulunan
ÇKP lideri Hu Yaobang’›n 1987’de görevden al›nmas›na
yol açt›.
1989- Di¤er komünist ülkelerdeki hükümet karfl›t› gös-
teriler Çin’e de s›çrad›. Tiananmen Meydan›ndaki ö¤-
renci gösterileri kanl› flekilde bast›r›ld›.
1990- fianghay’da ülkenin ilk menkul k›ymetler borsas›
aç›ld›.
1992- Deng fiiaoping’in ülkenin güneyine yapt›¤› gezi,
reformlar› h›zland›rd› ve ÇKP içinde buna karfl› ç›kan
“muhafazakâr” kanad›n etkisini bast›rd›.
1996- Çin paras› yüen konvertible oldu.
1997- fiubat ay›nda Deng fiiaoping öldü. ‹ngiliz sömür-
gesi Hong Kong, Çin yönetimine geçti.
1998- Çin, 500 milyar dolarl›k bankac›l›k sektörünü kur-
tarma operasyonu bafllatt›.
2001- Çin, Dünya Ticaret Örgütüne kat›ld›.
2002- ÇKP, özel giriflimcilerin parti üyesi olmas›na izin
verdi.
2003- Hu Cintao, devlet baflkan› oldu. Çin, uzaya insan
gönderen üçüncü ülke oldu.
2005- ‹ngiltere, Fransa ve ‹talya’y› geride b›rakan Çin,
dünyan›n dördüncü büyük ekonomisi oldu. O zaman
kadar dolara karfl› de¤eri sabitlenen Çin paras› yüen,
kontrollü dalgalanmaya b›rak›ld›.
2006- Dev, ama tart›flmal› Üç Bo¤az Baraj› ve Tibet de-
miryolu projeleri tamamland›. Çin, 1 trilyon dolarla dün-
yan›n en büyük döviz rezervine sahip oldu.
2008- Çin, Pekin Olimpiyat Oyunlar›na ev sahipli¤i ya-
parak, dünya sahnesinde geldi¤i konumu sergiledi. 
Kaynak:
BBC, 04 Mart 2009, Deutsche Welle,
15.12.2008,
http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2004/01/0401
15_cin_rehber.shtml,http://www.dw.de/dw/article/0,,387
7615,00.html
1. b
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Komünizm ve Klasik Sosya-
list Sistem” bölümünü yeniden gözden geçiriniz 
2. c
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Klasik Sosyalizmin Politik
Özellikleri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz 
3. d
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Klasik Sosyalizmin Politik
Özellikleri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz 
4. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Klasik Sosyalizmin Politik
Özellikleri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz 
5. a
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Klasik Sosyalizmin Eko-
nomik Özellikleri” bölümünü yeniden göz-
den geçiriniz 
6. b
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Politik Kurumlar›n Dönü-
flümü” bölümünü yeniden gözden geçiriniz 
7. c
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Piyasalar›n Oluflturulmas›”
bölümünü yeniden gözden geçiriniz 
8. d
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Piyasalar›n Oluflturulmas›”
bölümünü yeniden gözden geçiriniz 
9. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çin’in Piyasa Sosyalizmine
Geçifli” bölümünü yeniden gözden geçiriniz 
10. a
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çin’in Piyasa Sosyalizmine
Geçifli” bölümünü yeniden gözden geçiriniz 
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

216
Uluslararas› Ekonomi Politik
S›ra Sizde 1 
Nomenklatura parti gücünü elinde bulunduranlar›n sa-
hip olduklar› ayr›cal›kl› pozisyonlar› ifade etmektedir.
Bu kifliler daha iyi evlerde oturmak, yurt d›fl›na seyahat
etmek ve miktar› s›n›rl› olan tüketim mallar›n› kolayca
elde etmek gibi ayr›cal›klara sahip olmaktad›rlar. 
S›ra Sizde 2 
Bu sistemde parti ve devlet aras›nda ay›r›m yapmak
güçtür. Komünist partinin devlete hâkim durumda ol-
mas› sebebiyle, hükûmet içindeki pozisyonlar ikinci
derecede önem tafl›maktad›r. Bu sebeple ço¤unlukla,
hükûmet yerine parti-devlet kavram› kullan›lmaktad›r.
Gücün kayna¤› partidir ve liderler halk›n seçimlerine
de¤il parti içindeki mücadelelere ba¤l› olarak güç ka-
zanmaktad›rlar.
S›ra Sizde 3 
BAAS rejimleri ve di¤er tek partiye dayal› rejimlerle
klasik sosyalizm aras›nda politik aç›dan bir benzerlik
söz konusudur. Her iki rejimde de politik güç tek bir
partinin ve bu partinin yöneticilerinin elinde toplan-
m›flt›r. Her iki rejimde de lider kültü mevcuttur. BAAS
rejiminde de klasik sosyalizmdeki kadar olmasa bile
politik güç ile ekonomik güç ayn› ellerde toplanmak-
tad›r. Her iki rejim de kendi nomenklaturas›n› yarat-
maktad›r. Fark, BAAS rejiminde özel mülkiyetin daha
yayg›n olmas› ve ekonomide merkezî planlaman›n ol-
mamas›d›r. Ancak Çin, geçirdi¤i dönüflümle klasik sos-
yalist sistemden büyük ölçüde uzaklaflarak BAAS ben-
zeri bir rejim hâline gelmektedir. Burada da bir farktan
bahsedilecek olursa bu da BAAS rejiminin afl›r› milli-
yetçi, hatta ›rkç› yap›s›d›r.
S›ra Sizde 4
Bunun sebebi bu ülkelerin komünizm öncesinde nis-
peten daha geliflmifl bir ekonomiye, hukukun üstünlü-
¤üne dayanan bir sisteme, demokrasiye ve Bat› Avrupa
ile daha fazla iliflkiye sahip olmalar›d›r. Ayr›ca bu ülke-
ler, nispeten daha k›sa bir süre komünist yönetim alt›n-
da kalm›fllard›r. 
S›ra Sizde 5
Piyasa ekonomisine geçifl süreci hemen hemen her ül-
kede yüksek enflasyona, ekonomik gerilemeye ve gelir
da¤›l›m›nda bozulmaya yol açm›flt›r. Bu sebeple mey-
dana gelen sosyal farkl›laflma, bu ülkelerde politik istik-
rar› tehdit etmifl ve temel reformlara karfl› bir direnç or-
taya ç›karm›flt›r. Ortaya ç›kan sosyal problemlerden en
önemlisi ise sosyalist dönemde oluflturulan sosyal gü-
venlik a¤lar›n›n çökmesidir. Bunun sonucunda, bu ül-
kelerde gelir da¤›l›m› iyice bozulmufl ve yoksulluk oran-
lar› çok yükselmifltir.
S›ra Sizde 6
1970’li y›llarda Sovyetler Birli¤i’nde ve Çin’de gözlenen
de¤iflimlere dayan›larak kapitalist ve sosyalist sistemle-
rin birbirlerine yaklaflt›klar› söylenirdi. Sovyetler Birli-
¤i’nde bu de¤iflim s›n›rl› kald› ve Sovyetler Birli¤i y›k›l-
d›. Buna karfl›l›k Çin, ilginç bir flekilde, ekonomik de¤i-
flimde hayli cesur ad›mlar atarak güçlendi. Ancak poli-
tik aç›dan de¤iflim çok s›n›rl› kald›. Asl›nda, kapitalist
sistem içinde de otoriter rejimler oldu¤u dikkate al›n›r-
sa Çin’in hâlâ bir klasik sosyalist ülke oldu¤u tart›flma-
l›d›r. Do¤rusu, klasik sosyalist sistemin baflar›s›zl›kla so-
nuçlanm›fl bir uygulama oldu¤udur. 
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

217
7. Ünite - Geçifl Ekonomileri ve Devletleri
Balaam, D. N. & Veseth, M. (2008). Introduction to In-
ternational Political Economy (4. Bask›). New Jer-
sey: Pearson.
Çevik, S. & Turan, E. (2007) Devletin Kurumsal Dönü-
flümü: Orta Asya Cumhuriyetleri Perspektifinden.
Bilig (41). 205-222. 
Demirbugan, M. A. (2006). Geçifl Ekonomilerinde “Ye-
ni Özel Sektör” Gelifliminin Büyümeye Etkisi. Ata-
türk Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Dergisi. 20
(1). 19-25. http://e-dergi.atauni.edu.tr/in-
dex.php/IIBD/article/viewfile/3748/3577.
Emsen, Ö. S. & De¤er, M. K. (2007). Ticari ve Siyasal
Liberalizasyon ve Ekonomik Büyüme ‹liflkileri. Ata-
türk Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Dergisi.
21 (2). 161-195. http://e-dergi.atauni.edu.tr/in-
dex.php/IIBD/article/viewfile/3666/3495.
Gevorkyan, A. V. (2001). Innovative Fiscal Policy and
Economic Development in Transition Economies.
London/New York: Routledge.
Güler, Esra. (2012). Geçifl Ekonomileri ve Yeni Kurum-
sal ‹ktisat’›n Yeniden Yükselifli. Do¤ufl Üniversitesi
Dergisi. 13 (1). 52-68.
Ichimura, S., Sato, T. & James, W. (2009). Transition
from Socialist to Market Economies, Comparision of
European and Asian Experiences. New York: Pal-
grave/Macmillan.
Pirimbayev, C. & Sar›bayev, A. (2009). Devlet ‹flletmele-
rinin Yeni Ekonomik Sistemdeki Rolü Üzerine. Aka-
demik Bak›fl. (16). 1-8. http://www.akademikba-
kis.org/16/13devlet.pdf.
Roland, Gerard. (2000). Transition and Economics.
Cambridge, Massachusetts/London: The MIT Press.
Svejnar, Jan. (2002). Transition Economies: Performan-
ce and Challenges. Journal of Economic Perspecti-
ves. 16 (1). 3-28.
Tand›rc›o¤lu, Haluk. (2002). Geçifl Ekonomilerinde
Özellefltirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilim-
ler Enstitüsü Dergisi. 4 (3). 198-226.
Tridico, Pasquale. (2011). Institutions, Human Develop-
ment and Economic Growth in Transition Econo-
mies. New York: Palgrave/Macmillan.
Turan, Güngör. (2006). Piyasa Ekonomisine Geçifl Ülke-
lerinde Reformlar ve Yeni Devletin ‹fllevleri. Kamu-
ifl. 8 (4). http://www.kamu-is.org.tr/pdf/844.pdf.
Yavuz, H. B. (2005). Geçifl Ekonomileri, Geliflmekten
Olan Ülkeler ve Türkiye. (Yay›mlanmam›fl Yüksek
Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi/Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Adana.
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Açl›k ve çevre kirlili¤i gibi küresel problemler ile sürdürülebilir kalk›nma-
y› aç›klayabilecek,
Bafll›ca küresel ekonomik krizleri, sebepleri ve sonuçlar›yla birlikte ele
al›p inceleyebileceksiniz.