Telman xəLİlov, maya zeynalova

6.1.4.  Hidrogen  enerjisisind
ən istifadənin səmərəliliyi. 
Hidrogen  enerjisind
ən  istifadə  ətraf  mühitin  təmizliyinin 
qorun
masında böyük əhəmiyyəti olmaqla onun yaranmasın-
dan 
yalnız destillə suyunun buxarı alınır. Dünyada hidrogen 
istehsalı 200  milyard  m
3
/il-d
ən çoxdur. Onun  yarıdan çoxu 
ammiak  istehsal
ında, 30%-ə  yaxını isə neftayırma zavodla-
rında  istifadə  edilir.  Hidrogenin  alınması  üçün  əsas  tükən-
m
əz mənbə sudur. Bütün yanacaq sərvətlərindən (təbii qaz, 
neft,  kömür  v
ə s.) hidrogen alınmasında su istifadə olunur. 
Dünyada sudan ilk hidrogen 
alınması təcrübəsi 1986-cı ildə 
Yaponiyada 
aparılmışdır.  O  unikal  zavodun  istehsalı  –  18 
litr hidrogen v
ə 9-litr oksigen, 35 saat iş dövründə alınıb. Bu 
sikl  müdd
ətində  su  termik  metod  vasitəsilə  maqnezium 
oksidi,  kükürd  2-oksid  v
ə  yoddan  reaktiv  kimi  istifadə 
etdikd
ə su hidrogen və oksigenə parçalanır. 
Son vaxtlar hidrogen 
energetikasından daha çox danışılır, 
h
əm  də  ancaq  idarə  olunan  istilik  atom  sintezində  yox. 
Hidrogen  n
əinki istilik nüvə, həm də adi kimyəvi yanacaq-
dır. 28000 kkal/kq  hidrogenin  yanmasından  alınan  istilik, 
dem
ək olar ki, neft və neft məhsullarından üç dəfə və təqri-
b
ən  dörd  dəfə  daş  kömürdən  çoxdur.  K.E.Siolkovski  hid-
rogeni raketl
ər üçün yanacaq kimi hesab edirdi. 
6.1.5.  Qeyri-
ənənəvi  enerjidən  istifadənin  ekoloji  sə-
m
ərəliliyi.  Ənənəvi  olmayan  bir  neçə  mənbələrin  elektrik 

64 
enerjisind
ən  istifadə  edilməsini  gələcəkdə  genişləndirmək 
n
əzərdə tutulur. Bu sahədə Günəş enerjisi daha perspektivli 
sayılır.  Günəş  enerjisindən  hazırda  dünyanın  bir  çox 
ölk
ələrində istifadə edilir. Xüsusilə avtomobil nəqliyyatında 
daha 
geniş  istifadə  edilir.  Bu  avtomobillərin  üzərində  qo-
yulmuş  günəş  batareyaların  köməyi  ilə  edilir.  Kosmik 
aparatların  uçuşunda  günəş  şüalarından  daha  geniş  istifadə 
olunur.  G
ələcəkdə  günəş  enerjisindən  xalq  təsərrüfatının 
müxt
əlif sahələrində geniş istifadə olunacaq. Keçmiş SSRİ-
d
ə  215  min  m
2
  sah
ədə  günəş  kollektoru  yaradılmışdır. 
Gün
əşin  enerji  imkanlarının  qiymətləndirilməsi  göstərir  ki, 
gün
əşin  Yerə  göndərdiyi  enerji,  yer  təkindən  yanacaq kimi 
alınan enerjidən 10 dəfə çoxdur. 
Yeni  m
əlumatlara əsasən alimlər Afrika qitəsinin mərkəzi 
hiss
əsində 200 m x 200 m və 300 m x 300 m həcmində günəş 
batarieyaları  quraşdırmağı  layihələşdiriblər.  Bu  batareyalar 
çox  böyük  enerji  istehsal  ed
ə  biləcəkdir.  Görünür  insanlar 
g
ələcəkdə alternativ enerjidən geniş istifadə edəcəklər.  
Son  onillikl
ərdə  dünyanın  bir  çox  inkişaf  etmiş  ölkələ-
rind
ə  ekoloji  cəhətdən  təmiz  enerji  alınması  məsələsi  gün-
d
əmə  gəlmişdir.  Məlumdur  ki,  Ayın  və  Günəşin  (xüsusilə 
Ayın)  Yerə  yaxın  olması  ilə  əlaqədar  olaraq,  xüsusilə  qərb 
ölk
ələrində  (Atlantik  okeanında)  qabarma  dalğalarından 
istifad
ə edilir. Ay suyu öz cazibəsilə qaldıraraq materiklərin 
iç
ərilərinə  doğru  qovur.  Müvafiq  şəraitdə  qabarma  hadisə-
sind
ən eneji almaq olar. Hazırda Fransanın şimalında, Rusi-
yada  Kisloqubsk 
şəhərində (Kola yarımadası), Yaponiyada, 
ABŞ-da, Kanadada belə enerji əldə olunur. 
Aliml
ərin hesablamalarına görə qabarma enerjisindən tam 
istifad
ə  etmək  mümkün  olsa,  onda  hazırda  Yer  kürəsində 
istehsal  olunan  bütün  enerjid
ən  1,5  dəfə  çox  enerji  almaq 

65 
olar. Dünyada qabarma v
ə çəkilmə hadisəsi hər sutka ərzin-
d
ə 2 dəfə yeniləşir (hər altı saatdan bir). Kanadanın Atlantik 
okeanı  sahilində  Fandi  körfəzində  –  18  metr  hündürlüyə 
çatan 
ən  hündür  qabarma  dalğası  mövcuddur.  Cənubi 
Amerikada  Amozonka 
çayında 5-6 metr hündürlükdə dalğa 
1400 km materikin iç
ərilərində daxil olan «pororok» adlanan 
qabarmaları və bir çox başqaları hələlik istifadə olunmur. 
Qism
ən  açıq  mənbəli,  yerin  dərinliklərindən  səthə  çıxan 
isti 
axın  artıq  evlərin  qızdırılması,  texnoloji  məqsədlərlə 
k
ənd təsərrüfatında və s. istifadə olunur. Bu ekoloji cəhətdən 
t
əmiz olan, bu gün istifadə olunan enerjidir. 
Termal 
suların  enerjisindən  bir  çox  ölkələr  bu  gün  artıq 
istifad
ə  edirlər.  Kamçatkada,  Çukotkada,  Saxalin,  Qazaxıs-
tan, 
Krım, Qafqaz, Zakarpatiya, İslandiya və s. yerlərdə ter-
mal sular yerin t
əkindən çıxır. Bu termal sular qismən mən-
zill
ərin  isidilməsində,  texnoloji  məqsədilə,  kənd  təsərrüfa-
tında istifadə olunur. Kamçatka yarımadasında 1967-ci ildə 
tikilmiş – Poujen para – hidrotermal elektrik stansiyası qu-
raşdırılıb və 11 mVt gücündə enerji alınıb. 
Dünyada çoxlu f
əlakətli tufanlar, dağıntılar, fırtınalar va-
sit
əsilə törənən küləklər mövcuddur. İnsanların iradəsinə ta-
be olmayan t
əbii hadisələr saysız-hesabsız fəlakətlərə səbəb 
olur.  Lakn 
əgər  onun  istiqamətini  enerjiyə  yönəldə  bilsək, 
kül
ək insanlara köməkçi ola bilər. Külək enerjisindən istifa-
d
ə  etdikdə  atmosfer  çirklənmir.  Külək  enerjisi  almaq  çox 
yerd
ə mümkündür. Onu çıxarmaq və nəql etmək lazım gəl-
mir. Kül
ək özü onun yolunda qoyulmuş külək fırladana da-
xil  olur.  Qüvv
ətli  və  daimi  küləklər  Şimalda,  Oxot  dənizi 
sahill
ərində,  Kamçatkada,  Kuril  adalarında,  Primorye  ölkə-
sind
ə,  Qərbi  Sibirin  cənubunda,  Qazaxstanda,  Xəzər  ətrafı 
düz
ənlikdə və s. yerlərdə əsir. 

66 
 
 
6.1.
  
Az
ərbaycan Respublikasında külək enerjisindən istifadə 
 
 
 
Şəkil 6.2. Azərbaycan Respublikasının Alternativ və Bərpa  
olunan Enerji m
ənbələri 

67 
Hazırda  dünyanın  bir  çox  ölkələrində  ekoloji  cəhətdən 
z
ərərsiz,  səmərəli  külək  enerjisi  alınır.  Belə  ölkələrə  Şimal 
d
ənizi  sahillərindəki  ölkələr  aiddir.  Azərbaycanda  da  bu 
ehtiyatlar  daha  çoxdur.  H
ələ  qədim  zamanlardan  Azərbay-
canda,  xüsusil
ə  Abşeron  yarımadasında  külək  enerjisindən 
istfiad
ə olunmuşdur. 1999-cu ilin əvvəllərində Avropa birli-
yi ölk
ələri ilə Azərbaycan hökuməti arasında Azərbaycanda 
kül
ək enerjisindən istifadə barədə apardıqları danışıqlar daha 
perspektivli görünür (
şək. 1). 
Gün
əş  enerjisinin  elektrik  enerjisinə  çevrilməsinin  iki 
üsulu:  fotoelektrik  v
ə  termodinamik  məlumdur.  Hazırda 
yüzl
ərlə  kilovatt,  həm  meqovaltı  siniflərinə  məxsus  olan 
fotoelektrik  gün
əş  elektrik  stansiyaları  (onların  iş  prinsipi 
adı istilik elektrik stansiyalarının iş prinsipi kimidir) fəaliy-
y
ət  göstərir  (şəkil 6.1, 6.2).  Göründüyü  kimi  qeyri-ənənəvi 
enerji növl
ərindən istifadə bütün ölkələr üçün səmərəlidir və 
ətraf mühiti çirkləndirmir, ekoloji cəhətdən də sərfəlidir. 

68 
VII 
FƏSİL 
QLOBAL 
İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİNİN EKOLOJİ 
NƏTİCƏLƏRİ 
 
7.1. Qlobal istil
əşmə, yoxsa qlobal soyuqlaşma? 
 
İqlim  (yunanca  klima  (klimatos)  –  yəni  əyilmə,  meyl 
etm
ə mənasında olub, günəş şüalarının düşmə bucağına aid 
edilir. Yunanlar bildirirl
ər ki, klimat bu bucaqlardan asılıdır 
v
ə günəş şüaları nə qədər çəpinə düşərsə bir o qədər də çox 
soyuq  olar. 
Havanın çoxillik rejimidir. Hava şəraitinin biri-
birini 
əvəz edən bütün müxtəlifliklərinin məcmusudur. 
İqlimin  ekoloji  xəritəsinin  dəyişməsi  yeni  əsrin  ən  ciddi 
qlobal  problemidir.  Qlobal  istil
əşmə  və  istilik  efekti  XX 
əsrdə  texniki  tərəqqinin  atmosferdə  yaratdığı  ən  faciəli, 
d
əhşətli  hadisə  kimi  dəyərləndirməlidir.  Günəş  istiliyinin 
90%-i Yer s
əthindən əks olunur. Atmosferdə Co, Co
2
, NH
3
, 
NO,  NO
2
,  v
ə  hallogenlərin  miqdarının  artması  nəticəsində 
havanın  temperaturunun  normadan  çox  olması  qlobal 
istil
əşmə və istilik effektinə səbəb olur, nəticədə bəşəriyyət 
üçün 
quraqlıq, səhralaşma kimi ekoloji böhranlar yaranır. 
İstilik effekti əsasən CO
2
-nin  t
əsirindən əmələ gəlir. Daş 
kömür, neft, qaz v
ə s. yanacaqların yandırılması nəticəsində 
ild
ə  atmosferə  20  milyard  ton  karbon  qazı  qarışır.  Hər  il 
atmosfer
ə  qarışan  CO
2
-nin 
miqdarı  0,5  faiz,  metan  –  0,9 
faiz, azot oksidl
əri 0,25 faiz, hallogenlərin karbon birləşmə-
l
əri isə 4 faiz artır. Bu isə atmosferdə istilik effekti yaradır. 
XX 
əsrdə  Yer  planetində  havanın  orta  temperaturu  0,6  – 
d
ərəcə artıb. Əvvəlki yüzilliyə nisbətən son 100 ildə havanın 
istil
əşmə sürəti üç dəfə çox olub. Maraqlı haldır ki, istiləşmə 
h
ər yerdə eyni sürətlə baş vermir. Tropik qurşaqlara nisbətən 

69 
Rusiyada istil
əşmə daha sürətlə gedir. Son 100 ildə orta illik 
temperatur 
Şərqi Sibirdə, Amur ətrafı və Primorskda – 3,5-
d
əfə  artmışdır.  XXI  əsrin  ortalarında  havanın  orta  illik 
temperaturunun  Q
ərbi  Sibirdə  3  dərəcə,  Rusiyanın  Şimali 
Avropa  hiss
əsində,  Yakutiyada  və  Afrika  sahillərinə  qədər 
olan 
ərazidə 2-3 dərəcə artacağı gözlənilir. BMT-nin 2001-ci 
ild
ə  nəşr  olunmuş  hesabatında  göstərilmişdir  ki,  yaxın 
g
ələcəkdə  planetimizdə  orta  temperatur  1,4-5,8  dərəcə 
artması  proqnozlaşdırılır.  Kosmosdan  çəkilmiş  şəkillərin 
vasit
əsilə  müəyyən  olunub  ki,  qumlu  səhralar  savanna 
zonasına doğru 200 km-ə qədər genişlənib. Son proqnozlara 
əsasən XXI əsrin əvvəllərində okean suyunun səviyyəsi 0,5-
1  m,  sonunda  is
ə  2  m  qalxmaqla  qurunun  bir  hissəsini  su 
altında qalması ilə nəticələnə bilər. 
Qlobal  istil
əşmə  planetin  biomüxtəlifliyi  üçün  ciddi  təh-
lük
ə hesab edilir. 
Dünya  aliml
əri  iqlim  dəyişkənliyinin  doğurduğu  fəsad-
ların  qarşısını  almaq  üçün  yollar  axtarırlar.  Burada  əsas 
m
əqsəd  iqlim  dəyişikliklərinin  ətraf  mühitə  vurduğu  zərəri 
v
ə antropogen təsiri minimuma endirməkdir. Qlobal iqlimin 
qorunması istiqamətində dünya miqyasında bir sıra məsələ-
l
ər həyata keçirilir. 1992-ci ildə BMT-nin İqlim Dəyişilmə-
l
əri  üzrə  Çərçivə  Konvensiyası  qəbul  olunub  ki,  burada  da 
m
əqsəd iqlim dəyişmələrinin müəyyən çərçivəyə salınmasını 
n
əzərdə  tutur. Onun işlək mexanizmi kimi Kioto protokolu 
qüvv
ədədir. 
Lakin  bütün  bu  qlobal  istil
əşmə  təbliğatı  ilə  yanaşı  son 
ill
ər,  əsasən  kosmosdan  çəkilən  şəkillər  vasitəsilə  aparılan 
çoxsaylı  tədqiqatlar  yaxın  gələcəkdə  qlobal  istiləşmə  yox, 
qlobal soyuq
laşmanın olacağı gözlənilir.  
XXI 
əsr doğurdan da bəşəriyyəti həyəcanlandıran anomal, 

70 
qar
şısı  alınmaz,  neqativ  təbii  hadisələri  ilə  təəccübləndirir 
(s
əciyyəvidir). 
Bu 
yaxın vaxtlara kimi dünya alimləri və ictimaiyyəti Yer 
kür
əsi üzərində qlobal istiləşmənin yaxınlaşması ilə əlaqədar 
h
əyəcan yaranmağa başlamışdır. Lakin dünyanı cənginə alan 
bu  n
əzəriyyə  müxtəlif  alimlər tərəfindən fərqli qarşılanırdı. 
Bel
ə ki, yaxın vaxtlara kimi qərb alimlərindən fərqli olaraq 
rus  aliml
əri qlobal istiləşmə haqda daha ehtiyatlı danışır və 
ehtiyatla  proqnozlar  verirdil
ər. Amma son vaxtlar rus alim-
l
ərindən Həbibulla Abdusmatov başda olmaqla, F.Toporov, 
A.Baqrov,  A.Soliseviç,  V.Koval  v
ə b. dünyada geniş tətbiq 
olunan  «qlobal  istil
əşmə»  fenomeni  haqqında  çıxış  edərək 
qeyd  edirl
ər  ki,  bütün  tədqiqatlar  göstərir  ki,  son  illər 
atmosfer 
havası -2
0
C-
ə qədər aşağı düşüb və yaxın illərdə isə 
–5
0
C 
aşağı  düşəcəyi  proqnozlaşdırılır.  Geniş  təbliğ  olunan 
«qlobal  istil
əşməyə»  dair  belə  fikir  söylənilir  ki,  XX  əsrin 
80-90-
cı  illərində  qərb  alimləri  iqlimi  müşahidə  edərkən 
m
əlumat  götürdükləri  bütün  məntəqələrində  ən  yüksək 
r
əqəmləri  götürərək  proqnoz  vermişlər  ki,  Yer  kürəsində 
«qlobal istil
əşmə» baş verir. 
Doğrudur  XX  əsrin  sonlarında  ayrı-ayrı  ərazilərdə  lokal 
istil
əşmə müşahidə olunmuşdur. Bu isə anomal hadisə kimi 
qeyd olunurdu. 
Bir  çox 
iqlimşünaslar hesab edirlər ki, qlobal istiləşməni 
Qolfstrim  c
ərəyanı  dayandıra  bilər.  Güman  olunur  ki,  belə 
hal 
yalnız Şimal Buzlu Okeanında buzların  ərimə sürətinin 
artımı nəticəsində, ərimiş təmiz su Atlantik okeanına axaraq 
okeanın suyunu az duzsuz su ilə əvəz edəcək. Bu isə dərin 
okean  c
ərəyanının  axınını  poza  bilər  ki,  bunun  da 
n
əticəsində Qolfstrim öz axın istiqamətini dəyişə bilər ki, bu 
da Avropa ölk
ələri üçün yaxşı nəticə verməz. 

71 
Göründüyü  kimi, 
Avropanın  isti  iqlimi  tamamilə  Qolf-
strimd
ən  asılıdır.  Çünki  eyni  enlikdə  yerləşən  Şərq  döv-
l
ətlərində hava daha soyuq keçir. 
Sonuncu  d
əfə  Atlantik  cərəyanı  13  min  il  bundan  əvvəl 
pozul
muşdur.  Onun  da  səbəbi  Şimal  Buzlu  okeanının  şirin 
suyunun  c
ənuba doğru axması olmuşdur. Bu hadisə özü ilə 
1,3 mln. il davam ed
ən qlobal soyuqlaşma gətirmişdir.  
Qolfstrim  isti  okean  c
ərəyanı  olmaqla  Meksika  körfə-
zind
ən başlayaraq, Florida boğazından çıxaraq, ABŞ-ın Şərq 
sahill
əri  ilə  keçərək,  genişlənir,  sürətini  azaldaraq  Atlantik 
okeanının şimalına və Norveç dənizinə doğru axır. 2010-cu 
ilin aprel 
ayında Meksika körfəzində Böyük Britaniyanın BP 
neft 
şirkətinin  «Dərin  horizont» (Deepwater horizon) 
platformasından  partlayış  nəticəsində  dünya  tarixində  iri 
miqyaslı neft sızması baş vermişdir. Hazırda neft çox böyük 
miqdarda  körf
əzin  dibinə  yayılaraq,  suyun  qatında  16  km 
qalınlığında və 90 metr uzunluğunda neft ləkələri yaratması 
mü
əyyən edilmişdir. 
Dünya aliml
ərinin məlumatlarına əsasən Şimali Atlantika 
c
ərəyanı olan Qolfstizmin hərəkəti demək olar ki, dayanmaq 
t
əhlükəsi  ilə  üzləşib.  Bunun  nəticəsində  ilkin  olaraq  zərər 
ç
əkən  Şimali  Avropa  ölkələri  olacaq.  Sonralar  isə  qlobal 
iqlim  d
əyişilmələri  bütün  Yer  planetini  əhatə  edəcəyi  göz-
l
ənilir. Alimlər bu katoklizmin səbəbini, ingilis şirkəti Britiş 
Petroleum v
ə ABŞ hökumətində görürlər. 
Bu  bar
ədə ilk həyəcan təbilini İtaliyada Fraskati (Roma) 
universitetinin alimi Canluidji Zanqari 
çalmışdır. O, artıq bir 
neç
ə  ildir  ki,  Meksika  körfəzində  monitorinq  aparır.  Hələ 
2010-cu ilin 
yayında (iyulda) o, ABŞ-ın Okean və Atmosfer 
müşahidələri  aparan  Peyk  Federal  agentliyinin  peyk  məlu-
matlarına  əsaslanan  elmi  məqalə  yazmışdır.  Zanqari  qeyd 

72 
edir  ki,  peyk  m
əlumatları  Qolfstrimin  strukturunda  köklü 
d
əyişikliyin  –  özünə  bənzər,  isti  suyu  olan  çay  olmaqla, 
Atlantik 
okeanının  ortası  ilə  cənub-qərbdən,  Şimal-şərq 
istiqam
ətində hərəkət edərək, Avropanın Şimal hissəsini nis-
b
ətən isti iqlimlə təmin etməsini dayandırmışdır. Məlumdur 
ki,  bilavasit
ə  Qolfstrim  cərəyanının  sayəsində  Böyük 
Britaniya 
adaları  buzların  məngənəsindən  azad  olmuş, 
Skandinaviya 
yarımadasında  insanların  yaşamasına  imkan 
ver
ən  iqlim,  Hollandiyada  isə  gül-çiçək  yetişdirilməsinə 
şərait  yaranmışdır.  Buna  baxmayaraq  bu  enlikdə  yerləşən 
Sibird
ə daimi donuşluq hökm sürür. 
Zanqari  t
əsdiq  edir  ki,  miqyasını  hələlik  təyin  etmək 
mümkün olmayan «
buzlaşma» labüddür. Zanqarinin bu mə-
lumatları dünya alimləri arasında böyük marağa səbəb oldu. 
Zanqari göst
ərir ki, dünya tarixində insanın həyata gəlmə-
sind
ən  bəri  bu  hadisənin  analoqu  olmayıb.  Yalnız  atom 
silah
larının  sınağı  və  1986-cı  ilin  aprelində  Çernobılda  baş 
ver
ən  fəlakət  fövqəladə  hal  kimi  qeyd  oluna  bilər.  Peyk 
materialları göstərir ki, vahid Qolfstrim cərəyanı artıq  yox-
dur. 
Şimali  Atlantika  cərəyanı  Şərq  sahillərdə  hissələrə 
bölünmüşdür. 
Əvvəllər ilıq suyun kütləsi, okeanın daha dərin dalğaları 
il
ə hərəkət edən axını, nəinki okeanın ümumi temperaturuna, 
h
əm  də  atmosferin  10  km-ə  qədər  yüksəkliyinə  öz  təsirini 
göst
ərirdi.  Hazırda  isti  axın  pozulduğu  üçün,  atmosfer 
kütl
əsinin  də  normal  axını  pozulmuşdur.  Bununla  əlaqədar 
Atlantik 
okeanının  Şərq  hissəsində  atmosfer  sahəsi  də 
d
əyişmişdir  və  bunun  nəticəsi  kimi  2010-cu  ilin  yayında 
M
ərkəzi Avropada quraqlıq və subasması halları olmuşdur. 
Ekstremal  olaraq 
şərqi  Avropada  və  Asiyanın  bir  çox 
ölk
ələrində yüksək temperatur, Çində isə su basması halları 

73 
olmuşdur. 2010-cu  il  aprelin  10-da  Meksika  körfəzində 
«neft 
vulkanını»  açan  insanlar,  planetdə  dünya  iqliminin 
kardiostimulyatorunu m
əhv etmiş oldular. Bu məhv olmanın 
əsas  səbəbkarı  okeanın  dibindən  fontan  vuran  neft  və 
neftçıxaran şirkət olan BP-nin Meksika körfəzinin çirklənmə 
prosesind
ən qurtarmaq üçün istifadə etdiyi Çorexit maddəsi 
göst
ərilir.  Qarışıq  dispergent  Corexit  ilk  dəfə  1989-cu  ildə 
Exxon  Valdez  tankerinin  f
əlakətə  uğramasının  nəticələrini 
aradan 
qaldırmaq üçün istifadə edilmişdir. 
Bu zaman okeana 260 min ton neft 
axmışdır. Bu BP and 
Exxon 
şirkəti  ilə  bağlı  olan  «Nalco  Holdinq  Gompany» 
şirkəti tərəfindən istehsal olunan qüvvətli həlledicidir. Suda 
yaranan  neft  l
əkələrinin həll olunması üçün istifadə olunan 
bu  madd
ənin  forması  və  onun  xüsusiyyətləri  tam  gizli 
saxlanılır.  Amma  bəzi  ekspertlər  belə  hesab  edirlər  ki,  bu 
madd
ə canlı orqanizmlər üçün neftin özündən də dörd dəfə 
m
əhvedicidir. Rəsmi məlumatlara görə Meksika körfəzində 
2 mln. qallon (t
əqribən 3,7 mln. litrə qədər) Corexit istifadə 
olunmuşdur.  Eyni  vaxtda,  bəzi  ekoloqlar  bu  rəqəmin  xeyli 
azaldıldığını  göstərirlər.  İngiltərədə  və  bəzi  Avropa  ölkələ-
rind
ə  Corexitdən  istifadə  olunması  qadağan  olunmuşdur. 
Buna  baxmayaraq  BP 
şirkəti  Corexiti  təklif  edərkən  ABŞ 
hökum
əti  onun  istifadəsinə  etiraz  etməmişdir.  Görünür  in-
sanlar 
arasında  yayılmış  həyəcanı  və  təhlükəni  az  da  olsa 
ney
trallaşdırmaq  naminə  ABŞ  hökuməti  buna  etiraz  etmə-
mişdir. Vəziyyətin daha da pisləşdiyini görən hökumət BP-
nin r
əhbərliyini cərimə etmişdir. Nəticədə BP şirkəti heç bir 
ç
ətinliksiz öz bankından külli miqdar vəsait götürərək cəri-
m
ə vermiş və bununla da canını məsuliyyətdən qurtarmışdır. 
Heç k
əs şəxsən cəzalandırılmamışdır. İnsanlar pul vəsaiti ilə 
sakitl
əşdirildilər. Amma təbiətə dəyən ziyan bəşəriyyətə çox 

74 
acı nətiəcələr verə bilər. Partlayış nəticəsində okeana tökül-
müş  milyon  tonlarla  (barel)  neft  və  neft  ləkələrini 
çökdürm
ək üçün istifadə olunmuş Corexit birlikdə Qolfstrim 
c
ərəyanının  pozulmasına  səbəb  olmuşdur.  Neft  və  kimyəvi 
pereparatlar  Meksika  körf
əzinin  suyunun  temperaturunu, 
yapışqanlığını  və  duzluluğunu  pozmuş  və  milyon  illərlə 
mövcud 
olmuş cərəyanı dayandırmışdır. 
İnsan  cəmiyyətinə  fəlakətin  nəticələrini  neytrallaşdırma-
ğın yolları məlum deyil. Dispergentlərin istifadəsi qəza əra-
zisin
ə  dəymiş  ziyanın  miqyasını  qismən  gizlətməyə  imkan 
ve
rmişdir.  Körfəzin  bir  hissəsini  neft  pərdəsindən  təmizlə-
m
ək  mümkün  olmamışdır.  Bir  çox  ekspertlərin  fikrincə 
Meksika  körf
əzində neftin sızması və daha doğrusu axması 
davam  edir  ki,  ona  gör
ə  də  Qolfstrim  cərəyanının  özünü 
b
ərpası günü-gündən zəifləyir. 
Yer  kür
əsinin  əsas  isti  (ilıq)  cərəyanının  yox  olması, 
aliml
ərin,  əsasən  C.Zanqarinin  fikrincə  artıq  keçən  2012-ci 
ilin 
yayında  iqlim  anomaliyalarının  yaranmasına  səbəb 
olmuşdur: belə ki, Avropada və Çində daşqınlara, Rusiya və 
Asiyada 
quraqlığa və şaxtalara səbəb olmuşdur. 
G
ələcəkdə bu bütün planetdə fəsillərin qarışmasına və də-
yişməsinə,  məhsuldarlığın  azalmasına,  kütləvi  miqrasiyaya 
g
ətirib çıxara bilər. Amma ən dəhşətli odur ki, istənilən vaxt 
yeni  buz
laşma dövrü  başlana bilər.  Rus qəzeti rus və ame-
rikan  aliml
ərinin  Meksika  körfəzinə  neftin  axması  nəticə-
sind
ə  fəlakətin  baş  verməsi  haqdakı  fikirlərini  işıqlandırır. 
Akad.  A.Kontoroviç  ümid  edir  ki,  ilk  vaxtlar  C.Zanqarinin 
m
əlumatları, o cümlədən, elm aləmində geniş müzakirə ol-
ması  da  bir  neçə  ay  sonra  Qolfstrimin  təhlükəsi  dünya  in-
ternetl
ərində  və  mətbuatda,  xüsusilə  təkzib  olunmaz  müla-
hiz
ələrlə çap olunacaq. 

75 
Əgər  Zanqarinin  fikirləri  doğru  olsa,  onda  yaxın  illərdə 
Qolfstrimin 
dayanmasının  nəticələrini  bütün  dünya  hiss 
ed
əcək.  Hətta  Kanada  parlamenti  fövqəladə  vəziyyətdə 
Kanada 
ərazisi yaxınlığında real vəziyyəti qiymətləndirmək 
m
əqsədilə komissiya yaratmışdır. Komissiyaya Şimali Ame-
rikada 
tanınmış alim-okeonoloq Ronal Rabbit başçılıq edir. 
Komissiya t
ədqiqat nəticəsində iki nəticəyə gəlmişdir: 
Birincisi:  doktor  C.Zanqarinin  fikirl
əri  tam  təsdiqlən-
mişdir: keçmiş Qolfstrim zonasında suyun heç bir dəyişməsi 
müşahidə olunmamışdır. 
İkincisi:  keçmiş  Qolfstrim  zonasından  800  milə  qədər 
şərqdə başqa bir qüvvətli cərəyan yaranmışdır. 
Görünür Qolfstrim öz f
əaliyyətini tam dayandırmamışdır, 
lakin  ola  bil
ər  ki,  istiqamətini  dəyişmişdir.  Əgər  hətta 
bel
ədirsə, iqlimdə baş verəcək qlobal dəyişiklikdən qaçmaq 
mümkün olmayacaq. 
Q
ərbdə  çoxdan  hesablanmışdır  ki,  əgər  Qolfstrim  həmi-
şəlik  yox  olarsa  Avropada  orta  illik  temperatur,  ardıcıl 
olaraq bir neç
ə il ərzində 9
0
C 
aşağı düşə bilər. Bu da sözsüz 
ki, Fransa v
ə ya İspaniyanı Yakutiyaya bənzədə bilər. 
Çoxları  əmindir  ki,  vəziyyət  artıq  həyəcanlı  senariyə 
yaxınlaşır. Simptomlar bunlardır. Keçən qış Almaniyada 10 
sm-lik  stabil  qar  örtüyü  uzun  müdd
ət  qalmışdır  ki,  bu  hal 
çox  onillikl
ər  baş  verməmişdir.  Bununla  yanaşı,  bu  yerlər 
üçün  qeyri-adi,  h
ətta gecələr minus -20
0
C-y
ə çatan şaxtalar 
olmuşdur. 2010-cu  ilin  dekabrında  son  100  ildə  qüvvətli 
şaxta Britaniyanı bürümüşdür. Görünməmiş şaxtalar tez-tez 
London t
əyyarə limanlarını bağlamalı olmuşdur. Keçən qışın 
da  Moskvada 
baş  vermiş  buzlu  qış  yağışları  da  buna 
misaldır. 

76 
 
 
Şəkil. 7.1. İstixana effektinin yaranmasının sxemi 
 
2-ci 
şəkildə  istixana  effektinin  yaranmasının  sxemi 
verilir. 
Aliml
ər qlobal soyuqlaşmaya səbəb kimi həm də 2011-ci 
ild
ə Astraxanda son 130 ildə ən soyuq ayı – 44
0
C, Anapa v
ə 
Mahaçqalada – 34
0
 
olmasını, həmçinin, Qolfstrim cərəyanı-
nın  soyuması,  istiqamətini  dəyişməsini,  cərəyanın  Kanada 

77 
sahill
ərinə  istiqamətlənməsini  soyuq  iqlimin  gəlməsinə 
t
əkan  verməsini  söyləyirlər.  Bundan  əlavə  ABŞ-ın  NASA 
agentliyi 17 il bundan 
əvvəl yerə doğru istiqamətlənən MM-
4  asteroidinin  (320  m  ölçüd
ə)  sürətlə  Yerə  yaxınlaşdığını 
qeyd 
etmişdir.  Əgər  bu  asteroid  Yerlə  toqquşarsa  və  ya 
yaxın keçərsə (alimlərin fikrincə asteroid yerdən aralı keçsə 
d
ə, yarım sutkaya yaxın yerdən görünəcək) bu bir çox qlobal 
f
əsadlara səbəb olacaq, elektrik dirəkləri sıradan çıxacaq, su 
x
ətləri  donacaq  və  parçalanacaq,  bitkilər  donacaq,  vulkan 
püskürm
ələri, zəlzələlər, su daşması, baş verəcək. Asteroidin 
Yer
ə düşməsi baş verərsə, 120 km radiusunda vulkan əmələ 
g
ələcək  və  hər  şeyi  məhv  edəcək  və  nəticədə  soyuqlaşma 
(
buzlaşma) dövrü başlanacaq; ABŞ-da yerdən görünməyən, 
amma  kosmosdan 
yaxşı  görünən  sönmüş  super  vulkan 
yerl
əşir. Əgər asteroid ABŞ ərazisinə düşərsə həmin nəhəng 
vulkan yenid
ən oyana bilər. 
Bu  gün  Qolfstrimin  16  v
ə  47-ci  meridianlarda  tempera-
turunun ölçülm
əsi göstərmişdir ki, hər göstərici keçən ilin bu 
dövründ
ən 10
0
C soyuq 
olmuşdur. Müvafiq olaraq göstərmək 
olar  ki,  Meksika  körf
əzində  Dairəvi  isti  cərəyanın  dayan-
ması  ilə  Qolfstrimin  temperaturunun  düşməsi  arasında  bir-
başa  əlaqəsi  var.  Keçmişdə  bu  dünya  iqtisadiyyatının  böh-
ranı adlandırılırdı. 
Bütün  bu  hadis
ələr insan sivilizasiyasını müvafiq nəticə-
l
ərə gəlməyə, ekoloji fəlakətə, dərin aclığa, ölümə, əhalinin 
kütl
əvi  miqrasiyasına  gətirəcəyi  təhlükəsi  artıb.  2030-cu 
ill
ərdə gözlənilən Yeni buzlaşma dövrü hər an baş verə bilər 
v
ə ilk növbədə bu Şimali Amerika, Avropa və Asiyanı əhatə 
ed
ə bilər.