T. C. Firat üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ TÜrk diLİ ve edebiyati anabiLİm dali kirgiz tüRKÇESİnde üNSÜzler ve

2. 6. 1. 2. 3. –nb- > (-np) > -mp- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “–nb-  >  (-np-)  >  -mp-”  biçiminde  gerileyici,  yarı  ve 
yakın benzeşme görülür: lampük (siyah, parlak bir kumaş Rus. nanbuq). 
 
2. 6. 1. 2. 4. -nv- > (-nb- > -np-) > -mp- 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-nv- > (-nb- > -np-) > -mp-” biçiminde gerileyici, yarı 
ve yakın benzeşme görülür: mampañ (bölge yöneticisi derecesindeki bir unvan Çin. min = el, 
halk + vañ = devlet memuru). 
                                                 
230
 Hülya Kasapoğlu Çengel, 
age., s. 97. 

 
271 
 
2. 6. 1. 2. 5. –np- > -mp- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “–np-  >  -mp-”  biçiminde  gerileyici,  yarı  ve  yakın 
benzeşme görülür: mampazi ~ mompoziy (bir çeşit akide şekeri Rus. monpans’e < Frs.). 
 
2. 6. 1. 2. 6. –nf- > (–np-) > -mp- 
Alıntı  sözcüklerde  “–nf-  >  (–np-)  >  -mp-”  biçiminde  gerileyici,  yarı  ve  yakın 
benzeşme  görülür:  kempiske  (değiştirme  Rus.  qonfisqatsiya),  kemput  (bonbon  şekeri  Rus. 
qonfetı), cımpañ (hapis, hücre Çin. tszyan’ = hapis + fan’ = suçlu). 
 
2. 6. 1. 2. 7. –ñf- > (–np-) > -mp- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “–ñf-  >  (–np-)  >  -mp-”  biçiminde  gerileyici,  yarı  ve 
yakın  benzeşme  görülür:  aşlampu  (nohut  unundan  yapılan  bir  yemek  Kırg.  –  Çin.  lañfu  = 
nohut unu). 
 
2. 6. 1. 2. 8. –ym- > (-yb-) > -mb- 
 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-y-  >  -m-”  biçiminde  gerileyici,  yarı  ve  yakın 
benzeşme görülür: qımbat (paha, kıymet Ar. qıymet). 
 
2. 6. 2. Uzak Benzeşme 
Benzeşmenin birbirlerine komşu olmayan sesler arsında meydana geldiği benzeşmeye 
uzak  benzeşme  denir.  Kırgız  Türkçesinde  Türkçe  sözcüklerde  uzak  benzeşme  daha  çok 
görülür. Alıntı sözcüklerde ise uzak benzeşmenin yaygın olmadığı görülmektedir.  
 
2. 6. 2. 1. Türkçe Sözcüklerde: 
2. 6. 2. 1. 1. s ... ç- > ç ... ç- 
Kırgız  Türkçesindeki  uzak  benzeşme  Türkçe  sözcüklerde  daha  çok  sözcüklerin  ön 
sesindeki “s-” ünsüzünün sözcük içerisindeki “-ç-” nin etkisiyle “ç-” ünsüzüne değişmesinde 
görülür. Bu benzeşme gerileyici, tam ve uzak benzeşme niteliği taşımaktadır: çaç (< saç DLT 
I-14;  DTS  479)  (saç),  çıçqan  (  <  sıçġan  DLT  I-75;  DTS  502)  (fare),  çıyırçıq  ~  çıyçıq  (  < 
sıġırçuq  DLT  I-505;  DTS  502)  (sığırcık),  çaç-  (  <  saç-  DLT  II-4;  DTS  479)  (saçmak; 
harcamak, israf etmek), çançuu ( < sanç- DLT III-420; DTS 483) (sançmak, bir yandan öbür 
yana delmek, saplamak). 
 

 
272 
2. 6. 2. 1. 2. –n   b- > -m   b- 
Türkçe sözcüklerde konuşma dilinde “–n   b- > -m   b-” biçiminde gerileyici, yarı ve 
uzak  benzeşme  görülür:  om  bir  (  <  on  bir)  (on  bir),  küm  boyunça  (gün  boyunca)  (kün 
boyunça). 
 
2. 6. 2. 2. Alıntı Sözcüklerde: 
Kırgız  Türkçesindeki  uzak  benzeşme  alıntı  sözcüklerde  çok  yaygın  değildir.  Ancak, 
birkaç  alıntı  sözcükte  de  olsa  görülebilen  bu  benzeşmenin  yönü  ilerleyici  veya  gerileyici, 
niteliği ise yarı benzeşme şeklindedir. 
 
2. 6. 2. 2. 1. ç ... s- > ç ... ç- ~ ç ... ş- 
Bazı  örneklerde  iç  sesteki  “-s-”  ünsüzünün,  ön  sesteki  “ç-”  ünsüzünden  etkilenerek 
ilerleyici,  tam-yarı,  uzak  ünsüz  benzeşmesine  uğradığı  görülür:  çıçtay  ~  çıştay  (temiz  Rus. 
çistıy). 
 
2. 6. 2. 2. 2. –f- ... n > (- p- ... n) > -p- ... m 
Alıntı  sözcüklerde  iç  seste  görülen  –f-  >  -p-  değişiminin  ardından  “-p-”  ünsüzünün 
etkisiyle  son seste “-n  > -m”  değişimi  olur. Böylece  ilerleyici,  yarı,  uzak  ünsüz benzeşmesi 
görülür:  keremapam  (gramofon  Rus.  ġrammofon  <  Frs.  ġramophone),  apiyim  (afyon  Ar. 
ā
fyÿn). 
 
2. 6. 3. Benzeşmezlik 
 
Sözcük içerisinde birbirlerine komşu olan veya olmayan sesler arasında boğumlanma 
noktası  bakımından  görülen  benzerliğin,  iki  ünsüzden  birinin  kendi  boğumlanma  noktasını 
değiştirip  başka  bir  ünsüze  dönüşmesiyle  ortadan  kaybolması  durumudur.  Necip  Üçok  da 
buna  benzer  bir  tanımlama  yaptıktan  sonra  benzeşmezliğin  sebebini  psikolojik  açıdan  şöyle 
açıklar:  “Genel  olarak  benzeşmezlik  hadisesinin  temel  sebebi,  kelimelerin  münasebet  ve 
ahengini  bozmak  yolunu  tutmuş  olan  benzeşme  hadisesi  karşısında  duyulan  biliçdışı  bir 
korkudur.”
231
  Benzeşmenin  tam  tersi  olan  bir  ses  olayıdır.  Kırgız  Türkçesindeki  alıntı 
sözcüklerde yakın, ilerleyici veya gerileyici benzeşmezlik yaygın bir şekilde görülmektedir. 
 
                                                 
231
 Necip Üçok, 
age., s. 189. 

 
273 
2. 6. 3. 1. Alıntı Sözcüklerde: 
2. 6. 3. 1. 1. -ll- > -ld- 
Alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-ll-”  ikiz  ünsüzünden  ikinci  “-l-”  ünsüzünün  -d-”  sesine 
değişerek yakın, ilerleyici benzeşmezlik oluşturduğu görülür: celdet (cellat Ar. cellād), çilde 
(kırk gün Far. çelle), kelde (kelle Far. kelle), şorkeldey (bahtsız, mazlum Far. şorkelle), küldü 
(bütün, hepsi, külli Ar. qullì ), bıssımılda (bismillah Ar. bismillah), alda taala (Allah u Teala 
Ar. allāhu teèālā), ildalda (illallah Ar. illallah), ildet (illet Ar. èillet), oldo (Allah! Ar. allah), 
astapurulda ~ astaqpurulda (estağfurullah Ar. estaġfirullah). 
 
2. 6. 3. 1. 2. -nn- > -nd- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-nn-”  ikiz  ünsüzünden  ikinci  “-n-”  ünsüzünün  -d-” 
sesine  değişerek  yakın,  ilerleyici  benzeşmezlik  oluşturduğu  görülür:  dandır  ~  tandır  (tandır 
Far. tennÿr). 
 
2. 6. 3. 1. 3. -tt- > -nt- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-tt-”  ikiz  ünsüzünden  birinci  “-t-”  ünsüzünün  -n-” 
sesine  değişerek  yakın, gerileyici  benzeşmezlik  oluşturduğu  görülür:  ıntımaq  (ittifak,  birlik, 
uyuşma Ar. ittifāq). 
 
3. ÜNSÜZ İKİZLEŞMESİ: 
 
Sözcük içerisinde iki ünlü arasında kalan bazı ünsüzlerin tekrarlanması olayıdır. Daha 
çok  iki  heceli  sözcüklerde  görülen  bir  ses  olayıdır.  Kırgız  Türkçesinde  daha  çok  alıntı 
sözcüklerde görülür. 
 
3. 1. s > ss 
Bazı  alıntı sözcüklerde ön  seste ünlü  türemesiyle birlikte  iki  ünlü arasında  kalan “s” 
ünsüzünün ikizleştiği görülür: assaloomu aleyqum (selamun aleyküm Ar. selāmun èaleyqum). 
 
3. 2. z > zz 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  iki  ünlü  arasında  kalan  “-z-”  ünsüzünün  ikizleştiği 
görülür: tazza (temiz Far. tāze). 
 
 
 

 
274 
4. ÜNSÜZ TEKLEŞMESİ: 
 
İç ve son sesteki ikiz ünsüzlerden birinin düşürülmesine ünsüz tekleşmesi denir. Kırgız 
Türkçesinde Türkçe ve alıntı sözcüklerde görülen bir ses olayıdır. 
 
4. 1. Türkçe Sözcüklerde: 
 
Eski Türkçe sözcüklerdeki iç ses ikiz ünsüzlerin Kırgız Türkçesinde tekleştiği görülür. 
 
4. 1. 1. –kk- > (-k-) > -g- 
DLT’de  Türkçe  sözcüklerin  iç  sesinde  ikiz  ünsüz  olarak  verilen  “–kk-”  ünsüzlerinin 
Kırgız  Türkçesinde  tekleştiği  ve  ardından  “-g-”  dönüşerek  tonlulaştığı  görülür:  segiz  (  < 
sekkiz DLT I-365), egiz ( < ikkiz DLT I-143). 
 
4. 2. Alıntı Sözcüklerde: 
 
Alıntı sözcüklerdeki iç ve son ses ikiz ünsüzlerden birinin düşürüldüğü görülür. Kırgız 
Türkçesinde daha çok Arapça ve Rusça’dan alıntılarda ünsüz tekleşmesi meydana gelir. Son 
sesteki ikiz ünsüzlerin tekleşmesi ise sadece Rusça sözcüklerde görülen bir ses olayıdır. 
 
4. 2. 1. –bb- > -b- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  bulunan  ikiz“-bb-”  ünsüzlerinin  tekleştiği  görülür: 
tekeber (kibir, gurur Ar. tekebbur). 
 
4. 2. 2. –cc- > -c- 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste bulunan ikiz“-cc-” ünsüzlerinin tekleştiği görülür: ücöt 
(delil, belgit Ar. óuccet), dacaal (deccal Ar. deccāl). 
 
4. 2. 3. –dd- > -d- 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-dd-” ikiz ünsüzünün tekleştiği görülür: üdöt (müddet 
Ar. muddet), ıdıq (iddia Ar. iddièā). 
 
4. 2. 4. –ff- > (–pp-) > -p- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  yer  alan  “-ff-”  ikiz  ünsüzü,  “-ff-  >  -pp-  >  -p-” 
değişimiyle tekleşir: keperet (kefâret Ar. keffāret). 
 
 

 
275 
4. 2. 5. –qq- > -q- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-qq-”  ikiz  ünsüzlerinin  tekleştiği  görülür:  dıqat 
(dikkat  Ar.  diqqat),  baqal  (bakkal  Ar.  baqqāl).  Bu  tekleşmede  “-q-  >  -k-”  değişimi  de 
görülebilir: dükön (dükkân Ar. duqqān). 
 
4. 2. 6. –mm- > -m- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  sesteki  “-mm-”  ikiz  ünsüzünün  tekleştiği  görülür.  umaç 
(buğday  unundan  yapılan  bir  bulamaç  türü  Far.  ommāc),  tamız  (sıcaklık;  temmuz  Ar. 
temmÿz), kiloġram (kilogram Rus. kiloġramm < Frs. kiloġramme), ġram (gram Rus. ġramm). 
 
4. 2. 7. –nn- > -n- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-nn-”  ikiz  ünsüzünün  tekleştiği  görülür:  davernes 
(vekâletname Rus. doverennost’ ), qına (kına Ar. óinnā). 
 
4. 2. 8. –pp- > -p- 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-pp-” ikiz ünsüzünün tekleştiği görülür:  gürpüröpkö 
(gruplaştırma Rus. ġruppirovqa). 
 
4. 2. 9. –rr- > -r- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  ikiz  ünsüz  “-rr-”nin  tekleştiği  görülür:  curaat  (nesil,  zürriyet 
Ar. õurriyyet), huriyat ~ uruyat (hürriyet Ar. óurriyyet), ustara (ustura Far. usturre), zumurut 
(zümrüt Ar. zumurrud). 
 
4. 2. 10. -ãã- > ã 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste görülen ikiz “-ãã-” ünsüzünün tekleştiği görülür: qasa 
(mümtaz, has, en iyi Ar. òāããa), qusa (kaygı, üzüntü Ar. ġoããe), qısa (kıssa Ar. qiããa). 
 
4. 2. 11. –vv- > (-v-) > -b- 
Bazı alıntı sözcüklerde iç sesteki ikiz ünsüz “-vv-” nin tekleştiği görülür. Tekleşen “-v-
” sesi de “-b-” sesine değişmiştir: abal ~ obol ~ obolu (evvel Ar. evvel). 
 
4. 2. 12. –yy- > -y- 
Alıntı sözcüklerde ikiz ünsüz “-yy-” nin tekleştiği görülür: camıyat ~ camiyat (cemiyet 
Ar.  cemèiyyet),  adabiyat  (edebiyat  Ar.  edebiyyāt),  qasiyet  (özellik  Ar.  óayåiyyet),  huriyat 

 
276 
(hürriyet Ar. óurriyyet), macburiyat (mecburiyet Ar. mecbÿriyyet), madaniyat (medeniyet Ar. 
medeniyyet),  osuyat  (vasiyet  Ar.  vaãiyyet).  Alıntı  sözcüklerde  iç  seste  ikiz  ünsüz  “-yy-”nin 
tamamen düştüğü de görülür: curaat (nesil, zürriyet Ar. õurriyyet). 
 
4. 2. 13. –õõ- > -z- 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  ikiz  ünsüz  “-õõ-”  nin  tekleştiği  görülür:  lazat  (lezzet  Ar. 
leõõet), mazin (müezzin Ar. mu’eõõin). 
 
5. ÜNSÜZ DÜŞMESİ: 
 
Sözcük  başında,  ortasında  veya  sonunda  bazı  seslerin  ortadan  kalkmasına  ünsüz 
düşmesi denir. Ancak bazı ünsüzler düşerken ikincil uzun ünlü oluştururlar. Ünlü uzamalarına 
sebep  olan  ünsüzler,  genellikle  iç  ve  son  seste  bulunan  “b,  g,  ğ,  h,  k,  l,  n  /  ñ,  r,  v,  y” 
ünsüzleridir. Bunlardan “b, k > g / ğ, ñ > w, v” ya da “y” ünsüzlerine dönüşerek yarım ünlü 
olurlar.  “h”  ünsüzü  de  yarım  ünlü  sayılabilecek  bir  sestir.  Dolayısıyla  bu  yarım  ünlüler 
yanlarındaki  ünlülerle  ikiz  ünlü  oluşturabilmekte  ve  daha  sonra  da  bu  ünlülerle  birleşerek 
uzun  bir  ünlü  haline  gelebilmektedirler.  Akıcı  “r”  ve  “l”  ünsüzleri  ise  söyleyiş  zorluğu  ve 
akıcı  ünsüzler  oluşları  dolayısıyla  düşmeye  yakın  ünsüzlerdir.  Bu  ünsüzler  düşerken 
boğumlanma sürelerini yanlarındaki ünlüler kendi üzerlerine alır ve uzarlar.
232
 Ünsüz düşmesi 
sonucu oluşan ikincil uzun ünlüler Kırgız Türkçesinde Türkçe ve alıntı sözcüklerde görülür. 
Ancak bazı örneklerde ikincil uzun ünlü oluşturmadan ünsüz düşmesi görülebilmektedir.  
Türkçe  sözcüklerde “y-” ve  “n-”  ünsüzleri  dışında ön  ses  düşmesi  görülmez.  Ön  ses 
düşmelerinin birçoğu alıntı sözcüklerde oluşmaktadır. İç ve son seste ünsüz düşmesi ise hem 
Türkçe hem de alıntı sözcüklerde görülür.  
 
 
5. 1. b > (w ) > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski  Türkçe  sözcüklerde  iç  seste  bulunan  “-b-”  ünsüzünün  Kırgız  Türkçesinde 
eriyerek düştüğü ve ikincil uzunluk oluşturduğu görülür: cooş ( < yabaş) (yavaş, sakin), uuç ( 
< abut) (avuç), töö ( < tebe) (deve), qooş- (< qabış-) (kavuşmak). 
Eski  Türkçedeki  son  ses  “-b”  ünsüzünün  Kırgız  Türkçesinde  eriyerek  düştüğü  ve 
ikincil uzunluk oluşturduğu görülür: suu ( < sub) (su), uu ( < ab) (av).
233
 
 
                                                 
232
 Ahmet Buran, 
agm.,  s. 292. 
233
 Ahmet Buran, 
agm., s. 292. 

 
277 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-b-”  ünsüzünün  düştüğü  görülür:  banduulu  (büyük 
davul Çin. – Ar. bañ-ùabl). 
 
5. 2. c > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerin  ön  sesinde  bulunan  “c-”  ünsüzünün  düştüğü  görülür:  ıldam 
(çabukluk, çeviklik Far. celdì ). 
 
5. 3. ç > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski Türkçedeki son ses “-ç” ünsüzünün Kırgız Türkçesinde bazı örneklerde düştüğü 
görülür: mışıq ( < mişkiç DTS 345) (kedi). 
 
5. 4. δ > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski  Türkçe’de  iç  seste  bulunan  “-δ-”  sesi  Kırgız  Türkçesinde  erimiş  ve  ikincil 
uzunluk oluşturmuştur: cöö (< yaδaγ DLT I-381; DTS 223) (yaya), eer (< eδer DLT II-224) 
(eğer).
234
 
 
5. 5. d > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde iç sesteki “-d-” ünsüzünün düştüğü görülür: tecemel (anne sütü 
emmeden büyüyen çocuk Moğ. tedcaml). 
Bazı alıntı sözcüklerde son ses “-d” düşer: poyuz ( tren Rus. poezd), aqun (din lideri 
Far.  āòÿnd),  qas  (çekememezlik,  kıskançlık  Ar.  óased),  qorston  (mutlu,  kanaat  eden  Far. 
òursend), naq (nakit Ar. naqd), usta (usta Far. ustād), oyöz (kaza, ilçe Rus. uyezd). 
 
5. 6. g > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski  Türkçede  kelime  içinde  görülen  “-g-”  ünsüzünün  Kırgız  Türkçesinde  eriyerek 
düştüğü ve ikincil uzun ünlü oluşturduğu görülür: küyöö ( < küδegü DLT III-12; DTS 324) 
                                                 
234
 Ahmet Buran, 
agm., s. 293. 

 
278 
(güvey, damat), bülöö ( < bilegü DLT I-447) (bileği taşı, el bileğisi), kösöö ( < közegü DLT I-
448) (ateş karıştırma odunu). Bazı örneklerde ikincil uzun ünlü oluşturmadığı da görülür: ceñe 
(  <  yeñge  ETG  310;  DTS  256)  (yenge),  eşek  (  <  eşgäk  ~  eşäk  DTS  185;  eşyek  DTS  186) 
(eşek). 
Eski Türkçede sözcük sonunda görülen “-g” ünsüzünün Kırgız Türkçesinde eridiği ve 
ikincil uzun ünlülerin oluştuğu görülür ( -öö, -üü < -w < -g ): elüü ( < elig, ellig DLT I-117; 
elig DTS 170) (elli), kelüü ( < kelig DLT I-26) (geliş, gelme, varma), tirüü ( < tirig DLT I-14; 
DTS 562) (diri), belgilüü ( < belgülüg DTS 93).
235
 
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Alıntı  sözcüklerdeki  son  ses  “-g”  Kırgız  Türkçesinde  erimiş  ve  ikincil  uzun  ünlü 
oluşmuştur: küü
236
 ( < kög DLT III-131; DTS 311) (vezin, melodi). 
 
5. 7. ġ > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski  Türkçede  iç  seste  görülen  bu  ses,  “-ġ-  >  -w-  >  Ø”  değişimi  sonucunda  Kırgız 
Türkçesinde eriyerek düşmüş ve ikincil uzunluk oluşturmuştur: cuuruu ( < yoġur- DTS 270) 
(yoğurmak), qoon ( < kaġun DLT IV-250) (kavun), quuruu ( < qaġur- DLT IV-251; qawır- ~ 
qawur- DTS 438) (kavurmak), buuday ( < buġday DTS 120) (buğday), ooz ( < aġız DLT I-43; 
aγaz  DTS  17;  aγız  DTS  21)  (ağız),  uuz  (  <  aγuz    DLT  I-55;  DTS  24;  oġuz  DTS  365) 
(yavrulayan hayvanın ilk sütü), oor ( < aġır DLT I-52; aγır DTS 18) (ağır), ooru ( < aġrıγ DLT 
I-98; aγrıγ DTS 22) (hastalık; ağrı), suuq ( < soġıq ~ soġuq DTS 507) (soğuk), boor ( < baġır 
DLT I-360; DTS 78) (karaciğer, bağır), tuura ( < toġru DLT II-80; DTS 571) (doğru), uuru ( < 
oġrı DLT I-126; DTS 363) (hırsız). Bazı düşmelerde ise uzunluk oluşmamıştır: oroq (< orġaq 
DLT I-14) (orak), cala- ( < yalġa- DLT III-306; DTS 228) (yalamak), tamaq ( < tamġaq DLT 
I-33; DTS 530) (yiyecek; boğaz, gırtlak), calbırak ( < yalbırġaq DTS 228; yapurġaq DTS 237) 
(yaprak), ulaq ( < oġlaq DTS 363) (oğlak). 
Eski  Türkçedeki  son  ses  “-ġ”  ünsüzü  Kırgız  Türkçesinde  düşmüş  ve  ikincil  uzunluk 
oluşturmuştur:  cıluu  (  <  yılıġ  DLT  I-31;  DTS  266)  (sıcak,  ılık),  quru  (  <  quruġ  DTS  469) 
(kuru), oo ( < aġ- DLT I-173) (bir yana sarkmak, ağmak), saa- ( < saġ- DLT II-15; DTS 480) 
(sağmak). 
 
                                                 
235
 Ahmet Buran, 
agm., s. 294. 
236
 Bu sözcük DTS 311’de Çince olarak verilir. 

 
279 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-ġ-”  düşmesi  görülür:  qoñur  (sakin,  yavaş  Moğ. 
honġor
), naama (nağme Ar. naġme). 
 
5. 8. h > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Arapça, Farsça alıntı kelimelerde sözcük başında bulunan “h-” sesi Kırgız Türkçesinde 
düşmüştür: aba (hava Ar. hevā), eç (hiç Far. hìç), ar (her Far. her), önör (hüner Far. huner), 
aykel  (heykel  Ar.  heykel),  icarat  ~  icirat  (Hicret  Ar.  hicret),  ece  (hece  Ar.  hicā’),  andasa 
(geometri Ar. hendese), an (ezgi Far. heng), añgeme (toplanma; yığılma, anlatı, söylenti Far. 
hengāme),  añgi  (eşek  aygırı  Far.  hengì  ),  añgire (acele  etmek  Far.  hengār),  apta  (hafta  Far. 
hefte), aptiek ~ apteek (Kuran’ın yedide biri; devrim öncesi mekteplerde bir okuma yöntemi 
Far. heft-yek), abaz ( heves Ar. heves). 
Arapça ve Farsça’dan alıntı sözcüklerde iç seste bulunan “-h-” sesi Kırgız Türkçesinde 
erir ve ikincil uzun ünlü oluşur:
237
 baatır (bahadır Far. bahādur), caal (cahil Ar. cāhil), caan 
(âlem,  yaratılış,  cihan  Ar.  cihān),  caannam  ~  cahannam  (cehennem  Ar.  cehennem),  caat 
(cihet, yön Ar. cihet), caaz (alet, takım Far. cihāz), çaaraker (kiracı, icarda çalışan Far. çehār-
yek-kār
),  daarat  (temizlenme  Ar.  ùahāret),  köönö  (eski  Far.  qohne),  naar  (aş,  yemek  Far. 
nāhār),  anaar  (akarsu  Ar.  enhār),  paana  ~  maana  (bahane,  sığıntı  Far.  bahāne),  saal  (sade, 
kolay Ar. sehl), şoorat (şöhret Ar. şuhret), şaabaz (sungur, laçin Far. şāhbāz), şaadat (şehadet 
Ar.  şehādet),  şaazada  (şehzade  Far.  şehzāde),  şaani  (şahane  Ar.  şāhāne),  zaara  (cesaret, 
yiğitlik Far. zehre), zuura (Çolpan yıldızı Ar. zuhre). İkincil uzun ünlü oluşturmadan da “-h-” 
düşmesi gerçekleşebilir: abal (ahval, durum Ar. ahvāl), çilbarça (ufak parçalara ayırma Far. 
çehel = kırk + pārçe = parça), dıram (dirhem Ar. dirhem), kedan (ambar Far. kāhdān), mazap 
(mezhep Ar. meõheb), palvan (pehlivan Far. pehlevān), asman ~ aspan (İsfahan Far. iãfāhān), 
asta (yavaş Far. āheste). 
Alıntı  sözcüklerde  son  seste  bulunan  “-h”  sesi  düşer:  padışa  (padişah  Far.  pādşāh), 
künöö (günah  Far.  gunāh),  kübö  (şahit  Far.  ġuvāh),  ubaacı  ~  ubacı  (sebep  Ar. vech),  datqa 
(bir unvan adı Far. dād-òah = hak, adalet isteyen), giya (bitki Far. giyāh), ildalda (illallah Ar. 
illallah),  oldo  (Allah!  Ar.  allah),  bıssımılda  (bismillah  Ar.  bismillah),  astapurulda  ~ 
astaqpurulda  (estağfurullah  Ar.  estaġfirullah),  şaşke  (kuşluk  vakti  Far.  çāşt-gāh),  şaa  (şah, 
hükümdar Far. şāh). 
                                                 
237
 Ahmet Buran - Ercan Alkaya,