Məmmədov N. R.,Aslanov Z. Y.,Seydəliyev İ. M.,Hacızalov M. N.,Dadaşova K. S



Yüklə 7,93 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/46
tarix24.05.2020
ölçüsü7,93 Mb.
#31490
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   46
Zabit-Aslanov metrologiya


Tezliyin  ölçülməsi.  Tezliyin  ölçülməsi  üçün  ölçmə 

diapazonundan və ölçmənin tələb olunan dəqiqliyindən asılı 

olaraq müxtəlif vasitə və üsullardan istifadə olunur.  

 

Məhdud  və    yuxarı  həddi  2 500  hersə  qədər  olan 



diapazonlara (45....55 Hz, 450 – 550 Hz və s.) aid tezliklərin 

ölçülməsində 

elektrodinamik 

və 


elektromaqnit 

tezlikölçənlərdən 

istifadə 

olunur. 


Elektrodinamik 

tezlikölçənlərin  dəqiqlik  sinifləri  1  .....  1.5,  elektromaqnit 

tezlikölçənlərin  dəqiqlik  sinifləri    isə  1.5  .....  2.5  qəbul 

edilmişdir.  

 

Məhdud  diapazona  aid  olan  aşağı  tezliklərin  (48  ... 



52,  45  ....  55  Hz  və  s.)  ölçülməsi  üçün  rezonans 

tezlikölçənlərindən  istifadə  olunur.  Belə  tezlikölçənlərin 

dəqiqlik sinifləri 1 .... 2.5 olur.  

 

Yüksək  və  çox  yüksək  tezliklər  diapazonuna  daxil 



olan  tezliklər  elektromexaniki  rezonans  tezlikölçənlərindən 

fərqli  olaraq  induktivlik  makarası  və  kondensatorun  rəqs 

konturundan  istifadə  edilən  çox  tezlikli  rezonans 

tezlikölçənləri vasitəsi ilə ölçülür. Bu cihazlar ± (0.05... 0.1) 

% ölçmə xətası verir.  

 

Geniş  diapazonlu  tezliklər  (10  hersdən  bir  neçə 



meqahersə qədər) elektron və analoq tezlikölçənlərlə ölçülə 

bilər.  


 

Elektrik 

siqnallarının 

ölçülməsində 

digər 

metodlardan  özünün  sadəliyi,  nisbətən  yüksək  dəqiqliyi  və 



geniş  tezlik  diapazonları  üçün  daha  əlverişli  olması    ilə 

fərqlənən  müqayisə  metodundan  geniş  istifadə  olunur.  Bu 

üsulda  ölçülən  tezlik  nümunə  olaraq  verilən  tezliklə 


312 

 

müqayisə edilir  (bərabər olması, həmin tezlikdən neçə dəfə 



çox və  ya  az olması). Ölçülən tezliyin nümunə tezliyə belə 

bərabərliyini və  ya həmin tezlikdən neçə dəfə az və ya çox 

olmağını  göstərmək  üçün  osilloqrafdan  istifadə  oluna  bilər. 

Müqayisə  metodu  elektron  –  şüa  borusunun  buraxdığı 

tezliklər  diapazonuna  aid  tezliklərin  ölçülməsi  üçün  də 

ə

lverişlidir. Bu üsulla xətti, sinusoidal və dairəvi açılmalara 



aid tezliklər ölçülə bilər.  

 

Xətti açılmada ölçülən f



x

 tezliyinin  siqnalının dövrü 

açılma müddəti və ya müddət kalibrləyicisinin qeydə aldığı 

dövrlərlə  (T



m

)  müqayisə  olunur.  Açılma  müddəti  ilə 

müqayisə  zamanı  açılma  əmsalı  m

t

  nəzərə  alınır  və  f



x

 

tezliyinin  ölçülən  qiyməti    f





1  /  (m



t

l)

  düsturuna  əsasən 

hesablanır.  Burada  l,    f

x

 

tezliyinin    siqnalının  osilloqrafın 

ekranının şkala bölgüləri ilə ifadə olunan dövrüdür. Müddət 

kalibrləyicisinin  qeydə  aldığı  dövrlərlə  müqayisə  əsasında 

tezlik  ölçülərkən  osilloqrafın  ekranına    ölçüləsi  tezliyin  bir 

neçə  dövrü  verilir  və  müddət  kalibrləyicisinin  qeydə  aldığı 

T

m

  dövrü  elə  köklənir  ki,  həmin  dövrlərin  təsviri  ölçüləsi 



tezliyin  ekrana  verilən  dövrlərlə  üst  –  üstə  düşsün.  Belə 

olarsa, f



x

 tezliyinin ölçülən qiyməti  f





1 / (n T



m

)

 düsturuna 

ə

sasən hesablanır. Burada n müddət kalibrləyicisinin ölçülən 



gərginliyin  bir  dövrünə  daxil  olan  qeydlərinin  sayıdır. 

Yuxarıda  sadalanan  üsulların  müsbət  cəhətləri  istənilən 

formalı rəqsləri araşdırmağa imkan verməsi, mənfi cəhəti isə 

dəqiqliyinin  yüksək  olmamasıdır:  ölçmənin  xətası  bəzən  ± 

(5...10) % - ə çatır.  

 

Sinusoid  formalı  iki  rəqsin  Lissaju  əyriləri  vasitəsi 



ilə müqayisəsi ölçmələrdə daha dəqiq nəticələr əldə etməyə 

imkan  verir.  Osilloqrafın  istiqamət  dəyişdirici  lövhə 

cütlüklərinin birinə məlum tezlikdə sinusoid əyrili gərginlik, 

digərinə  isə  ölçülən  gərginlik  verilir.  Həmin  məlum  tezliyi 

dəyişdirməklə ekranda hərəkətsiz  ya da  yavaş hərəkət edən 

Lissaju  əyriləri  alınır.  Həmin  Lissaju  əyrisinin  formasına 



313 

 

baxaraq 



ölçülən 

gərginlikdəki 

faza 

sürüşməsi 



müəyyənləşdirilir.  

 

Şə



kil  9.4  –  də  tezliklə  faza  sürüşməsinin  əlaqəsini 

göstərən  bir  neçə  Lissaju  əyrisi  verilmişdir.  Əyrilərin 

hərəkətsiz  təsvirlərinin  istənilən  formasında  müqayisə 

olunan tezliklər arasındakı fərq (böyük tezliyin kiçik tezliyə 

olan  nisbəti)  təsvirlə  üfüqi  və  şaquli  xətlərin  kəsişmə 

nöqtələrinin  (müvafiq  olaraq  n

ü

  və  n


ş

)  sayı  əsasında 

müəyyən olunur:  

;

nş



ü

n

ş

f



ü

f

=

 



burada  f

ü

  və  f



ş

  müvafiq  olaraq  üfüqi  və  şaquli  istiqamət 

dəyişdirici  lövhələrə  verilən  gərginlikdir.  Əgər  f

  tezliyi 



ölçülən  gərginlik  şaquli  istiqamət  dəyişdirmə  lövhəsinə, 

məlum  f


0

  tezliyi  ilə  xarakterizə  olunan  gərginlik  isə  üfüqi 

istiqamət dəyişdirmə lövhəsinə verilərsə,  f

x

 = f

0

n

ü

 / n

ş

 olar.  



 

Faza sürüşməsi 

T

ez

li



ni

sb



ət

 



Şə

k. 9.4.  Lissaju əyriləri 

 

Bu  metod  müqayisə  olunan  tezliklər  arasındakı 



fərqin,  yəni  böyük  tezliyin  kiçik  tezlikdən  10  dəfədən  çox 

olmadığı  hallarda  tətbiq  edilir,  çünki,  əks  halda  Lissaju 

ə

yrilərinin forması çox mürəkkəb olur və onların yozulması 



xeyli çətinləşir.  

314 

 

 



Müqayisə  olunan  tezliklər  arasındakı  fərqin  çox 

böyük  olduğu  hallarda  dairəvi  açılma  metodundan  istifadə 

olunur.  Bu  üsulda  osilloqrafın  hər  iki  girişinə  aşağı    f

x

 

tezlikli, aralarındakı faza sürüşməsi 90

0

  olan və qiymətləri 



bərabər  olan  u

x

  və  u



y

 

gərginlikləri  verilir  (Şək.  9.5).  Bu 



gərginliklərin  təsiri  nəticəsində  ekranda  u

x

  və  u



y

 

gərginliklərinin  tezliklərinə  uyğun  dairə  çəkilir.  Ölçülən  f



x

 

tezliyinə  malik  gərginlik  elektron  şüasını  nizamlayan 



elektroda  (Z  kanalı)  verilir.  Müqayisə  olunan  tezliklər 

arasındakı  nisbət  tam  rəqəmlərlə  ifadə  edilərsə,  ekranda 

ş

trixlərdən ibarət dairə çəkilir. Tünd və açıq rəngli ştrixlərin 



sayı (n)  tezliklər arasındakı nisbətə bərabərdir və buradan f

x

 

= n f





 

bərabərliyi meydana gəlir.  



 

Şə

k.9.5.Şüanın dairəvi açılmasını almaq üçün istifadə olunan 



elektron-şüa borusunun sxemi 

 

 

Dairəvi  açılmada  aralarındakı  nisbət  50-yə  çatan 

(yəni  böyük  tezliyin  kiçik  tezlikdən  50  dəfəyə  qədər  çox 

olduğu),  osilloqramların  fotoşəklinin  çəkilməsi  üsulu  ilə 

həmin  nisbətin  bir  neçə  yüzə  bərabər  olduğu  tezlikləri 

müqayisə etmək olar.  

 

Osilloqrafdan  istifadə  etməklə  aparılan  tezlik 



ölçmələrinin 

xətası 


məlum 

f



tezliyinin 

necə 


315 

 

müəyyənləşdirilməsindən asılıdır və 10



-4 

..... 10


-6

 – ya qədər 

azaldıla bilər.  

 

Son  vaxtlar  yuxarıda  sadalanan  tezlik  ölçmə 



üsullarının  əvəzinə  rəqəmsal  tezlikölçənlərlə  aparılan 

ölçmələrə  üstünlük  verilməyə  başlanmışdır.  Sənayedə 

istehsal  olunan  rəqəmsal  tezlikölçənlər  0.01  hersdən  17 

qiqahersə 

qədər 

tezlikləri 



ölçə 

bilir. 


Rəqəmsal 

tezlikölçənlərin  ölçmə  xətası  əsasən  nümunəvi  kvars 

generatorunun  stabilliyindən  asılıdır  və  10

-8 


...5-10

-5 


 

arasında dəyişir.  



 

Vaxt intervallarının ölçülməsi. Vaxt intervallarının 

ölçülməsi  üçün  elektron  –  şüa  osilloqraflarından  və  xüsusi 

olaraq  vaxt  intervallarını  ölçmək  üçün  istehsal  olunmuş  

rəqəmsal ölçmə cihazlarından istifadə olunur.  

 

Elektron  –  şüa  osilloqrafları  ilə  vaxt  intervallarını 



ölçərkən  müddət  kalibrləyicisinin  qeydə  aldığı  dövrlərdən 

(T



m

)  və  ya    açılma  əmsalından  (m



i

)  istifadə  edilir.  Birinci 

üsulla  aparılan  ölçmənin  nəticəsi  t

x

  =  n  T

m

 

düsturu  ilə 

hesablanır  (n  -  müddət  kalibrləyicisinin  qeydə  aldığı, 

ölçülən  vaxt  intervalına  daxil  olan  dövrlərin  sayı).  İkinci 

üsulda  vaxt  intervalı  osilloqrafın  ekranındakı  l  şkalasının 

bölgüləri  əsasında    müəyyən  olunur.  t



x

  =  m

i

l. 

Bu  üsulda 

ölçmə xətası 5 ... 10% - ə çatır.  

 

Bir  dəfə  gerçəkləşən  impuls  proseslərinin  vaxt 



intervallarının  müəyyənləşdirilməsi  üçün  təsvirin  ekranda 

kifayət qədər qaldığı osilloqraflardan istifadə olunmalıdır.  

 

Çox  az  müddət  davam  edən  (10



-9 

  .....  10

-10 

san)  


impulsların  vaxt  intervalları  stroboskoplu  osilloqraflarla 

ölçülür.  Bu  osillooqrafların  iş  prinsipi  təkrarlanan 

siqnalların  ani  qiymətlərinin    qısa,  “stroblayıcı”  gərginlik 

impulslarının köməyi ilə ölçülməsindən ibarətdir.  

 

Rəqəmsal 



cihazlar 

nisbətən 

böyük 

vaxt 


intervallarının  (millisaniyə  və  saniyələr)  ölçülməsində  ən 

dəqiq  nəticəni  verir.  Daha  kiçik  vaxt  intervallarının 

ölçülməsində  aparıcı  tezliyin  yekun  qiymətindən  asılı  olan 


316 

 

diskretlik xətası çox böyük ola bilər. Bu xətanın azaldılması 



üçün  ölçülən  vaxt  intervalı  müəyyən  nisbətdə  uzadılır. 

Rəqslərin  dövrünün  ölçülməsi  zamanı  həmin  xətanı 

azaltmaq üçün orta qiymət  metodundan istifadə edilir.  

 

İ



ntervalın uzadılması metodunda müxtəlif polyarlığa 

malik,  stabilləşdirilmiş  sabit  U



1

  və  U



2

 

gərginlikləri  ardıcıl 

olaraq  inteqrallanır.  U



 

gərginliyi  ölçülən  t



x

  vaxt  intervalı 

boyunca, U

 

gərginliyi isə t



x

 intervalının başa çatdığı andan 

inteqratorun  çıxışında  gərginliyin  sıfıra  bərabər  olduğu  ana 

qədər davam edən t



x

´

 

vaxt intervalı boyunca inteqrallanır t





 

 

və t



x

´

 

vaxt intervalları arasındakı əlaqə t



x

´

= t

x

 U

1

 / U

nisbəti 


ilə xarakterizə olunur.  

 

Orta  qiymət  metodunda  ölçüləsi  vaxt  intervalından 



bir neçə dəfə çox olan başqa bir vaxt intervalı ölçülür. Vaxt 

intervalının  neçə  dəfə  uzadılacağı  tezlik  böləninin  köməyi 

ilə  müəyyənləşdirilir.  Bu  üsulla  aparılan  ölçmənin  

nəticəsində  tədqiq  edilən  rəqsin  dövrünün  orta  qiyməti 

tapılır.  

 

Qısamüddətli  (onlarla  nanosaniyə),  bir  dəfə  verilən 



impulsların  müddətini  müəyyənləşdirmək  üçün  lazımi 

ölçmə noniusun  köməyi ilə aparılır.  



 

Faza  sürüşməsinin  ölçülməsi.  Sənayedə  istehlak 

edilən  elektrik  enerjisinə  xas  olan  tezliklərdə  gərginlik  ilə 

cərəyan arasındakı faza sürüşməsinin ölçülməsi üçün 0.2 və 

0.5  dəqiqlik  sinfinə  malik  elektrodinamik  fazaölçənlərdən 

(fazometrlərdən) istifadə edilir.  

 

Simmetrik  üçfazalı  dövrələrdə  güc  əmsalı  xüsusi 



üçfazalı,  1.5  və  2.5  dəqiqlik  sinfinə  malik  fazometrlərlə 

ölçülür.  

 

Asimmetrik üçfazalı dövrələrdə gərginlik ilə cərəyan 



arasındakı  faza  sürüşməsi  hər  fazada  ayrıca  ölçülür.  Bu 

zaman  fazometrin  cərəyan  sıxacları  üçfazalı  dövrənin 

ölçülən fazasına ardıcıl, gərginlik sıxacları isə ölçü aparılan 

faza ilə sıfır nöqtəsinə qoşulur. Sıfır nöqtəsi mövcud deyilsə, 

süni olaraq yaradılır.  


317 

 

 



Son  vaxtlar  giriş  gərginliyinin  tezlik  diapazonunun 

150  MHz  -  ə  çatdığı  rəqəmsal  fazometrlərdən  daha  çox 

istifadə  edilir.  Bu  fazometrlərin  gətirilmiş  xətası  ±  (0.1  ... 

0.5) % olur.  

 

Faza  sürüşməsini  ölçmək  üçün  elektron  –  şüa  lüləli 



osilloqraflardan  istifadə  edilir.  Faza  sürüşmələri  ən  asan 

ikişüalı  və  ya    ikikanallı  osilloqraflarla  ölçülür.  Bu  zaman 

osilloqrafın ekranında iki gərginliyin təsviri alınır ki, bu da 

həmin  gərginliklər  arasında  vaxt  sürüşməsini  (t



x

),  T



 

dövrünü  və  φ



x

  =  360  t

x

  /T

x

 

düsturu  əsasında  faza 

sürüşməsini ölçməyə imkan verir. Ölçmənin xətası (φ

x

) t

 



T



 

parametrlərinin ölçü xətasından asılıdır və ± (5 ... 10) % -

ə

 çata bilər.  



 

Faza  sürüşməsi  Lissaju  əyrilərinin  köməyi  ilə  də 

ölçülə  bilər.  Şəkil  9.6  –  da  osilloqrafın  X  və  Y  girişlərinə 

eyni  tezlikli,  sinusoid  əyri  ilə  xarakterizə  olunan  müxtəlif 

faza  sürüşmələrində  U

x

  və  U





 

gərginlikləri  verildikdə 

ekranda meydana gələn əyrilər göstərilmişdir.  

 

B



 

B=0 

B

 

B

 

 

Şə



k. 9.6 Faza sürüşmələrinin ölçülməsində istifadə edilən 

 Lissaju əyriləri. 

 

Faza sürüşməsinin qiyməti φ = arcsin (B / A) düsturu 



ilə  hesablanır.  Burada  A  və  B  koordinat  oxlarının  üzərində 

yerləşən,  ekrandakı  təsvir  əsasında  müəyyənləşdirilən 

parçalardır.  Bu  üsulla  faza  sürüşməsinin  ölçülməsində  xəta 

± (5....10) %-ə bərabər olur.  

 

Ölçmələrdə  daha  dəqiq  nəticə  əldə  etmək  üçün 



elektron  –  şüa  lüləli  osilloqrafdan  sıfır  indikatoru  kimi 

istifadə etmək olar. Bunun üçün bir gərginliklə (fərz edək ki, 



318 

 

U



gərginliyi)  osilloqrafın  müvafiq  girişi  arasında  faza 

dəyişdirici  cihaz  qoşulur.  Osilloqrafın  ekranındakı  Lissaju 

ə

yrisi düz xəttə çevrilənə qədər faza sürüşməsinin qiymətləri 



faza  dəyişdiricisi  ilə  nizamlanır.  Bu  zaman  ölçülən  faza 

sürüşməsi 

faza 

dəyişdiricisinin 



bölgüləri 

ə

sasında 



müəyyənləşdirilir.  

 

Faza  sürüşməsi  (və  ya  faza  sürüşməsi  bucağının 



kosinusu)  və  güc  əmsalı  dolayı  üsulla,  növbəti  üç  cihazın 

köməyi ilə də ölçülə bilər: ampermetr, voltmetr və vattmetr. 

Bu metodun mənfi cəhətləri həmin üç cihazın xətalarının üst 

–  üstə  toplanması  ilə  yanaşı,  hər  üç  cihazın  göstəricilərinin 

eyni  anda  oxunması  və  ölçülən  kəmiyyətin  qiymətinin 

hesablanması zərurətidir.  



 

Elektrik  siqnallarının  spektral  analizi.    Elektrik 

siqnallarının  spektral  analizindən  impulslarda  və  dövri 

siqnalların  təhrif  olunmasının,  obrazların  tanınması  tələb 

olunan məsələlərdə müxtəlif obyektlərin qeyri – xəttiliyinin 

kəmiyyət  göstəricilərinin  qiymətləndirilməsi  üçün  istifadə 

olunur  və  spektral  analiz  spektr  analizatorları,  eləcə  də 

selektiv 

voltmetr 

adlandırılan 

ölçmə 


vasitəsi 

ilə 


gerçəkləşdirilir.  

 

Deterministik zaman funksiyası f(t)  özünün tezliklə 



ə

laqədar  tərkib  hissələrinin,  yəni,  spektral  funksiyanın 

amplitud  və  fazaları  ilə  ya  da  sadəcə  olaraq  spektrlə  tam 

xarakterizə edilə bilər:  

.

)

(



)

(

dt



e

t

f

S

t

j

+∞





=

ω

ω



 

Ölçmələr  sonlu  T    vaxt  intervalı  ərzində  aparıldığı 

üçün, spektral funksiya aşağıdakı şəkli alır:  

,

)



(

)

(



0

dt

e

t

f

S

T

t

j

T



=

ω

ω



 

 

burada 



)

(

ω



T

S

- siqnalın cari spektridir.  



319 

 

 



Tezliyin  və  ölçmə  vaxtının  funksiyası  olan  cari 

spektr ölçmə vaxtı uzadıldıqca həqiqi spektrə yaxınlaşır.  

 

Dövri  qeyri  –  sinusoidal  siqnalın  spektrinin 



müəyyənləşdirilməsi  məqsədi  ilə  onun  harmonik  tərkib 

hissələrinin  amplitudları və tezlikləri ölçülür. Bu zaman iki 

spektral analiz metodundan istifadə edilir: ardıcıl və paralel. 

Ardıcıl  analiz  spektrin  tərkib  hissələrinin  ardıcıl  olaraq, 

paralel analiz isə spektrin bütün tərkib hissələrinin eyni anda 

müəyyənləşdirilməsini  nəzərdə  tutur.  Daha  sadə  olduğu 

üçün  ardıcıl  spektral  analiz  metodundan  daha  çox  istifadə 

olunur.  

 

Yüksək  tezlikli  rəqslər  və  birdəfəlik  impulsların 



spektri    paralel  spektral  analiz  prinsipi  ilə  işləyən  spektr 

analizatorları ilə təhlil edilir.  

 

Sənayedə  10  hers    ...  40  qiqahers  diapazonunda 



ölçmə  apara  bilən,  filtrlərinin  buraxma  zolağı  bir  neçə 

hersdən  (aşağı  tezlik  analizatorları)  300  kilohers  və  daha 

yüksək tezliklərə qədər dəyişən spektr analizatorları istehsal 

olunur.  Bu  cihazlarla  analiz  0.01  ....  20  saniyə  vaxt  aparır. 

Tezliyin  ölçülməsində  xəta  1  ...  2%,  amplitudun 

ölçülməsində  isə 5 ... 15% təşkil edir.  

 

Elektrik  siqnallarının  spektral  analizi  selektiv 



voltmetrlərlə də aparıla bilər. Spektri bütövlüklə təhlil edən 

spektr  analizatorlarından  fərqli  olaraq  selektiv  voltmetrlər 

ancaq  siqnalın  ayrı  –  ayrı  harmonik  tərkib  hissələrinin 

müəyyən  tezlikdəki  gərginliyini  ölçür.  Bu  cihazların  ölçmə 

apardığı tezlik diapazonu 20 Hz ... 30 MHz, ölçmə xətası 5 

... 15%  təşkil edir.  

 

Bəzən  siqnalların  ayrı  –  ayrı  harmonik  tərkib 



hissələri deyil, harmonikalar əmsalı 

 

       k



h

  = 


1

2

2



3

2

2



/

.....


U

U

U

U

n

+

+



+

  və  ya  qeyri  –  xətti 

təhriflər əmsalı 

 


320 

 

=



k

2

2



3

2

2



......

n

U

U

U

+

+



2

2



3

2

......



n

U

U

U

+

+



 

ölçülür: 

 

burada  U



1

,  U

2

  .....  U

n

 

  müvafiq  olaraq  1-ci,  2-ci  .....  n-ci  

harmonikalara aid gərginliklərin effektiv qiymətlərini, k

h

 ilə 



k arasındakı əlaqə k

h

 = k / 

2

k



düsturu ilə ifadə olunur. 

Kiçik təhriflərdə (k < 0.1)  k

h

 = k olur.  



 

Qeyri  –  xətti  təhrifləri  ölçmək  üçün  istehsal  olunan 

cihazlar ölçülən siqnalların 20 Hz .... 200 kHz diapazonuna 

daxil  olan  tezliklərində  istifadə  üçün  nəzərdə  tutulmuşdur. 

Cihazın  girişində  gərginliyin  0.1  voltdan  100  volta  qədər 

olan  qiymətlərində  qeyri  –  xətti  təhrif  əmsallarının  ölçülən 

qiymətləri  0.03  %-dən  100%  -  ə  qədər  dəyişir.  Bu  zaman 

ölçmələrin xətası 4 .... 10% təşkil edir.  

 


Yüklə 7,93 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   46




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin