Məmmədov N. R.,Aslanov Z. Y.,Seydəliyev İ. M.,Hacızalov M. N.,Dadaşova K. S



Yüklə 7,93 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə37/46
tarix24.05.2020
ölçüsü7,93 Mb.
#31490
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   46
Zabit-Aslanov metrologiya


Pyezoelektrik  çeviricilər.  Bu  qrupa  daxil  olan 

çeviricilərin işi bəzi kristalların üzərində mexaniki qüvvənin 

təsiri  ilə  xarakterizə  olunan  düzünə  pyezoelektrik  effektinə  

ə

saslanır  (bunun  əksi  olan  əks  pyezoelektrik  effektindən 



daha  az  istifadə  edilir).  Əks  pyezoelektrik  effekt  kristalın 

həndəsi ölçülərinin elektrodlara verilən gərginliyin təsiri ilə 

dəyişməsi hadisəsidir.  

 

11.3. Temperaturun ölçülməsi



 

 

Fiziki kəmiyyət olan temperatur ölçülən obyektin ən 



çox  istifadə  olunan  parametrləri  arasındadır.  Təbiətin 

hadisələrini, texnoloji prosesləri, gündəlik həyatda baş verən 

hadisələri  temperaturu  ölçmədən  təsvir  etmək  mümkün 

deyil. Ölçülməsi tələb olunan temperaturların diapazonu çox 

genişdir və mütləq sıfıra yaxın temperaturlardan on minlərlə 

dərəcələrə  (məsələn,  plazmanın  temperaturu)  qədər  dəyişir. 

Müasir  dövrdə  istiliyin  ölçülməsini  xarakterizə  edən  vacib 

cəhətlərdən  biri  nəinki  stasionar,  həm  də  dinamik,  bir  neçə 

saniyə  ərzində  yüzlərlə  dərəcə  dəyişən  temperaturların 

ölçülməsidir.  Temperaturu  ölçmək  üçün  istifadə  olunan 

vasitələr  aşağıdakı  əlamətlərinə  görə  təsnif  edilir:  ölçülən 

temperaturun  diapazonu,  tətbiq  edilən  istilik  çeviricilərinin 

növü,  ölçülən  obyektlə  ölçmə  vasitəsi  arasında  təmasın 

olması (kontaktlı) və olmaması (kontaktsız).  

 

Kontaktlı 

temperatur 

ölçmələri

Kontaktlı 

temperatur  ölçmələrində  ən  çox  istifadə  edilən  cihazlar 

termorezistorlar və termoelektrik çeviricilər əsasında dizayn 

edilənlərdir.  

 

Qoşulduğu ölçü dövrəsi ilə birlikdə (bir qayda olaraq 



bu  dövrə  müvazinətli  və  müvazinətsiz  iş  rejimində  işləyən 

körpü  sxemidir)  termorezistorlar  elektrik  müqaviməti 

termometri adlandırılan cihazı təşkil edir.  


400 

 



 

Şə



k.11.12. Termorezistorun ölçü dövrəsinə qoşulma 

sxemi: a -üçnaqilli; b-ikinaqilli 

 

Termorezistor  körpünün  ölçmə  qoluna  iki  və  ya  



üçnaqilli  sxem  üzrə  qoşulur  (bax:  şək11.12).  İkinaqilli 

sxemdə hər iki birləşdirici məftil verici ilə birlikdə dövrəyə 

ardıcıl  qoşulur.  Belə  cihazlardan  daha  az  məsuliyyət  tələb 

edən  və  ya  laboratoriya  şəraitində  aparılan  ölçmələrdə 

istifadə edilir, çünki ətraf mühitin temperaturunda dəyişiklik 

baş  verərsə,  birləşdirici  məftillərdə  yaranan  dəyişikliklər 

ölçmə xətası ilə nəticələnir: ∆t = R

m

 / (R

0

α

r



). 

Burada ∆R





 - 

məftillərin  müqavimətində  baş  verən  dəyişikliyi:  ∆R





  = 



R



m1 

R

m2

; R



 və α



 

isə müvafiq olaraq termorezistorun 

0˚C  –  də  başlanğıc  müqavimətini  və  temperatur  əmsalını 

göstərir.  Körpü  sxemi  müvazinətli  rejimdə  işləyərsə,  iki 

birləşdirici  məftil  körpünün  qonşu  qollarına,  üçüncü  məftil 

isə cərəyan diaqonalına birləşdiyi üçün üçnaqilli sxemdə bu 

xəta  yaranmır  (şək  11.12,a).  Körpü  müvazinətsiz  rejimdə 

işləyəndə  də  birləşdirici  məftillərin  ölçmədə  xəta  yaradan 

təsirini xeyli azaltmaq mümkündür.  

 

Körpü  müvazinətsiz  rejimdə  işləyəndə  ölçmə 



dəqiqliyinə  cərəyan  mənbəyinin  gərginliyində  baş  verən 

dəyişikliklər böyük təsir göstərir. Şəkil 11.12,b-də loqometr 

qoşulmuş müvazinətsiz körpü sxemi göstərilmişdir. Cərəyan 

mənbəyinin gərginliyində baş verən dəyişikliklərin təsiri ilə 

yaranan xətanın bu sxemlə kompensasiyası  ölçmədən əvvəl 

R

t

 

termorezistorunun  yerinə  elektrik  müqaviməti  cihazın 

ş

kalası  üzərindəki  müəyyən  bölmədə  termorezistorun 



müqavimətinə  bərabər  olan  nəzarət  rezistorunun  qoşulması 

401 

 

sayəsində  mümkün  olur.  Nəzarət  rezistorunun  R



n

 

müqaviməti,  cihazın  əqrəbi  şkalası  üzərindəki  müəyyən 



həmin  bölməyə  çatana  qədər  dəyişdirilir  və  daha  sonra  R

n

 

müqavimətinə  qısa  qapanma  verilir.  R





 

müqaviməti  əlavə 

müqavimət  adlandırılır  və  ondan  məftillərin  müqavimətini 

ş

kalada  qeyd  olunan  nöqtəyə  (5  və  ya  15  Om)  çatdırmaq 



üçün  istifadə  olunur.  Bu  sxemə  görə  termorezistoru  üç 

naqillə də qoşmaq mümkündür.  

-270...+1 100˚C diapazonuna daxil olan temperaturları 

ölçərkən termometrlərdə həssas element olaraq mis və platin 

termorezistorlardan  başqa,  yarımkeçirici  termorezistorlar, 

termotranzistorlar  və  kvarsdan  da  istifadə  edilir.  Bunların 

içərisində  ən  yüksək  dəqiqliyi  platin  termorezistorlar  və 

kvars  termometrləri  verir.  Lakin  qabarit  ölçüləri  kifayət 

qədər  böyük  olduğuna  görə  bu  vericilərin  istilik  ətalət 

göstəricisi  çox  böyükdür.  Buna  görə  də  qeyri  –  stasionar 

temperaturların  ölçülməsində  yarımkeçirici  termorezistorlar 

və termotranzistorlardan istifadə olunur.  

Aşağı temperatur diapazonunda daha böyük həssaslığa 

malik  olduğu  üçün  yarımkeçirici  termorezistorlarla  hətta  -

260˚C – dən aşağı temperaturları da ölçmək mümkündür.  

Bir  neçə  yüz  dərəcədən  bir  neçə  min  dərəcəyə 

(2500˚C  - yə qədər) qədər temperatur diapazonunda ən çox 

termoelektrik  termometrlər  tətbiq  edilir.  Bu  cihazların 

dəqiqliyi müqavimət termometrlərinə nəzərən azdır.  

 







UM 

BM 

TP 

TP 

 

Şə



k 11.13. Termocütün millivoltmetrə qoşulmasını (a) və avtomatik 

düzəlişi (b) göstərən sxem: 

Т

C-termocüt; UM, BM-uzatma və birləşdirmə məftilləri; mV- 



millivoltmetr; R

n

 -nizamlayıcı rezistor 



402 

 

Cihaz  termocütdən  və  millivolmetrlərdən  və  ya  



kompensatorlardan 

formalaşdırılan 

ölçü 

dövrəsindən 



ibarətdir.  

 

Şə

kil 11.13, a-da gərginliyin millivoltmetrlə ölçüldüyü 



sxem 

göstərilmişdir. 

Gərginlik 

aşağıdakı 

düzturla 

hesablanır:  U  =  E



t.c.

R

mV

  /  (R

xm

  +  R

mV

). 

Burada  E



t.c 

termocütdə  yaranan  e.h.q.  –  ni,  R



mV 

  millivoltmetrin 

müqavimətini, R

xm

 

 isə termocütün, uzatma məftillərinin və 



nizamlayıcı rezistorların cəmini göstərən, R

xm 

 = R

t.c. 

+ R

u.m. 

+  R

y

  düsturu  ilə  hesablanan  xarici  müqaviməti  göstərir. 

Cihazın şkalası dərəcələrlə bölmələndirilmişdir və R

xm

, R

mV 

 

sabit olarsa cihazın göstərdiyi qiymətlər termocütdə yaranan 

e.h.q  əsasında  formalaşır.  Termocütün  bölmələndirilməsi  

R

xm

 

parametrinin  konkret  qiymətlərində  (0.6,  5,  15  və  25 

Om)  aparıldığına  görə  sxemə  xarici  müqaviməti 

bölmələndirilmiş  qiymətlərə  çatdıran  R



y

  müqaviməti  əlavə 

edilmişdir.  

 

Ölçmənin  nəticəsinə  ən  böyük  təsiri  termocütün 



sərbəst  uclarının  temperaturunda  baş  verən  dəyişikliklərin 

səbəb olduğu xətalar göstərir. Bu xətaları aradan qaldırmaq 

üçün  müxtəlif  üsullarla  düzəlişlər  edilir.  Əllə  aparılan 

düzəlişdə ölçmə nəticəsində sərbəst ucların temperaturunun 

0˚C  –  dən  yayınmasına  mütənasib  olan  bir  düzəliş  qiyməti 

nəzərə  alınır.  Yarı  avtomatik  düzəliş  metodu  ölçmədən 

ə

vvəl cihazın əqrəbinin korrektorun köməyi ilə daxil edilən 



düzəliş qədər yer dəyişməsini nəzərdə tutur. Bundan sonrakı 

ölçmələrdə düzəliş operatorun  iştirakı olmadan daxil edilir.  

 

Şə

kil  11.13,b-də  isə  düzəlişin  tamamilə  avtomatik 



daxil  edildiyi  termometrin  sxemi  verilmişdir.  Ölçü 

dövrəsinə ardıcıl olaraq termocüt və millivoltmetrlə birlikdə 

müvazinətsiz  körpü  qoşulur.  Bu  körpünün  qoluna 

termocütün  sərbəst  uclarının  olduğu  zonaya  yerləşdirilmiş  



R

1

 

mis  rezistoru  qoşulur.  R



2

,  R

3

 

və    R



4

 

müqavimətləri 

manqandan  hazırlanır.  Cihaz  bölmələndirilərkən  körpü 


403 

 

müvazinətli  vəziyyətdə  olduğuna  görə  real  şəraitdə 



temperatur  dəyişdikdə  körpünün  ölçmə  diaqonalında 

yaranan potensial fərqi termocütdə  yaranan e.h.q tərəfindən 

tam  kompensasiya  olunur.  R

5

 

rezistoru  körpünün  həssaslıq 

dərəcəsini nizamlayır.  

 

Kontaktlı  temperatur  ölçmələrində  xəta  yaradan  bir 



başqa  amil  istilik  çeviricisində  istiliyin  itməsidir.  Tədqiq 

edilən  mühitin  çevirici  ilə  mühit  arasında  fasiləsiz  istilik 

mübadiləsi  sayəsində  ölçülən  temperaturu  onun  daxilinə 

yerləşdirilən həssas elementin temperaturundan fərqli olur.  

 

Bu  xətanı  çeviricinin  qırağa  çıxan  hissələri  əsaslı 



surətdə  izolyasiya  etməklə,  çeviricini  mühitin  yerdəyişmə 

sürətinin  ən  yüksək  olduğu  yerə  yerləşdirməklə  azaltmaq 

olar.  

 

Kontaktsız  temperatur  ölçmələri.  Çeviricinin 



yerləşdirilməsi  ölçülən  obyektin  temperatur  sahəsində 

dəyişiklik yaradarsa, ölçülən obyektlə təmas demək olar ki, 

mümkün  deyilsə  (məsələn,  çeviricinin  yerləşdirildiyi  mühit 

çox aqressivdir) və ya 2500˚C – dən çox olan temperaturları 

ölçərkən  kontaktsız  ölçmə  üsullarından  istifadə  edilir.  Belə 

sahələrdə şüalanma pirometrləri tətbiq edilir.  

 

Qızmış  cisimlərin  səthinin  temperaturu  30  ....  2500 



˚C diapazonuna daxil olarsa ölçmələr gətirilmiş xətası ± 1 % 

təşkil edən radiasiya pirometrlərində aparılır.  

 

Bu  cihazların  nöqsanlı  tərəfləri  ölçmə  nəticələrinin 



pirometrlə ölçü obyektinin arasındakı mühitin vəziyyətindən 

(duman,  toz,  tüstü  və  s.)  asılı  olmasıdır.  700˚C  –  dən  çox, 

6000 ˚C – dən az temperaturlar optik pirometrlərlə ölçülür.  

 

11.4. Havada maddənin miqdarının ölçülməsi 



 

 

Havanı  çirkləndirən  əsas  maddələr.  Ekoloji 

monitorinqlərdə 

və 

istehsalatda 



hava 

mühitinin 

parametrlərinə, eləcə də texnoloji proseslərə nəzarət edərkən 

havada  miqdarı  ölçülən  əsas  qazlar  cədvəl  11.2  –  də 



404 

 

verilmişdir. 



Havanı 

çirkləndirən 

maddələrin 

insan 


orqanizminə  mənfi  təsir  etməyən  həddinin  səviyyələri  

müvafiq normativ baza ilə müəyyən olunur.  

 

Məsələn,  kimyəvi  maddələrin  yolverilən  həddinin 



miqdarı (YHM) zərərli maddənin kütlə və həcm baxımından 

göstərilən  elə  miqdarıdır  ki,  onunla  daima  və  ya  müəyyən 

vaxt  intervalı  ərzində  təmas  edən  insanın  sağlamlığına 

demək  olar  ki,  mənfi  təsir  etmir,  onun  sonrakı  həyatında 

arzuolunmaz nəticələrə gətirib çıxarmır.  

 

Havanı  çirkləndirən  maddələrin  yolverilən  həddilə 



ə

laqədar  aşağıdakı miqdar növləri müəyyən edilmişdir:  

 

İş



 yerində maksimal, təkrarlanmayan YHM – YHM

i.y


    

 



İş

  meydançasında  (müəssisənin  ərazisində)  maksimal, 

təkrarlanmayan YHM – YHM

m.ə 


 = 0.3 YHM

i.y


    

 



Yaşayış məntəqəsinin atmosferində - YHM

y.m.


 

 



Yaşayış  zonasında  maksimal,  təkrarlanmayan  YHM  – 

YHM 


y.z.

 



 

Böyük  şəhərlər  və  kurort  yerləri  üçün  maksimal, 

təkrarlanmayan YHM – =0.8 YHM 

y.z


 

 



Yaşayış zonasında orta sutkalıq YHM – YHM

o.s.


 

Maksimal, təkrarlanmayan miqdar  havanı çirkləndirən 

maddənin  20  dəqiqə  təsir  etdikdə  insan  orqanizmində 

reflektor  reaksiya  yaratmayan,  arzuolunmaz  nəticələrə 

gətirib çıxarmayan konsentrasiyasıdır.   

Qazların tədqiqində istifadə edilən ölçmə metodları. 

Havanın  kimyəvi  maddələrlə  çirklənməsinin  analizində 

tətbiq  edilən  metodlar  ölçülən  obyekt  haqqında  etibarlı 

məlumatları əldə etməyi nəzərdə tutan, kimyəvi  reaksiyalar 

və fiziki proseslər haqqında biliklərə əsaslanan strategiyanın 

ayrılmaz hissəsi olmalıdır.  

Bu  metodları  iki  qrupa  ayırmaq  olar:  kontaktlı  və 

kontaktsız ölçmə metodları.  

Kontaktlı  metodları  fərqləndirən  əsas  cəhət  təhlil 

edilən  maddənin  nümunəsinin  çeviricidə  olan  maddə  ilə 



405 

 

qarşılıqlı  təsirdə  olması  və  bunun  nəticəsində  aşağıdakı 



xassələrini dəyişməsidir:  

 



Səthinin əksetdirmə qabiliyyəti 

 



ə

ksetdirmə spektri 

 

elektrik müqaviməti 



 

elektrik potensialı 



 

qamma – kvant şüalandırmaq qabiliyyəti və s.  



 

Cədvəl 11.2 

 

Klassik  molekulyar  spektroskopiyanın  tədqiqat 



obyekti  molekullararası  qarşılıqlı  təsir  qüvvələrinə  məruz 

qalmayan  ayrı  –  ayrı  molekullardır.  Tədqiq  edilən  molekul 

xarici  elektromaqnit  sahələrin  və  ətrafdakı  zərrəciklərin 

sahələrinin təsirinə məruz qalır. Buna görə də spektr ayrı – 

ayrı  molekulları  deyil,  molekul  -  ətraf  mühit  sistemini 

xarakterizə  edir.  Elektromaqnit  şüaların  zərrəciklərlə 

qarşılıqlı təsiri elastik  və ya  qeyri – elastik xarakterə malik 

ola bilər. Optik dalğa hadisələrinin əsasında dayanan elastik 

qarşılıqlı  təsir  elektromaqnit  dalğalarının  və  ya  enerji 

baxımından  ekvivalent  zərrəciklərin  kinetik  enerjisini 

Qazın adı 

YHM, mq / m

3

 

İ



nsan üçün 

Bitkilər üçün 

Biosfer üçün 

Kükürd qazı (SO

2



0.5 



0.02 

0.02 


Ammonyak (NH

3

)  



0.2 

0.05 


0.05 

Azot oksid (NO

2



0.085 



0.02 

0.02 


Xlor (Cl

2



0.1 

0.025 


0.025 

Hidrogen sulfid 

(H

2

S) 



0.008 

0.02 


0.08 

Metanol 


1.0 

0.2 


0.2 

Benzol 


1.5 

0.1 


0.1 

Formaldehid 

0.035 

0.02 


0.02 

Tsikoheksan 

1.4 

0.2 


0.2 

Buxarlar (H

2

SO

4



0.3 


0.1 

0.1 


Karbon oksid 

3.0 


4 000 

3.0 


406 

 

dəyişmədən  istiqamətini  dəyişməsinə  səbəb  olur.  Qeyri  – 



elastik  qarşılıqlı  təsir  zamanı  şüa  ilə  tədqiq  edilən 

nümunənin  molekulları  arasında  kvanto  -  optik  proseslərin 

nəticəsində  müəyyən  dərəcədə  enerji  mübadiləsi  baş  verir. 

Bu  enerji  mübadiləsi  elektromaqnit  spektrinin  məhdud  bir 

hissəsində, 

müəyyən 


enerjili 

sahədə 


baş 

verir. 


Molekullararası  qarşılıqlı  təsir  özünü  molekulların 

spektrindəki  dəyişikliklərdə  büruza  verir  və  aşağıdakılara 

səbəb olur:  

 



Udulma və buraxma zolaqlarının yeri dəyişir 

 



Zolaqların forması dəyişir 

 



Yeni zolaqlar yaranır və ya zolaqlar itir. 

  Müasir  laboratoriyalarda  aşağıdakı  ölçmə  metodları 

tətbiq edilir:  

Mikrodalğalı  spektroskop  metodu.  Mikrodalğalı 

spektroskop metodunun tədqiqat sahəsi uzaq infraqırmızı və 

mikrodalğa  diapazonunda  yerləşir.  Təsvirlərin  dəqiqliyi 

(obyektin ayrı – ayrı göstərilə bilən iki nöqtəsi arasındakı ən 

qısa məsafə) 10

-8 


sm

-1  


 olduğuna görə kimyəvi birləşmələri, 

molekulların  quruluşunu  çox  dəqiqliklə  müəyyən  etməyə 

imkan  verir.  Mikrodalğa  spektrlərlə  maddənin  izotop 

tərkibinin  də  effektiv  tədqiqi  mümkündür.  Mikrodalğalı 

spektroskop  metodunun  tətbiqini  məhdudlaşdıran  cəhət 

tədqiq  edilən  maddənin  qaz  halına  gətirilməsi  zərurəti  və 

onun  molekullarının  normal  vəziyyətdə  sabit  dipol 

momentinə malik olması tələbidir.  

İ

nfraqırmızı  spektrometr  metodu.  Buraxma,  udma 

və əksolma spektrlərindən istifadə edərək molekullarda baş 

verən  rəqs  səviyyələri  arasındakı  keçidləri  və  fırlanma 

keçidlərini  tədqiq  edir.  İnfraqırmızı  spektrlərin  analizi 

molekulların 

identifikasiyası 

ilə 

yanaşı, 


qarışıqları 

kəmiyyətcə də təhlil etməyə imkan verir.  



Optik  –  akustik  metodlar.  Şüanın  təsiri  altında 

həyəcanlanan  molekulların  enerjisinin  bir  hissəsinin 

ş

üalanma  ilə  müşayiət  olunmayan  deaktivləşmə  vasitəsi  ilə 



407 

 

istilik  enerjisinə  çevrilməsi  nəticəsində  optik  –  akustik 



effekt  yaranır.  Səs  tezliyində  modulyasiya  olunan 

infraqırmızı  şüa  axınının  udulması  absorbsiya  gözündə 

(spektrofonda)  pulslaşma yaradır.  

Fluoressensiya 

metodu. 

Lüminessensləşmə 

hadisəsinin  (maddi  sistemlərin  verilən  temperaturda  istilik 

ş

üalanmasının  enerjisindən  artıq  enerji  şüalandırması 



hadisəsi) 

fluoressensiya 

və 

fosforessensiya 



ilə 

məhdudlaşdırılması  şərti  xarakter  daşıyır  və  qalıq 

işıqlanmanın müddəti ilə əlaqədardır.  

Kimyəvi  lüminessensiya  (kimyəvi  lüminessensiya) 

metodu.  Kimyəvi  lüminessensiya  hadisəsi  kimyəvi 

reaksiyaların  nəticəsində  yaranan  maddələrə  yenə  həmin 

reaksiyadan  yaranan  digər  maddələrdən  və  ya  reaksiyada 

iştirak  edən  maddələrdən  enerji  ötürülməsi  sayəsində 

meydana gələn işıqlanmadır.  

Elektrokimyəvi metod. Bu qrupdan olan çeviricilərdə 

oksidləşmə - reduksiya reaksiyasından istifadə edilir.  



Fotokalorimetr metodu. Bu metoddan istifadə edilən 

çeviricilərdə  həssas  elementin  səthinin  əksetmə  xassəsi 

dəyişdirilir.  

Kimyəvi  lüminessensiya  zamanı  kimyəvi  enerji 

birbaşa  işıq  enerjisinə  çevrilir  ki,  bu  da  kimyəvi 

reaksiyaların  ən  elementar  komponentlərini,  molekulların 

quruluşunu,  enerjinin  reaksiya  məhsulları  arasında  yenidən 

paylanma qaydasını tədqiq etməyə, reaksiyaların sürətini və 

reaksiyada  iştirak  edən  maddələrin  konsentrasiyasını 

müəyyənləşdirməyə imkan verir.  

Maddənin  qaz  halında  gedən  reaksiyalarda  kimyəvi 

lüminessensiyası sərbəst radikalların və atomların iştirakı ilə 

baş  verən  və  istilik  ayrılması  ilə  müşayiət  olunan  kimyəvi 

çevrilmələrdə  özünü  göstərir  (məsələn,  NO  +  0  →  NO

2

). 


Kimyəvi  lüminessensiyanın  intensivliyi  maddənin  kimyəvi 

tərkibi,  molekulların  quruluşu,  energetik  vəziyyət,  eləcə  də 

lüminessensiya  effekti  verən  maddələrin,  qatışıqların  


408 

 

mövcudluğu  və  temperatur,  təzyiq  kimi  bir  çox  fiziki  və 



kimyəvi  amillərdən  asılıdır.  Kimyəvi  lüminessensiyanın 

intensivliyi  kimyəvi  reaksiyanın  sürəti  ilə  və  hər  baş  verən 

reaksiyada  buraxılan  lüminessensiya  kvantlarının  sayı  ilə 

düz  mütənasibdir.  Kimyəvi  reaksiya  əsnasında,  reaksiyanı 

başladan  enerji  ilə  reaksiyanın  nəticəsində  ayrılan  istiliyin 

cəmindən  çox  olmayan  enerji  şüalanır.  Kimyəvi 

lüminessensiya  prosesi  iki  mərhələdə  gerçəkləşir:  Birinci 

mərhələdə  (həyəcanlanma  mərhələsi)  kimyəvi  reaksiya 

nəticəsində  enerjisi  çox  olan  P  zərrəcikləri  (reaksiya 

məhsulu)  yaranır.  P  zərrəciyi  elə  P*  vəziyyətində  olur  ki, 

ondan şüalanma nəticəsində enerji ayrılır:  

 

A + B → P* + K + M , 



 

burada  A  və  B-reaksiyaya  girən  maddələr;  P*-reaksiya 

nəticəsində  yaranan  həyəcanlandırılmış    reaksiya  məhsulu; 

K və M -reaksiyanın digər məhsullarıdır.  

Kimyəvi  lüminessensiyanın  ikinci  mərhələsində 

həyəcanlandırılmış    reaksiya  məhsulu  P*  foton  buraxaraq 

normal P vəziyyətinə keçir:  

 

P* → P +hv 



 


Yüklə 7,93 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   46




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin