Kitab ilk dəfə toplanılıb çap olunur və bütün müəllif hüquqları qorunur

281
plovun dadını da dəyişmək olar. Təkcə fırıqla hazırlanan plov da yaxşı olur. Ola 
bilsin ki, yetişməmiş buğda tarlası bir dəfə yanıb, buğda firiqə, fırıqa dönüb. Əldə 
qalan firiq olub. Soruşanda ki, işlər necə oldu, əkinçi cavab verib ki, zəhmətim, 
işlərim “fıriq oldu” və ola bilsin ki, “işlər fırıqdır” misalı buradan əmələ gəlib. 
Mümkündür ki, “İşlər fırıqdır” ifadəsi əvvəllər müsbət mənada yəni fırıq kimi 
ləzzətlidir mənasında işlənib, sonra fırıq yoxluğunda mənfi məna kəsb edib. 
Misal üçün: 
Ürək eyləyib Baba Ələsgərin “Ay qız sənin nə vədəndir kəsilib qısa tel-
lə rin”  misralarına yazdığım şeirəbənzər qabaq qaytarmada “fırıq” sözündən 
istifadə etmişəm. 
“Ay Ələsgər baba işlər fırıxdı,
Bilmirəm düşmüşük bu nə tarixdi
Başlarda saç deyil daha parikdi. 
Qızlarda kəsməyə heç telmi qalıb”. 
Hər halda həm bulqurdan, həm fırıqdan ət plovu, toyuq plovu və s. hazırlanır. 
Hələ XIX əsrdə Azərbaycanda bulqur geniş yayılmışdı. Bu barədə Nadir 
Mirzə də bizə məlumat verir:
“Aşi-bulğur (buğda şorbası). Ərəbcə ona “həşbə”, ya “cəriş”, ya “həşiş”, 
ya da “bərlud” deyərlər, türkcə isə “yarma” deyərlər və bu da belə olur ki, 
bişmiş bugdanı günün altında qurudub üyüdürlər. Azərabadəganın bütün 
kəndlərində payızda həmin bulğuru düyünün yerinə xarvarlara yığarlar. Bu 
ölkənin kəndlərində səhər açılanda təndiri yandırarkən həmin şorbanın biş mə-
di yi az ev tapılar. Onun da bişirmə qaydası belədir: bir miqdar bulğur götü-
rüb qaynar suya tökərlər. İmkan olanda bir az qış qovurmasından və ya yağ-
da qızardılmış soğandan da əlavə edərlər.  İmkan olmasa sadəcə yağ qoyub 
bişənə qədər qaynadarlar. Əlləri aşağı olanlar sadə yeyərlər. İstədikdə yazda 
içinə ayran qışda isə qurut qatıb yeyərlər. Çayqırağı va ya dağlıq yerlərdə 
yay fəslində içinə çuğundur yarpağı da doğrayarlar. Deyə bilərəm ki, həmin 
şorba bütün kəndlilərin səhər yeməyidir. Böyük Allahın fərmanı ilə məhz bu 
yeməkdə olan qüvvənin hesabına bu xalq əkin-biçin, becərmə və digər çətin 
işlərin öhdəsindən gələ bilir: Allah-təala buğda şorbasının və buğda çörəyinin 
dadını onların ağızlarına tanıtdırandan sonra onlar elə bil ki, başqa yemək 
bilməyib şad və xürrəm halda bu xörəyi yeyib Yaradana dua edirlər”. 

282
Söz mətbəxi
Çox növlü bulqur plovlarından birini, Türkiyənin Qaziantep mətbəxində 
bişirilən kəməli (dombalan köbələkli) plov nüsxəsini diqqətinizə çatdırırıq:
Kəməli yarma plovu 
5-6 nəfərlik 
İlk bahar
2 stəkan yarma
400 q kəmə (domalan göbələyi)
1 dənə soğan
2 yemək qaşığı sadə yağ
½ yemək qaşığı tomat pastası
½ yemək qaşığı bibər pastası
1½ çay qaşığı duz
1 çay qaşığı qara bibər
İlk bahar ləzzətləri çiğdem ve çağla ilə başlayır, may ayında yerini kəməyə 
verir. Kəməli plov, istənsə yarma yerinə düyü və yaxud firik ilə də hazırlanar. 
Firik istifadə edildiyi zaman yarma ilə yarı yarıya istifadə edilir. Yağ kimi sadə 
yağ istifadə olunarsa dadına doymaq olmayacaq, amma tapa bilməyənlər kərə 
yağı da istifadə edə bilər. Kəmə olsa, plova ayrıca ət qoymaq lazım deyil, amma 
istəyən 250-300 q qədər quşbaşı ət və ya iri bıçaq qıyması əlavə edə bi lər. 
• Kəmələri təmizləyin və quşbaşı ət kimi doğrayın. Soğanı incə-incə qıyın. 
• Qazanda 
yağın yarısını əridin. Soğanları əlavə edin və şəffaflaşıb yün-
gül saralana qədər batıq atəşdə qarışdırın. 
•  
Kəmələri əlavə edin və bir az daha qovurun. Tomat və bibər pastasını 
əlavə edin. 
•  
Qovurulan 
soğanlı kəməyə 3 fincana qədər isti su əlavə edin. Təxminən 
5-10 dəqiqə qaynadıqdan sonra yarmanı əlavə edin və qapağını örtərək 
qoyun batıq atəşdə bişsin. 

Plov haqqında dastan
283
•  
Yarma 
yaxşıca iriləşib suyunu çəkincə qalan yağı əridin və üstünə tö-
kün. Atəşdən alaraq qapağının altına təmiz bir parça və ya kağız hovlu 
qoyaraq təkrar örtün və 10-15 dəqiqəyə qədər dəmlənməyə qoyun. 
• Qaba 
çəkin və isti-isti süfrəyə qoyun. 
Bizim bişirdiyimiz mərcimək plovu düyü ilə  mərciməkdən bişirsə  də, 
Qazian təp mətbəxində mərciməkli plovun yarma və mərciməkdən hazırlandı-
ğı nı görürük. 
Mərciməkli plov
5-6 nəfərlik 
Hər mövsüm
1½ stəkan Antəp mərciməyi
1 stəkan yarma
4-5 yemək qaşığı zeytun yağı
1 yemək qaşığı sadə yağ və ya kərə yağı
1 yemək qaşığı pul qırmızı bibər
1½ çay qaşığı duz
1 çay qaşığı qara bibər
Mərciməkli  Yarma plovu, çoxu mərciməkli aş və ya sadəcə mərciməkli olaraq 
da anılır. Bəzən üstünə yağda omlet kimi bişirilmiş yumurta qoyulur. Bəzən de ay-
ran ilə qarışdırılıb ayranlı aş şəklində yeyilir. Əsl dadını almaq istəyirsizsə mütləq 
yerli Antəp mərciməyindən istifadə edin. Bölgədə yetişən qırmızı  mərciməyin 
qəhvəyi qabığı alınmamış olanı, Qaziantəp məhsulları satan yerlərdə ola bilər. 
•  
Mərciməyi yuyub 3 stəkan su ilə qazana qoyun, dağılmadan yumşaq 
olana qədər təxminən 20-25 dəqiqə bişirin. Duzunu mərcimək biş dik-
dən sonra əlavə edin. 
 
• 
    Mərciməyin suyuna tomat və bibər pastası  əlavə edin. Qaynayınca 
yarma  əlavə edin, yarma şişib bişmə suyuna əmənə  qədər bişirin. 
Mərci mək lər çox bişərsə qabıqlarından ayrılır və dadı gedər. Bişmə 
vaxtına diqqət edin, yumşalmağa başladığı anda yarmanı əlavə edin. 

284
Söz mətbəxi
•  
Zeytun 
yağı və kərə yağını birlikdə isidin, pul qırmızı bibəri yağda 
qarışdırın və mərciməkli yarma plovuna tökün. Plovu 10 dəqiqə qədər 
saxlayın, alt üst edərək süfrəyə verin. 
Not: Mərcimək-yarma nisbəti istəyə görə dəyişə bilər. Daha az və ya daha 
çox mərcimək istifadə edə bilərsiniz. Su nisbətini mərciməyin iki misli və ya 
bir az daha çoxu kimi düşünə bilərsiniz. 
İndi Nəsrəddinin daha iki lətifəsini yadınıza salım. 
Bir dəfə Nəsrəddin dostlarıyla pul toplayıb ərzaq alıb plov bişirirlər. Hamı 
plovun dövrəsində oturub bir qabdan plov yeyir. 
Nəsrəddin qaradan ət tikələrini iki-iki götürüb yeyir. 
Yanında oturan Nəsrəddindən soruşur ki, əti niyə iki-iki götürürsən, ayıb-
dır axı.
Nəsrəddin isə cavabında “Vallah əlimə ikidən çox sığmır” – deyə cavab ve-
rir. Başqa, bir dəfə yenə Nəsrəddinlə dostları pul toplayıb şərikli plov bişirirlər. 
Dostlarından biri müraciət edir ki;
– Molla mən əti doğrayana kimi sən qazanı yu
– Məmnuniyyətlə amma mən qazan yumağı bacarmıram, heç vaxt təcrübə-
dən keçirməmişəm deyə Nəsrəddin cavab verdi. 
– Onda ocağı qala.
– Mən oddan qorxuram.
– Onda düyünü arıtla.
– Gözüm yaxşı görmür. 
 və s. və ilaxır və Nəsrəddin heç bir iş görmür. 
Amma Plov süfrəyə gələn kimi Nəsrəddin birinci girişir plova. Başlayır 
iki əllə yeməyə dostlardan biri ironiya ilə; 
 – A... Nəsrəddin sən deyən heç plov yeməyi də bacarmırsan. 
– Hə düz deyirsən – ağzı dolu-dolu Nəsrəddin cavab verir. Plov yeməyi də 
bacarmıram amma məcburən yeməliyəm. Axı mən də pul vermişəm. 
Buradan da plovun əllə yeyilməsini görürük. Plovun əllə yeyilməsinin bir 
neçə üstünlüyü var. Barmaqların uclarındakı sinirlər plovu götürəndə onun 
artıq dadını və istilik kompozisiyasını duymağa, həzm sistemi bu möcüzəni 
həzm etməyə hazırlığa başlayır. Həm də yeməyə metal toxunmayanda ağıza 
metal ionları daxil olmadığından qidadakı ftor, yod parçalanmır, dişlər daha 
sağlam olur. Digər tərəfdən qida dini qaydalarımıza uyğun olaraq ağıza soyuq 

Plov haqqında dastan
285
və ya qaynar deyil, bədən temperaturuna yaxın temperaturda aparıldığından 
dad reseptorları daha yaxşı işləyir. Biz həm ləzzətlə yeyirik, həm də bu sağ-
lamlığımıza müsbət təsir göstərir. 
Rəhmətlik Sabir çox gözəl buyurub:
Sövdaya-plov, şuri-çığırtma sərimizdə
Dövrədə plov qalmağa imkan bular isə
Şimdi hələlik süfrə də, qazqan da bizimdir. 
Yəni dövrədə (dairəvi sinidə T. Ə) plov qalmağa imkan tapsa (Ay qaldı 
haa) onda süfrə də, qazan da bizimdi. Yəni plov qurtardısa süfrə də qazan da 
yığışdırılacaq. 
Sabirin bu şeirindəki və Əli Möcüzün çərşənbə duasında işlətdiyi “dövrə” 
sözü maraqlı bir məqama toxunur. Əvvəllər plov dairəvi bir tabaqda sinidə 
verilirdi. Bunu Nəsrəddinin bir lətifəsindən də görürük. 
– Nəsrəddin bir sini plov aparırlar.
– Əşşi mənə nə?
– Nəsrəddin axı Sizə aparırlar.
– Onda sənə nə? 
Sinidə adətən 6-10 nəfərlik plov gətirilirdi. Xəngəli də süfrəyə belə 
verirdilər. Bütün ailə (ya qonaqlar) bu dairəvi sininin (tabağın, təpsinin və s.) 
ətrafına toplanıb hər kəs öz qarşısından plov ya xəngəl yeyirdilər. İndi də plov, 
xəngəl süfrəyə eyni ilə verilir və hər kəs indi ümumi qabdan (sinidən, bulud-
dan) əvvəlcə öz boşqabına plov çəkir. 

286
Söz mətbəxi
KLASSİK PLOV ÜÇÜN DÜYÜNÜN HAZIRLANMASINI 
DİQQƏTİNİZƏ ÇATDIRAQ 
I ÜSUL
1. Düyü arıtlanır, aşsüzənin içərisinə tökülüb üzərində soyuq su axıdılaraq 
yuyulur. 
2. 1 kq. düyü, 6 litr su və 50 qr. duz götürülür. Su qaynadılır, qaynayan 
suya əvvəlcə duz atılıb qarışdırılır, sonra düyü tökülür. Düyü yarıbişmiş olana 
qədər qaynadılır. 
3. Düyü aşsüzənə atılıb tam süzülür və üzərinə 2 stəkan soyuq su çilənir. 
4. 7 litrlik qazan qızdırılır və 1 xörək qaşığı ərinmiş yağ ilə qazanın dibi 
yağ lanır. 
5. Qazmaq üçün qabaqcadan hazırlanmış yuxa və ya düyü yumurta qatı-
şığı qazanın dibinə yayılır. 
6. Qazmağın üzərinə 1 lay düyü tökülür, düyünün üzərinə 1 xörək qaşığı 
ərinmiş yağ gəzdirilir, bir cimdik sarıkök və ya zəfəran suyu səpilir. Üzərinə 
1 lay da düyü tökülür, yağ, sarıkök əlavə edilir və bu 4-5 lay təkrar olunur. 
Axırıncı layın üzərinə heç nə tökülmür. 
7. Qazanın üstünə təmiz, ağ pambıq dəsmal qoyulur və qapaqla kip bağla-
nılır. Dəsmal düyüyə toxunmamalıdır. Qazan vam odda dəmə qoyulur. 
8. Belə plov süfrəyə veriləndə plov çömçəylə qazanın dibindən götürülür 
boşqaba və ya siniyə qoyulur. 
9. Hər pay plovun üzərinə qazmaq tikəsi qoyulur. 
10. Belə yağlanmış laylarla bişirilmiş plovu süfrəyə verəndə üzərinə yağ 
tökmək lazım gəlmir. 
11. Düyü dənələri parlaq olsun deyə düyü bişən suya bir az limon duzu 
atmaq olar. 

Klassik plov üçün düyünün hazırlanmasını diqqətinizə çatdıraq 
287
II ÜSUL
Birinci üsulda olduğu kimi hazırlanır, amma düyünün hamısı qazma-
ğın üzərinə tökülür. Plovun üstünə 4 xörək qaşığı yağ tökülür, sarıkök və ya 
zəfəran şirəsi əlavə edilib dəmə qoyulur. 
III ÜSUL
Bu üsula daşma plov da deyilir. 
Düyü arıtlanıb yuyulur, 30 dəqiqə duzlu suda isladılır, aşsüzəndə süzülür 
və qaynayan duzlu suya tökülür. Düyü suyu canına çəkib şişənə kimi bişirilir. 
Bundan sonra düyü qazanın qıraqlarından ortasına təpəcik kimi qaldırılır və 
üzərinə 4 xörək qaşığı ərinmiş yağ tökülür. 
Qazanın ağzı təmiz, ağ pambıq dəsmalla örtülür və qapaqla bağlanıb dəmə 
qoyulur. 
Sədri düyü 5-6 saat, Xan düyüsü isə 6-7 saat qabaqcadan duzlu suda isladılır. 
Biz plov bişirəndə, düyünü dəmə qoyanda qazanın ağzını bezlə örtürük. 
Bu dəm zamanı qalxan buxarı geriyə dönməyə qoymur. Bez artıq nəmi özündə 
saxlayır. Bu həm də dəmdə olan plovu geriyə qayıdan kondensat suyun tempe-
raturu aşağı salmaq qorxusunun qarşısını alır. XIII əsrdə ərəb dilində yazılan 
kitablarda xörəyin belə bişirilməsi metodundan bəhs edildiyindən bu metodun 
da qədimliyindən danışmaq olar. XV əsrdə Şirvani babamız da plov bişirəndə 
bu metoddan istifadə edir. 
Plov üçün yağın hazırlanması
İlk dəfə tərəfimizdən təklif edilən bu üsul plovu daha xeyirli, daha ləzzətli 
edir. Klassik üsuldan kənara çıxsaq da bu halda plov karotinlə zənginləşir. 
 
Tərkibi: 
200 qr yağ
40 qr yerkökü

288
Söz mətbəxi
Hazırlanma qaydası
Yerkökü sürtkəcdən keçirilir. 
Yağ vam odda əridilir, yerkökü əlavə edilib qarışdırılır və 10 dəqiqəyə 
qədər vam odda saxlanılır. Yağın qaynamasına imkan verilmir. Daha 5 dəqiqə 
isti yerdə saxlandığından sonra yağ tənzifdən süzülüb yerkökü xıltından ayrı-
lır. Xılt atılır. Yağ isə plova işlədilir. 
Zəfəran şirəsinin hazırlanması
Tərkibi: 
1 qr. zəfəran
100 qr su
Hazırlanma qaydası
Zəfəran suya atılıb ağzı bağlı qabda 65-70 °C-yə qədər qızdırılır. Dəm lən-
dik dən sonra qarışdırılır və istifadə edilir. 
Şirvanidən görürük ki, düyü bişməmişdən çiy-çiy də onu zəfəranla boya-
yıb sonra bişirmək olar. Amma sonradan boyamaq daha xeyirlidir. 
PLOVUN QAZMAĞININ HAZIRLANMASI
I. Tərkibi
2 yumurta
2 xörək qaşığı ərinmiş yağ
1,5 stəkan un
4 qr. duz
Hazırlanması qaydası
Un, yumurta, 1 xörək qaşığı ərinmiş yağ və duz qarışdırılıb bərk xəmir 
yoğurulur. Xəmirdən qazanın dibi böyüklüyündə yuxa yayılır. Qazan qızdırılır 
və dibi 1 xörək qaşığı yağ ilə yağlanır. Yayılmış yuxa qazanın dibinə salınır və 
üzərinə düyü tökülüb dəmə qoyulur. 
Bəzən belə qazmağı yumurtasız da hazırlayırlar. 

Klassik plov üçün düyünün hazırlanmasını diqqətinizə çatdıraq 
289
II üsul 
Tərkibi. 
3-4 yumurta
2 stəkan yarıbişmiş düyü
2 xörək qaşığı ərinmiş yağ
Hazırlanma qaydası
Yumurta çalınır, düyü və 1 xörək qaşığı yağ əlavə edilib, qarışdırılır. 
Qazan qızdırlır, dibi 1 xörək qaşığı yağ ilə yağlanır və üzərinə düyü tökü-
lüb dəmə qoyulur. 
Bəzən qazmağın tərkibinə kişmiş, bəzən isə 1-2 xörək qaşığı qatıq əlavə 
edilir. 
Hazır plovun yanında müxtəlif xuruşlar, qaralar vermək olar. 
Plovun qarası ayrıca da, plovaltı yaxud plovarası da hazırlana bilər. Bu 
fəndlər bir yerdə ya ayrıca işlədilə bilər. Məsələn, Şuşada hələ gənclikdə ye-
diyim şüyüd plovu hazırlayanda, toyuğu düyünün altına qoyub bişirmişdilər, 
yumurtaları isə  qırıb plovun arasına salıb plovarası hazırlayırdılar. Süfrəyə 
verəndə isə ayrıca xuruş kimi qatıq ya sarımsaqlı qatıq verirdilər. Beləliklə 
plovaltı, plovarası və xuruş (qatıq) bir yerdə Şuşanın şüyüd plovunu müşayiət 
etdilər. Bir dəfə bizə qonaqlıq verən təqaüddə olan polis zabiti əslən Şuşalı 
olan Hamlet müəllim bizə tam dəqiqliyilə belə bir əsl Şuşa şüyüd plovu verib, 
2013-cü ilin yanvarında Şuşanın dadını, tamını, gəncliyimi bir də yadıma sal-
dı. İnşallah Şuşada yenidən yeyək. Özü də təkcə şüyüd plov yox həm də qırx-
buğum plov, bağala plov, südlü plov, “duğ” plov və s. Qarabağ plovlarımızı. 
Yenə də bu yerdə rəhmətlik Nadir Mirzə yadıma düşdü. 
O, XIX əsrdə  Bərdəli xanımıyla Təbrizdə oturub yazır ki: “Südlü-plov 
Mazəndaranlılara və qarabağlılara məxsus bu plov. 
Duğ plov (ayran plovu). Bu plovun da iki növü var, Qarabağ türklərinə 
məxsusdur”.
Amma bu qədər ki biz dözdük indi də plovu gətirirlər. Yenə Sabir de miş kən:
Gördüm ki, plov bişmədədir, aclığa dözdüm
Bildim bu tədarük şəbi-ehsanın üçündür. 

290
Söz mətbəxi
Plovumuz gəldi, ehtiyatlı olun, tələsməyin, sərpuşu plovun üstündən çox 
ehtiyatla qaldırın, plovdan süzülüb hissiyyatımızı özünə tabe edən ətri ciyər-
lərinizə çəkin. Plov yemək əvvəlcə onun ətrini ciyərlərinizlə yeməkdən baş-
layır. Plovun ki, ətrini içəri çəkdiniz bütün mədə-bağırsağınız təlatümə gəlib 
həsrətlə loxmaların yolunu gözləyəcək ki, plovun vüsalına çatsın. Sonra baş-
layırıq plovu yeməyə. A kişi sən neynirsən, tulla o qaşıq-çəngəli, axı danışdıq 
ki, plov əllə yeyilər. Plovu qaşıq-çəngəllə yemək sevgilini əlcəklə oxşamaq 
kimi bir şeydi. Dayan plova girişməmişdən qoy bir əllərin gül suyundan bir 
salavat çevirsin. 
Həə, bax indi Bismillah. Nuş olsun.  
Ədəbiyyat
27.  Bert Franger “Toplumsal gerçeklik ve kurmaca mutfak İran və Orta Asiya 
yemek kitablarına bir bakış”, “Ortadoğu Mutfak Kültürleri” kitabında, “Ta-
rih vakfı yurt yayınları 104”, 2 baskı, 2000, səh. 49-62. 
28.  Bert Franger “Meyhane mi, Mc Donalds mı?. İstanbulda ayaküstü yemeyin 
evrimi, “Ortadoğu Mutfak Kültürleri” kitabında. “Tarih vakfı yurt yayınları 
104”, 2 baskı, 2000, səh. 63
29.  Christian Bromberger “Kuzey İranda yemek alışkanlıkları və kültürel sınır-
lar”. “Ortadoğu Mutfak Kültürleri” kitabında. “Tarih vakfı yurt yayınları 
104”, 2 baskı, 2000, Səh. 174-185. 
30.  Muhammed B. El-Hasan B. Muhammed El-Kerim “Kitabü’t-Tabih. Abbasi 
Bağdatından yemekler, tatlılar, çeşniler”, İstanbul, Ekim 2009, 176 s. 
31.  Абу  Али  Ибн  Сино  «Авиценна.  Канон  врачебной  науки»,  Ташкент, 
издательство медицинской литературы им. Абу Али ибн Сино, 1996 г, 
I-X тома. 
32.  Mirzə Ələkbər Sabir “Hophopnamə”, Bakı, “Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı”, 
1960, 494 səh. 
33.  Nadir Mirzə “Karnamə”, MEA-nın Əlyazmalar İnstitutunun fondunda saxla-
nılan əlyazma. Farsca 1875–1883-cü illərdə yazılıb. 160 səh. (Rauf Şeyxza-
manovun tərcüməsində). 
34. “Mirzə Əli Möcüz əsərləri”, Bakı, “Yazıçı”, 1982, 350 səh. 
35.  Ahmed Cavid “Tercüme-i Kenzül - İştiha”, İstanbul, “Kitap yayınevi - 125”, 
I basım, Ekim 2006, 173 səh. 

Klassik plov üçün düyünün hazırlanmasını diqqətinizə çatdıraq 
291
36. Nizami Gəncəvi “İskəndərnamə” B. Yazıcı 1982
37.  Xəqani Şirvani “Şeir əsərləri” 12-ci əsr, Azərbaycan Klassik Ədəbiyyat Ki-
tabxanası, 2-ci tom. 
38.  Абу Бакр ибн Хозров ал-Устад. «Муниснаме», Баку, «Язычы», 1991, 584 стр. 
39. Arif Ərdəbili “Fərhadnamə”, Bakı “OKA Ofset” 2007-ci il, 309 səh. 
40. “Dastani Əhməd Hərami”, Bakı, “Gənclik”, 1978, 95 səh. 
41.  “Divanü Lüğat-it-türk tercümesi”, Ankara, “Türk tarih kurumu basım evi” 
1991 - 1992-ci illlər, I-VI ciltlər. 
42.  Ольга  и  Павел  Сюткины, «Непридуманная  история  русской  кухни», 
«Астрель», 512 стр. 
43.  Т. А.Буньятов «Из истории хозяйства древнего Азербайджана, к вопросу 
об изготовлении молочных продуктов» в сборнике «Краткие сообщения 
о докладах и полевых исследованиях инсти тутских испытаний мате ри-
альной культуры» издание Академии Наук СССР, М., 1957 г, стр. 36-44. 
44.  И. Березина “Путешествие по Дагестану и Закавказью”. Казань, 1850, 116 стр. 
45.  В.В.Похлебкин  «Кулинарный  словарь».  Москва, “Центрополи граф”, 
1996, 503 стр
46.  “Гастрономическая  энциклопедия Larousse Gastronomique” М.,  Изда-
тель ство  гастрономической  литературы  «Чернов  и  Ко», IX и X том, 
2011 г, 415 стр
47.  Т.А.Аксеева, Ц.А.Найдакова «Пищевые растения в тибетской медицине», 
Новосибирск, издательство «Наука», 1991 г, 129 стр. 
48.  С. Т.Фархадова «Мугамонодия как тип мышления», Баку «Элм» 2011 г, 
368 стр. 
49.  Sami Zubaida “Ortadoğu yemek kültürlerinin ulusal, yerel ve küresel  boyut-
ları”, “Ortadoğu mutfak kültürleri” kitabı, İstanbul, 2003, “Tarih vakfı yurt 
yayınları 104”, 2 baskı, səh. 35-43. 
50.  Aylin Öney Tan “Gaziantep mutfağı”, İstanbul,Yapı Kredi Yayınları, Haziran 
2012, 287 s. 
51.  Tahir Tekin Öztan “Gelenekten Geleceğe. Gaziantep yemekleri” İstanbul, 
“Le Colour/Levent Print City”, eylül 2011, 480 s. 
52. Seçil Kenar “Bulgur”, İstanbul, Doğan Kitap, 2012, 175 s. 
53.  Кловихо  Р., «Дневник  путешествия  ко  двору  Тимура  в  Самарканд  в 
1403-1406 гг.», под редакцией Срезневского типография импе ра торской 
академии наук 1881 г, СПБ, 455 стр. 

292
Söz mətbəxi
54.  Хамдуллах Газневи «Нусхат ал кулуб» издательство Elm, 1983- й г. 
55.  Адам  Олеарий  «Подробные  описания  путешествия  голштинского 
посольства в Московскую Персию в 1633, 1636, 1639 гг. », М., 1870 г, 
1038 стр. 
56.  И.Л.Сегал «Елизаветпольская губерния, впечатления и воспоми нания», 
Тифлис, 1902, 104 стр 
57. Эвлия Челеби «Книга путешествий», М., Наука, 1983 г, 376 стр. 
58.  П.  Заблодинин  «Путевые  записки  из  Асирахани  через  Кизляр  в 
Баку 1835-1836 гг.»,  Библиографический  шифр I В 733 в  биб лио теке 
этнографического музея СПБ., год издания не указан, 64 стр. 
59. Duma ata “Qafqaz səfəri”, Bakı, Yazıçı, 1985-ci il. 
60.  Бел  «Беловые  путешествия  в  Россию,  в  различные  азиатские  земли, 
а  именно:  Исфаган,  Пекин,  Дербент,  Константинополь.»,  перевод  с 
французского языка М. Полова, СПБ, 1776-й г., часть I. 
61.  Тектандер и Какаш «Путешествие в Персию через Московье 1602-1603 
–й гг. . » издательство М. А. Станкевича 1896 г. 
62.  Muhammed  ibn  Mahmud  Şirvani “15 Yüzyıl Osmanlı Mutfağı”,  İstanbul, 
“Gökkubbe”, 2005, 355 səh. 
63. «Персия, как наш противник в Закавказье», Тифлис, 1889 г, 193 стр. 
64. «В гостях у шаха» Тифлис, типография Либермана, 1898 г, 239 стр. 
65.  Гаспар  Друвил  «Путешествие  в  Персию  в 1812-1813 гг.,  содер жа-
щие в себе малоизвестные подробности о нравах и духовных обрядах 
персиян,  также  о  древнем  и  новом  состоянии  их  армии,  и  вообще  о 
всем том, что принадлежит дорегулярных и нере гул яр ных войск всего 
государства », М., типография Августа Семена, 1826 г, I том 201 стр, 
II том 180 стр. 
66.  Барон Федор Корф «Воспоминания о Персии 1834-1835 гг. », типография 
Гуттенберга, 1835 г, 294 стр. 
67.  М.И.Ткещелова  «Азербайджанские  татары»  в  «Сборнике  ма те ри алов 
по этнографии, издаваемый при Дашковском этногра фи чес ком музее», 
Выпуск 3, М., 1888, 99-114 стр
68.  З. Бакрадзе «Заметки о Закатальском округе» в книге «Записки Закав-
казского императорского русского общества» том XIV, Тиф лис 1890 г, 
240-282 стр. 
69. Hüseyn Qulu “Köhnə Bakı”, “Yazıçı” çap evi, 1982-ci il.  

Klassik plov üçün düyünün hazırlanmasını diqqətinizə çatdıraq 
293
70.  Tahir Əmiraslanov və Aynurə Əmiraslanova “Novruz süfrəsi”, Bakı, “Şərq-
Qərb” 2011, 79 səh. 
71. “Kitabi–Dədə Qorqud” Bakı, Yazıçı, 1988, 265 səh. 
72.  Мунид  Закиров  «Плов,  любовь  и  другие  удовольствия.  Кулинарные 
легенды со всего мира», Москва, «Аст·Астрель», 2008 г, 319 стр. 
73.  İsa Musayev “Dil, yaddaş, vətən, vətəndaş”, Bakı, “Azərbaycan Ensiklope-
diyası” nəşriyyat-poliqrafiya birliyi, 1195, 384 səh. 
74.  Reşat Genç “Yüzyılda Türk Mutfağı”, “Yemek kitabı. Tarih/Halkbilimi/Ede-
biyat”, İstanbul, Kitabevi, kasım 2003, 1045 s., 3-17 s.,
75.  A. Sait Aykut “Yüzyılda Türk Mutfağı”, “Yemek kitabı. Tarih/Halkbilimi/
Edebiyat”, İstanbul, Kitabevi, kasım 2003, 1045 s., 44-77 s.,
76.  Yaşar Kalafat “Yüzyılda Türk Mutfağı”, “Yemek kitabı. Tarih/Halkbilimi/
Edebiyat”, İstanbul, Kitabevi, kasım 2003, 1045 s., 848-860 s.,
77.  Önder Şenyapılı “Damakta kalan tatların akılda kalan adları”, Odtu Yayıçı-
lık, Ankara, 2010, 556 s. 
78.  Priscilla  Mary  İşın “Osmanlı mutfağı sözlüğü”.  İstanbul, Kitap yayınevi, 
2010, 445 səh. 
79.  Giovanni Rebora “Çatal kültürü. Avrupa mutfağının kısa tarihi”, İstanbul, 
aralık 2003, Kitap Yayinevi,, 170 s. 
80.  С.М.Скорняков  «Зеленая  родословная»,  М.В.Агромпроиздат, 1989 г., 
172 стр. 
81.  Богданов Л.Ф. «Персия в географическом, бытовом, торгово-промыш-
лен ном  и  административном  отношении»,  СПБ.,  Первая  цен траль ная 
«восточная» электропечатная И. Борагоского 1909 г, 146 стр. 
82.  И.Г.Нариманов  «Керамические  маслобойки  Кура-Аракской  куль ту ры» 
в  сборнике  «Кавказ  и  Восточная  Европа  в  древности»,  М.,  издание 
«Наука», 1973 г.