Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Sosial-siyasi elml
Yardımçı məktəbdə təlim-tərbiyənin inkişafı
Yüklə 306,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Yardımçı məktəbdə təlim-tərbiyənin inkişafı
Yardımçı məktəbdə təlim, müəllim və şagirdlərin birgə fəaliyyətindən əmələ gəlib uşaqlara bilik, bacarıq və vərdişləri aşılayır. Müəllimin fəaliyyəti- bi liyini, bacarığını uşaqlara aşılamaq və uşaqların fəallığını artırmaqdır. Əqli c əhətdən geri qalan uşaqlara bilik və bacarıq verildiyi zaman onlarda müşahi- d əçilik, yaddaş, qavrama inkişaf edir, biliyə qarşı maraq, işləmək qabiliyyəti, s əliqəlik oyanır. T əlim prosesi ilə yanaşı tərbiyə prosesi də aparılır. Həyatda mənfi ha- dis ələrə qarşı mübarizə aparmaq, faydalı əməkdə iştirak etmək kimi xüsusiy- y ətlər aşılanır. T əlim və tərbiyə vəhdət təşkil edir. Müəllim təkcə uşağa bilik verməklə kifay ətlənməyib, onda təbiətə qarşı da münasibət yaradır. Bacarıqlar qazanır, mür əkkəb riyazi əməliyyatlarda, qrammatik cümlə təhlilində istifadə edirlər. Oxu maq bacarığı özündə bir sıra vərdişləri əks etdirir: oxuyan zaman səsi endi- rib qaldırmaq, vergüldə dayanmaq, nöqtə qoymaq, oxumaq bacarığında əsas rolu m
ətnin qısa məzmununu təşkil edir. Yardımçı məktəbdə vərdişləri forma- laşdırmaq, onları bacarıqla və biliklə əlaqələndirmək təlim zamanı müəllimdən diqq ət tələb edir. T əlim prosesi bir neçə mərhələdən ibarətdir. I m ərhələ. Anlayışdan verilmiş materialı qavramaq, yardımçı məktəbdə mü əllimin verdiyi tapşırığı qavramaq və nə dərəcədə qavranıldığını öyrənmək va- cibdir. Bu keçil ən proqramdan, imkandan və əyanilikdən asılıdır. Ümumi şəkildə əqli və fiziki cəhətdən geri qalan uşaqlar psixi cəhətdən inkişaf etmirlər. Mərkəzi si- 96
nir sisteminin m əğlubiyyətində isə patoloji hal müşahidə edilir [5]. Beyin qabığında analiz v ə sintezin, periferik hissənin məğlubiyyəti nəticəsində zehni cəhətdən zəif olan uşaqlarda qavrama və hissetmə aşağı səviyyədədir. Əqli cəhətdən zəif uşaqlar- da da qavrama v ə hissetmə aşağı səviyyədədir. Əqli cəhətdən zəif olan uşaqlarda qavrama t əfəkkürlə sıx əlaqədədir. Əqli cəhətdən zəif uşaqlarda müəllim dərsi elə t əşkil etməlidir ki, uşaqlar verilmiş materialı qavrasınlar. II m ərhələ. Buraya daha dərin mahiyyəti, fəallığı və qavrama yaradıcı- lığı olan şagirdlər aiddir. Şagirdlər hər hansı bir hadisəni digəri ilə müqayisə edirl ər, onların oxşar və fərqli cəhətlərini analiz edirlər. Bu zaman müəllimin qar şısında duran əsas vəzifə şagirdin təfəkkürünü fəallaşdırmaq, onlara anlaşıla bil əcək dərəcədə düşünmək və müraciət etməyi öyrətməkdir. Bu mərhələ yar- dımçı məktəbdə işləyən müəllim üçün çox mürəkkəb prosesdir. Burada əqli cə- h ətdən geri qalan uşağın qüsurlu təfəkkürü, onunla bağlı olan çətinliklər daha ay dın nəzərə çarpır. Psixologiyadan məlumdur ki, əqli cəhətdən geri qalan uşaqda təfəkkürün inkişafı zəifdir [4].
Əqli cəhətdən geri qalan uşağın təfəkkürü öz zəif xarakterinə görə, bir obyektd ən o birinə keçməsi ilə məqsədyönsüz hərəkəti ilə fərqlənir. Onlar dərs- d ə ardıcıllılığa riayət etmirlər. Əqli və fiziki cəhətdən geri qalan uşağın təfək- kürü d ərs materialı ilə də əlaqədardır. Əqli və fiziki cəhətdən geri qalan uşağın t əlimində əyanilikdən geniş istifadə edilir. Yardımçı məktəbdə əməkdən daha ge niş istifadə olunur.
İnkişaf etməmiş təfəkkür əqli cəhətdən geri qalan uşağın nitqinə təsir edir, onların nitqi ləngimə ilə inkişaf edir, nitqləri tez-tez pozulur, intonasiya zəif olur. Normal uşağa nisbətən əqli cəhətdən geri qalan uşaqda lüğət ehtiyatı kasıbdır. Passiv lüğət, aktiv lüğətə üstün gəlir və onlar çox vaxt sözlərin mənasını bilmirlər.
zımdır. Bu vacib mərhələdir. Müəllimin əsas məqsədi bilik, bacarıq və vərdiş- l əri möhkəmləndirmək, onlardan müxtəlif cürə istifadə etməkdir. Yardımçı m əktəbin şagirdləri gec qavrayırlar və tez də unudurlar. Yardımçı məktəbdə iş- l əyən müəllim materialı möhkəmləndirən zaman, təkrarlamanın müxtəlif nö- vünd ən istifadə edir. Vərdişləri zəif olan uşağın bilik və bacarığının formalaş- dığı zaman yaradıcılıq mühüm rol oynayır.Əqli cəhətdən geri qalan uşağın diq- q əti zəıif olur. Onlar əvvəlki təcrübədən yeni tapşırıqları həll edəndə istifadə et- m əkdə çətinlik çəkirlər. Əqli cəhətdən zəif olan uşaqlar, normal uşaqlara nisbə- t ən daha çox tapşırıqlar həll etməlidirlər. IV m ərhələ. Əqli cəhətdən geri qalan uşaqlarda hər hansı bir şeyə qarşı maraq yaratmaq ç ətindir. Onların diqqəti asanlıqla bir obyektdən o birinə keçə bi lir. Əqli cəhətdən zəif olanlar öz nitqlərinə və eyni zamanda onları əhatə ed ənlərin də nitqinə diqqət etmirlər. Mü əllim və şagird. Təlim özündə iki prosesi birləşdirir: 1 müəllimin ya radıcılığı (dərs demək), 2 şagirdin yaradıcılığı (təlim) və onların əlaqəsi. Mü- əllim şagirdlərin biliyinə rəhbərlik edir. Müəllimin işinin keyfiyyəti, dərs za- 97
ma nı hər bir şagirdin biliyindən asılıdır. Burada müəllimin əsas vəzifəsi onları müst əqilliyə öyrətməkdir. Uşaqda anadangəlmə vərdişlər olmur. Bu vərdişlər h əyat şəraitindən və tərbiyədən asılıdır. Səliqəli, işgüzar, intizamlı, mütəşəkkil, əməksevər, hörmətcil, nəzakətli olmağı, uşaq 1-ci növbədə ailədə və məktəbdə öyr
ənir. Əgər valideynlər, uşağın düzgün hərəkətləri təkrar etməsinə, faydalı v ərdişlər qazanmasına və bu vərdişləri vaxtında qazanmasına və bu vərdişləri vax tında qazanmasına qayğı göstərməsələr, o zaman xaraktersiz, həyata hazır- lıqsız adam yetişə bilər. Uşaqda yaxşı vərdışlər nə qədər çox olsa, pis vərdişlər bir o q
ədər az olar [7]. Lakin çox zaman pis v ərdişlər yaxşı vərdişlərlə yanaşı yaranır. Bu pis v ərdişlər ona görə yarana bilər ki, valideynlər özləri nədəsə pis nümunə göstə- rirl ər, uşağı pozan pis təsirləri görə bilmirlər, deməli uşağın nöqsanına uyğun olaraq h ərəkət etmirlər. Bu zaman uşağa məlum olmayan hərəkətlər uşağı əsəb- l əşdirir. Əsəbli uşaq öz hərəkətlərini cilovlaya bilmir, psixi proseslər pozulur. Bel ə hal uşağa pis təsir edir. Yüklə 306,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|