351
Milli ədəbiyyat
225
illiyi
Heyran xanım Dünbüli
1790-1860
2015
Heyran xanım Kərim xan qızı Dün-
büli 1790-cı ildə Naxçıvanda Dünbuli
Kəngərli xanları ailəsində doğulmuş-
dur. Naxçıvanda təhsil almış, ərəb və
fars
dillərini, klassik Azərbaycan və
fars ədəbiyyatını öyrənmişdir. XIX
əsrin əvvəllərində Rusiya-İran toq-
quşmaları dövründə çoxlu xoylu nax-
çıvanlılar ilə birlikdə onun da ailəsi
Naxçıvandan İrana köçürülmüşdür.
Füzuli ədəbi məktəbinin davamçıların-
dan, klassik Azərbaycan poeziyasının
tanınmış nümayəndələrindəndir.
Azərbaycan
və fars dillərində,
əsasən, aşiqanə şeirlər yazmışdır.
Rudəki, İzzəddin Həsənoğlu, Sədi Şi-
razi, Hafiz Şirazi, İmadəddin Nəsimi,
Əlişir Nəvai, Məhəmməd Füzuli, Qöv-
si Təbrizi və başqa şairlərə nəzirələri
var. Əruzun heca vəzninə yaxın
bəhrlərində, sadə xalq dilində yazmış-
dır. Bəzi şeirləri şifahi xalq ədəbiyyatı
nümunələrinə yaxındır. Əsərlərinin
3 əlyazması (Bakı,
Tehran və Tbili-
si nüsxələri) məlumdur; bunlardan ən
mükəmməli şairənin sifarişi ilə ya-
zılmış Bakı nüsxəsidir. Həmin
nüsxə
Azərbaycan Respublikası Əlyazmalar
İnstitutunda saxlanılır.
Doğma yurdundan və yaxın adam-
larından ayrı düşən Heyran xanımın
həyatı kədərli keçmişdir. O, həmişə
zəmanədən, adamların vəfasızlığından,
özünün qürbətdə tək-tənha qalmasından
gileylənmiş, yaşadığı Təbriz şəhərini
“guşeyi-zindan” adlandırmışdır. Ömrü
iztirablar içində keçən şairənin gənclik
təravəti və gözəlliyi tez solmuş, zahirən
tamam qocalmışdır.
Şairənin ömrünün sonları daha
kədərli keçmişdir. Ailə ixtilafları və
narazılıqları onun iztirablarını daha
da çoxaltmış, dərd-qəmini artırmışdır.
Təbii ki, bunlar ona ağır
təsir göstərmiş,
getdikcə səhhəti pisləşmişdir. Heyran
xanım 1848-ci ildə Təbrizdə vəfat et-
miş və orada dəfn olunmuşdur.
Yaradıcıllığında klassik poeziya
üslubunu davam etdirən Heyran xa-
nım əsərlərini İmadəddin Nəsimi,
Məhəmməd Füzuli, Əlican
Qövsi kimi
klassik Azərbaycan şairlərinin ədəbi
təsiri ilə yazmışdır.
Təmiz, insani məhəbbətin tərən-
nümü, ayrılıq dərdi, hicran aləmi,
vüsal arzusu onun şeirlərinin əsas
mövzusudur. Böyük sələflərinin yara-
dıcıllıq
yolunu davam etdirən Heyran
xanım gözəlliyi ehtirasla tərənnüm edir,
müasirlərini mənəvi-əxlaqi təmizliyə
çağırır. Şairənin fikrincə həqiqi gözəllik
ağılla ölçülür. Gözəlliyin
birinci meya-
rı ağıldır. Camalı gözəl olanların ağlı,
kamalı da gözəl olmalıdır.
İstedadlı şairənin əsərləri janr, üslub,
bədii sənətkarlıq keyfiyyətləri baxımın-
dan zəngindir. O, klassik poeziyyanın
qəzəl, müxəmməs, müstəzad, rübai,
tərcibənd janrlarında, habelə məsnəvi
formasında əsərlər yaratmış,
lirik
qəhrəmanın daxili aləmini, sevinc və
kədərini dərindən açmaq üçün təşbeh,
istiarə, təzad, təkrir, mübaliğə kimi
bədii təsvir
və ifadə vasitələri işlətmiş,
ədəbiyyatımızı yeni keyfiyyətlərlə
zənginləşdirmişdir.
Heyran xanım 1860-cı ildə vəfat et-
mişdir.
Dostları ilə paylaş: