352 Milli ədəbiyyat Ümmülbanu 1905-1992 2015 Ümmülbanu (bəzi mənbələrdə Ümm-
Əl-Banu) Mirzə qızı Əsədullayeva
(Banin) 1905-ci ilin yanvar ayında
anadan olmuşdur. Ümmülbanu neft
sənayesində milli kapitalın 60 faizinə
qədərini öz əlində cəmləmiş 12 firmaya
rəhbərlik edən, XX əsrin əvvəllərində öz
müəssisələri əsasında səhmdar cəmiyyəti
yaratmış Şəmsi Əsədullayevin ailəsində
dünyaya gəlmişdir.
Yasaq və qadağalar illərində Ümmül-
banunu həmyerlimiz kimi tanıya bilmir-
dik. Lakin 80-ci illərin əvvəllərindən
ümmumittifaq mətbuatı ilə yaxın-
dan tanışlıq, yazıçı və mədəniyyət
işçilərimizin, alimlərimizin Fransada
görüşləri Ümmülbanunu bizə tanıt-
dı. Yazıçı Anar 9 yanvar 1985-ci ildə
“Bakı” qəzetində dərc etdirdiyi “Fransa
görüşləri” adlı oçerkində fransız yazıçı-
sı, həmyerlimiz, Banin ləqəbi ilə tanı-
nan Umm-El-Əsəddullayeva barəsində
məlumat vermişdi.
Azərbaycanda 15 il yaşamış Üm-
mülbanu ömrünün qalan illərini Parisdə
keçirmişdi. Ümmülbanunun bir vaxtlar
ağlına da gəlməzdi ki, Paris onun bütün
gözəlliklərinin nəsibi olacaq, hər gün
Konkord meydanından keçəcək, tez-
tez Luvr muzeyini gəzəcək, uzun çəkən
müharibə və inqilabdan sonra ömrünün
ən şirin arzularına qovuşacaq.
Paris həyatı, 20-30-cu illərin Fran-
sa ədəbi mühiti onun dünyagörüşündə
əsaslı dönüş yaratmış, onu yeni-yeni
əsərlər üzərində işləməyə alışdırmışdı.
“Nami”dən başlanan yaradıcılıq yolu
bir-birinin ardınca “Paris günləri”, “Ernst
Yunkerlə görüş”, “Mən tiryəki seçdim”,
“Sonra”, “Yad Fransa”, “Son ümidin ça-
ğırışı”, “İvan Buninin son höcəti” və s.
bədii əsərlərini burada yazmışdır.
Ümmülbanunun 10 kitabı və bir
çox tərcümələri vardır. Tərcümələri
rus, ingilis və alman yazıçılarının
əsərlərindəndir.
Azərbaycanda da çap olunan “Qafqaz
günləri” romanı müəllifin Bakıda keçən
uşaqlıq və gənclik illərindən, bilavasitə
gördüyü, şahidi olduğu hadisələrdən
bəhs edir.
Banin Fransada təkcə romanla-
rı ilə deyil, həm də rus, ingilis, al-
man dillərindən gözəl bədii ədəbiyyat
tərcüməçisi kimi məşhur idi. Banin Bu-
ninin və Dostoyevskinin yaradıcılığının
ən yaxşı bilicilərindən biri sayılırdı.
Fransız
ədəbiyyatına qaynayıb-
qarışmasına baxmayaraq, Banin öz
xalqını heç vaxt yaddan çıxarmaz-
mış. O, Dağlıq Qarabağda baş verən
hadisələrdən olduqca dərin həyəcan
keçirərmiş. Banin Parisdə “Azərbaycan
evi” assosiasiyasının üzvü idi. O, Fran-
sanın kütləvi informasiya vasitələrində
mütəmadi olaraq Qarabağ hadisələrində
öz xalqını müdafiə edən məqalələrlə çı-
xış edərmiş.
İlk fransızdilli azərbaycanlı yazıçı
Banin 1992-ci il oktyabr ayının 29-da
Fransada vəfat etmişdir.