360
Siyasət.Hüquq.Hərbi iş
140
illiyi
Həsən bəy Ağayev
1875-1920
2015
Həsən bəy Məşədi Hüseyn bəy oğlu
Ağayev 1875-ci ildə Gəncədə anadan
olmuşdur. Gəncə klassik gimnaziya-
sında təhsilini başa vurduqdan sonra
1901-ci ildə Hacı Zeynalabdin Tağıye-
vin xeyriyyəçiliyilə Moskva Universi-
tetinin tibb fakültəsində oxuyaraq oranı
bitirmişdir. Vətənə qayıdaraq həkimlik
etmişdir. Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə
Partiyasının müsəlmanlardan təşkil olu-
nan “Hümmət” qrupunun tapşırığı ilə
Həsən bəy “Silk, sinif, firqə” kitabçasını
Azərbaycan türkcəsinə çevirərək 1906-
cı ildə Tiflisdəki “Qeyrət” mətbəəsində
çap etdirmişdir. Lakin kitabçanın nəşri
hökumət dairələri tərəfindən heç də
yaxşı qarşılanmamışdı.
Təqib və təzyiqlərin gündən-günə
artdığını görən Həsən bəy 1906-1907-
ci illərdə Güney Azərbaycanda yaşa-
mağa məcbur olmuşdur. H.B.Ağayevin
İrana mühacirət etməsi və bir müddət
orada yaşaması Məşrutəçilərə kömək
məqsədi daşıyıb. 1907-ci ildə Bakıda
keçirilən Qafqaz müsəlman müəllimləri
qurultayı mərkəzi komitəsinin sədri se-
çilmişdir. “Difai” təşkilatının üzvü ol-
muşdur.
1914-cü ilin sonlarında o, Xuda-
dat bəy Rəfibəyli ilə birlikdə Gəncədə
ilk səhiyyə cəmiyyətini yaratmış-
dır. Əslində, bu ictimai təşkilatlar
gələcəkdə yaradılacaq siyasi partiyalar
üçün zəmin hazırlamaq məqsədi daşı-
yıb.
Gəncədə, Nəsib bəy Yusifbəylinin
rəhbərliyi altında Azərbaycan tarixində
ilk dəfə olaraq Avropa mədəni
dəyərlərinə istinad məramlı bir par-
tiyanın - “Türk Ədəmi-mərkəziyyət
firqəsi”nin əsasını qoymuşdur (1917).
Bu partiya Müsavatla birləşəndən son-
ra onun Mərkəzi Komitəsinin üzvü se-
çilmişdir.
1918-ci il may ayının 28-də Tiflisdə
Azərbaycan Milli Şurasının iclasında
Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsi
qəbul edilərkən Həsən bəy Ağayev
Milli Şuranın sədri Məhəmməd Əmin
Rəsulzadənin müavini olmuş və bu ta-
rixi hadisədə birbaşa iştirak etmişdir.
Azərbaycanın müstəqilliyi haqqında
İstiqlal bəyannaməsini ilk olaraq Həsən
bəy Ağayev imzalamışdır.
Dekabrda Parlament sədrinin müa-
vini seçilmiş, sədr Əlimərdan bəy Top-
çubaşov Bakıda olmadığına görə 2 fev-
ral 1920-ci ilədək sədr vəzifəsini icra
etmişdir. Onun rəhbərliyi, təşəbbüsü və
fəal iştirakı ilə parlament müstəqilliyi
və ərazi toxunulmazlığını qorumaq,
milli və siyasi hüquqları müdafiə etmək,
qonşu ölkələrlə dostluq əlaqələri yarat-
maq, bu əlaqələri möhkəmləndirmək,
hüquqi-demokratik dövlət quruluşunu
bərqərar etmək, ölkəni müdafiə edə
biləcək güclü ordu yaratmaq, geniş so-
sial islahatlar həyata keçirmək haqqın-
da bir sıra qərarlar qəbul edilib.
1920-ci il aprel ayının 17-də par-
lamentin son iclası keçirilib və
bolşeviklər Azərbaycanı işğal edərək
onun vətənpərvər oğullarına divan tu-
tublar. AXC-nin rəhbər işçilərinin bir
çoxunu da Gürcüstana getməyə məcbur
ediblər. Gürcüstana gedənlər sırasında
Azərbaycan parlamentinə rəhbərlik et-
miş Həsən bəy Ağayev, Baş nazir Fətəli
xan Xoyski və başqaları da vardı.
Tiflisə mühacirət edən Həsən
bəy Ağayevi və Fətəli xan Xoyski-
ni Tiflisdə muzdlu erməni terrorçusu
qətlə yetirmiş, 1920-ci il iyul ayının
19-da onun cənazəsi Tiflisin müsəlman
qəbiristanlığında torpağa tapşırılmış-
dır.
Dostları ilə paylaş: