362
Mədəniyyət.Maaarif.Elm
225
illiyi
Mirzə Cəfər Topçubaşov
1790-1869
2015
Mirzə Cəfər Əlimərdan bəy
oğlu Topçubaşov 1790-cı ildə (bəzi
mənbələrdə 1784) Gəncə şəhərində
anadan olmuşdur.
Sonralar ailəsi ilə
Tiflis şəhərinə köçmüşlər. Mirzə Cəfər
Topçubaşov mədrəsə təhsili almış,
rus, ərəb, fars, türk, erməni və gürcü
dillərini bilmişdir.
O, 1812-ci ildə Rusiya Xarici işlər
nazirliyində işə düzəlmişdi.
M.Topçubaşov 1817-ci ildə İran
elçiləri arasında Peterburqa gedərkən,
burada ona Xarici İşlər Nazirliyinin
departamentində tərcüməçi
vəzifəsi
təklif olunmuş, beləliklə, o, rus impe-
riyasının paytaxtında qalmışdır.
1819-cu ildə Mirzə Cəfər Sankt-
Peterburq Baş Pedaqoji İnstitutunda
ərəb, fars, və türk dillərindən dərs de-
mişdir.
1823-cü ildə o,
Peterburq Universi-
tetinin fars filologiyası üzrə professoru
olmuş, 1835-1849-cu illərdə Fars dili
və fiziologiyası kafedrasına rəhbərlik
etmişdir. 1849-1867-ci illərdə Rusiya
Xarici İşlər
Nazirliyi Asiya departa-
mentinin Şərq Dilləri İnstitutunun pro-
fessoru olmuşdur.
1852-1857-ci illərdə M.C.Topçu-
başov Rusiya Arxeologiya və numiz-
matika cəmiyyətinin müəssislərindən
və onun Şərq şöbəsinin ilk rəhbəri
olmuşdur. Onun təşəbbüsü ilə həmin
şöbə “İzvestiya” (Xəbərlər) adlı jur-
nal nəşr
edərək burada Şərq arxeolo-
giyası, habelə Azərbaycan haqqında
məqalələr nəşr edirdi.
O, “Kitabi-Dədə Qorqud”u və
50-dən artıq şairin əsərlərini rus
dilinə tərcümə etmişdir. Jurnal-
dakı
məqalələrin
əksəriyyətini
M.C.Topçubaşov özü yazırdı. Onun
rəhbərliyi altında bir sıra rus şərqşünası
və diplomatı hazırlanmışdır.
Rusiyada şərqşünaslıq elmi və
təhsilinin təşəkkülündə Topçubaşovun
rolu böyükdür. Topçubaşov fars dilinin
qrammatikasına dair bir sıra əsərlərin
müəllifidir. O, 50 ilə yaxın rəsmi sənəd
və ədəbiyyatı fars
dilindən tərcümə et-
mişdir. Topçubaşov İmperator kitabxa-
nasında saxlanılan Şərq əlyazmalarının
müxtəsər izahlı biblioqrafiyasını hazır-
lamışdır.
A.S.Qriboyedov ondan fars,
A.Mitskeviç isə türk dilini öyrənmişdir.
O, Mitskeviçlə dost olmuş və onun
“Krım sonetləri” adlı əsərini fars dilinə
tərcümə etmişdir.
M.Topçubaşovun
elmi fəaliyyətini
V.Belinski, İ.Kraçkovski, O.Senkovski
kimi rus elm və mədəniyyət xadimləri
yüksək qiymətləndirmişlər.
1869-cu ildə Topçubaşovun şəxsi
təşəbbüsü və vəsaiti hesabına hüquq-
şünaslıq sahəsində dəyərli əsərlər
yazan tələbələr üçün Senatın qərarı
və imperatorun imzası ilə 100 rubl
verməklə “Topçubaşov mükafatı”
təsis
olunmuşdu.
O, London Kral Asiya Cəmiyyətinin
həqiqi üzvü olmuşdur.
Şərqşünas alim I dərəcəli Stanislav,
II və III dərəcəli Anna, İranın “Şiri-
Xurşid” ordenləri ilə mükafatlandırıl-
mışdır.
Mirzə Cəfər Əlimərdan bəy oğlu
Topçubaşov 1869-cu il fevral ayının
4-də Peterburqda vəfat etmişdir.
Şərqşünas alim
Dostları ilə paylaş: